Солгой хэмээх Равсалын ЛХАМСҮРЭНГИЙН ХЭЭР


“Сайн хүлэг ерөөлөөр учирдаг” хэмээх үгэнд би жигтэйхэн итгэдэг юм. Үнэхээр ч уулзаж байсан олон уяач хүлэг сайн мориныхоо талаар сэтгