МУ-ын Алдарт уяач Г.Чулуунпүрэв: Нэг азарганы найман үеийн төлөөр наадаж байна
А.Тэлмэн
2012 оны 6-р сарын 07 -нд
-Алдартын аль сумын хүн билээ?
-Би Архангай аймгийн Цэнхэр сумын Цэцэрлэгийн голын хүн. Гэхдээ багадаа Булган суманд хүнд өргүүлж, одоо Булган сумаар овоглодог.
-Хүүхэд нас тань хэрхэн өнгөрсөн талаар яриагаа үргэлжлүүлбэл ямар вэ?
-Хүүхэд нас гэвэл хөдөөгийн бор жаалуудын нэгэн адилаар л өнгөрсөн дөө. Хурдны морь унаж, морины ажилд тусална гээд ажил юу эс мундахав. Манайх морь уядаггүй байсан ч ахынхаа уясан морийг 17 нас хүртлээ унасан. Энэ хугацаанд сумынхаа наадамд 4- 5 түрүүлж, гурав шөвгөрөн аймагтаа хоёр түрүүлж байлаа.
-17-той гэхээр моринд томдохгүй юу?
-Жижигхэн биетэй байсан. Гэхдээ 18 хүрээд томдоод аргагүйн эрхэнд хасагдаж байгаа юм даа. Ингээд нэгдлийн адуу маллаж байгаад хоёр жилийн дараа цэрэгт мордож, Улаанбаатар хотын нисэхийн отрядад хуваарилагдан алба хааж байгаад, Дарханы цэргийн анги руу шилжсэн юм. Тэнд жил гаруй морь морь уяхдаа Зүүнхараа, Баруунхараагийн наадамд соёолон үрээ хоёр гурван удаа түрүүлгэсэн.
-Тэр нь таны анхны айраг түрүү байв уу?
-Би чинь цэрэгт явахаасаа өмнө өөрийн унаган адуугаараа наадаж айраг түрүү хүртээд амжсан болохоор додигор цэрэг явлаа ш дээ. Энэ нь үнэхээр урам зориг нэмсэн шүү. Тийм болохоор цэргээс халагдаад нутагтаа ирээд шууд л адуу маллаж эхэлсэн.
-Танд нэг мундаг хээр азарга байсан гэх юм билээ?
- Би Булган сумын нэгдэлд байхдаа агт тууж, хөлсөнд нь шар хээр зүсмийн эмнэг адуу үрээ авч азарга тавьсан юм. Тэрнээс гарсан төл болгон хурдалсан даа. Үнэхээрийн хурдан буян байсан юм. Энэ хавийнхан андахгүй дээ. Миний хурдан хээр азаргыг аймагтаа хоёр түрүүлж, нэг аман хүзүүдсэн. Харамсалтай нь хүнд алуулчихсан юм аа.
-Золгүй явдал болсон юм уу?
-Намайг цэрэгт явсан хойгуур болсон хэрэг л дээ. Манайхтай айл байсан хүн хийсэн юм билээ. Сүүлд нь шүүх цагдаа болсон ч өнөө хүн нь өөд болсон болохоор хэрэгсэхгүй болоод л өнгөрсөн. Энэ зурган дээр байгаа хээр азаргыг бас машинаар дайраад үгүй болгочихсон. /зургийг нь үзүүлэв/ Одоо болтол тэр хүн олдохгүй л байна. Монгол хүн байж мориндоо хүйтэн сэтгэлээр хандах өөдгүй хүмүүс байх юмаа.
-Үр төлөөс нь танд байдаг биз дээ?
-Байлгүй яахав. Нэгэн үе хээр азарганы төл шар хээр, хүнээс авсан бор хээр азаргаараа айраг түрүүг ёстой “түүсэн” дээ. Тэр бор хээр азарга манай голын унага байсан юм. Манай сумын 62 жилийн ойн наадамд бор хээр нь түрүүлж, шар хээр нь аман хүзүүдэж байсан. Би ер нь гүүгээ л гаднаас авдаг. Бүр таван адуугаар нэг гүү авч байлаа. Тэр гүү маань их олон хурдан буян төрүүлж, намайг их баярлуулсан даа. Харин азаргаа унаган адуугаараа л тавьдаг юм. Биеэ тоосон хэрэг болох юм болов уу. /инээв/ Би ч азарганы уяа гайгүй тааруулдаг юм шиг байгаа юм. Уясан азарга бүр л амжилт гаргадаг байлаа. Миний тэр машинд дайруулдаг азарга аймгаас 7 түрүү, 6 аман хүзүү, 3 айраг надаа авчирсан буянтай амьтан байлаа.
-Хэдтэй азарга байсан бэ?
-Тэр таагүй явдлаас хойш гурван жил өнгөрч байна. Тэгэхэд нас нийлээд гурван жил л болж байсан юм. Хөөрхий дөө дөнгөж амьтай голтой байхад нь цагдаагийнхан газар дээр нь очиж зургийг нь дарсан байсан. Намайг хот явсан хойгуур болсон хэрэг. Үнэхээр өр өвтгөм мэдээ байлаа даа. Тэгээд би сүүлийг нь өөртөө авч үлдсэн. Тэрнээс хойш надад нэг, хоёр сайхан хонгор азарга байсан ч хүнд өгчихсөөн.
-Яагаад?
-Нэгэндээ өгч, авч л байдаг шүү дээ. Дээр ярьсан хоёр хээр азарганыхаа нэгийг бас Найманжинд өгсөн юм. Миний азарга түүнийг Монгол улсын Алдарт болгосон.
-Харин та өөрөө хэдэн оны Алдарт билээ?
-Аймаг сум нийлсэн 20 гаруй айраг түрүүгээрээ Алдартын болзол хангаж байлаа. 1982 онд тодорхойлолтоо өгчихөөд 1992 онд үнэмлэхээ авсан.
-Одоо морь уяж байна уу?
-Сүүлийн хоёр жил бие жаахан өвдөөд олигтой уяж чадсангүй. Харин энэ жил хоёр даага, шүдлэн үрээ уях санаатай байна.
-Манай зочид сэтгэлд үлдсэн хамгийн сайхан наадмын дурсамжаа хуваалцдаг уламжлалтай? Та хамгийн дурсамжтай наадмынхаа тухай бидэнд ярьж өгөөч?
-Олон сайхан наадмын “гол дүр” болж явлаа даа. Гэхдээ энд аймгийн 60 жилийн наадмыг онцолмоор байна. Хоёр азарга, хоёр даага дараалан орсон тэр наадам сэтгэлээс гардаггүй юм. Эр хүний жаргалыг тэр л үед илүү мэдэрдэг юм билээ. Адуугаар жинхэнэ өвчилж явлаа, нэгэн үе. Ёстой ана мана үздэг хурдтай уяачид ч олон байв. Их тамир сумын тарган Равдан, Хайрхан сумын мухар хуруу Баатар, Хараа Мижидийн хар гээд аймагт дархалсан лут азарганууд байлаа. Гэхдээ тэднийг миний азарга л дарж байлаа шүү дээ. Тэрнээс хойш найман үеийн хурдан азаргатай болсон хүн дээ, би. Эхний шар хээр азарганы төл л үргэлжлээд байгаа нь энэ юм шүү дээ. Одоо ч хүнд өгч, зараад хоёр охин байдсан гүүтэй л үлдлээ.
-Наймаа их хийж байв уу?
-Одоо ч сайн адуу их үнэтэй болжээ. Би чинь тухайн үедээ 800 төгрөгнөөс дээш гаргаж бараг үзээгүй ээ. Миний найман үеийн азарган дунд нэг хурдан хар азарга байсан юм. Хоёр удаа аман хүзүүдүүлчихээд Мөнхөө гэж хүнд зарчихсан. Сураг тавьж л байх юм. Миний азарганаас авсан бүгд л өнөөдөр Алдарт болцгоосон байна. Энэ чинь л сайхан юм шүү дээ.
-Хүний хэрэг бүтвэл өөрийн хэрэг бүтдэг гэдэг дээ. Ярилцсан танд баярлалаа.
А.Тэлмэн
-Би Архангай аймгийн Цэнхэр сумын Цэцэрлэгийн голын хүн. Гэхдээ багадаа Булган суманд хүнд өргүүлж, одоо Булган сумаар овоглодог.
-Хүүхэд нас тань хэрхэн өнгөрсөн талаар яриагаа үргэлжлүүлбэл ямар вэ?
-Хүүхэд нас гэвэл хөдөөгийн бор жаалуудын нэгэн адилаар л өнгөрсөн дөө. Хурдны морь унаж, морины ажилд тусална гээд ажил юу эс мундахав. Манайх морь уядаггүй байсан ч ахынхаа уясан морийг 17 нас хүртлээ унасан. Энэ хугацаанд сумынхаа наадамд 4- 5 түрүүлж, гурав шөвгөрөн аймагтаа хоёр түрүүлж байлаа.
-17-той гэхээр моринд томдохгүй юу?
-Жижигхэн биетэй байсан. Гэхдээ 18 хүрээд томдоод аргагүйн эрхэнд хасагдаж байгаа юм даа. Ингээд нэгдлийн адуу маллаж байгаад хоёр жилийн дараа цэрэгт мордож, Улаанбаатар хотын нисэхийн отрядад хуваарилагдан алба хааж байгаад, Дарханы цэргийн анги руу шилжсэн юм. Тэнд жил гаруй морь морь уяхдаа Зүүнхараа, Баруунхараагийн наадамд соёолон үрээ хоёр гурван удаа түрүүлгэсэн.
-Тэр нь таны анхны айраг түрүү байв уу?
-Би чинь цэрэгт явахаасаа өмнө өөрийн унаган адуугаараа наадаж айраг түрүү хүртээд амжсан болохоор додигор цэрэг явлаа ш дээ. Энэ нь үнэхээр урам зориг нэмсэн шүү. Тийм болохоор цэргээс халагдаад нутагтаа ирээд шууд л адуу маллаж эхэлсэн.
-Танд нэг мундаг хээр азарга байсан гэх юм билээ?
- Би Булган сумын нэгдэлд байхдаа агт тууж, хөлсөнд нь шар хээр зүсмийн эмнэг адуу үрээ авч азарга тавьсан юм. Тэрнээс гарсан төл болгон хурдалсан даа. Үнэхээрийн хурдан буян байсан юм. Энэ хавийнхан андахгүй дээ. Миний хурдан хээр азаргыг аймагтаа хоёр түрүүлж, нэг аман хүзүүдсэн. Харамсалтай нь хүнд алуулчихсан юм аа.
-Золгүй явдал болсон юм уу?
-Намайг цэрэгт явсан хойгуур болсон хэрэг л дээ. Манайхтай айл байсан хүн хийсэн юм билээ. Сүүлд нь шүүх цагдаа болсон ч өнөө хүн нь өөд болсон болохоор хэрэгсэхгүй болоод л өнгөрсөн. Энэ зурган дээр байгаа хээр азаргыг бас машинаар дайраад үгүй болгочихсон. /зургийг нь үзүүлэв/ Одоо болтол тэр хүн олдохгүй л байна. Монгол хүн байж мориндоо хүйтэн сэтгэлээр хандах өөдгүй хүмүүс байх юмаа.
-Үр төлөөс нь танд байдаг биз дээ?
-Байлгүй яахав. Нэгэн үе хээр азарганы төл шар хээр, хүнээс авсан бор хээр азаргаараа айраг түрүүг ёстой “түүсэн” дээ. Тэр бор хээр азарга манай голын унага байсан юм. Манай сумын 62 жилийн ойн наадамд бор хээр нь түрүүлж, шар хээр нь аман хүзүүдэж байсан. Би ер нь гүүгээ л гаднаас авдаг. Бүр таван адуугаар нэг гүү авч байлаа. Тэр гүү маань их олон хурдан буян төрүүлж, намайг их баярлуулсан даа. Харин азаргаа унаган адуугаараа л тавьдаг юм. Биеэ тоосон хэрэг болох юм болов уу. /инээв/ Би ч азарганы уяа гайгүй тааруулдаг юм шиг байгаа юм. Уясан азарга бүр л амжилт гаргадаг байлаа. Миний тэр машинд дайруулдаг азарга аймгаас 7 түрүү, 6 аман хүзүү, 3 айраг надаа авчирсан буянтай амьтан байлаа.
-Хэдтэй азарга байсан бэ?
-Тэр таагүй явдлаас хойш гурван жил өнгөрч байна. Тэгэхэд нас нийлээд гурван жил л болж байсан юм. Хөөрхий дөө дөнгөж амьтай голтой байхад нь цагдаагийнхан газар дээр нь очиж зургийг нь дарсан байсан. Намайг хот явсан хойгуур болсон хэрэг. Үнэхээр өр өвтгөм мэдээ байлаа даа. Тэгээд би сүүлийг нь өөртөө авч үлдсэн. Тэрнээс хойш надад нэг, хоёр сайхан хонгор азарга байсан ч хүнд өгчихсөөн.
-Яагаад?
-Нэгэндээ өгч, авч л байдаг шүү дээ. Дээр ярьсан хоёр хээр азарганыхаа нэгийг бас Найманжинд өгсөн юм. Миний азарга түүнийг Монгол улсын Алдарт болгосон.
-Харин та өөрөө хэдэн оны Алдарт билээ?
-Аймаг сум нийлсэн 20 гаруй айраг түрүүгээрээ Алдартын болзол хангаж байлаа. 1982 онд тодорхойлолтоо өгчихөөд 1992 онд үнэмлэхээ авсан.
-Одоо морь уяж байна уу?
-Сүүлийн хоёр жил бие жаахан өвдөөд олигтой уяж чадсангүй. Харин энэ жил хоёр даага, шүдлэн үрээ уях санаатай байна.
-Манай зочид сэтгэлд үлдсэн хамгийн сайхан наадмын дурсамжаа хуваалцдаг уламжлалтай? Та хамгийн дурсамжтай наадмынхаа тухай бидэнд ярьж өгөөч?
-Олон сайхан наадмын “гол дүр” болж явлаа даа. Гэхдээ энд аймгийн 60 жилийн наадмыг онцолмоор байна. Хоёр азарга, хоёр даага дараалан орсон тэр наадам сэтгэлээс гардаггүй юм. Эр хүний жаргалыг тэр л үед илүү мэдэрдэг юм билээ. Адуугаар жинхэнэ өвчилж явлаа, нэгэн үе. Ёстой ана мана үздэг хурдтай уяачид ч олон байв. Их тамир сумын тарган Равдан, Хайрхан сумын мухар хуруу Баатар, Хараа Мижидийн хар гээд аймагт дархалсан лут азарганууд байлаа. Гэхдээ тэднийг миний азарга л дарж байлаа шүү дээ. Тэрнээс хойш найман үеийн хурдан азаргатай болсон хүн дээ, би. Эхний шар хээр азарганы төл л үргэлжлээд байгаа нь энэ юм шүү дээ. Одоо ч хүнд өгч, зараад хоёр охин байдсан гүүтэй л үлдлээ.
-Наймаа их хийж байв уу?
-Одоо ч сайн адуу их үнэтэй болжээ. Би чинь тухайн үедээ 800 төгрөгнөөс дээш гаргаж бараг үзээгүй ээ. Миний найман үеийн азарган дунд нэг хурдан хар азарга байсан юм. Хоёр удаа аман хүзүүдүүлчихээд Мөнхөө гэж хүнд зарчихсан. Сураг тавьж л байх юм. Миний азарганаас авсан бүгд л өнөөдөр Алдарт болцгоосон байна. Энэ чинь л сайхан юм шүү дээ.
-Хүний хэрэг бүтвэл өөрийн хэрэг бүтдэг гэдэг дээ. Ярилцсан танд баярлалаа.
А.Тэлмэн
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна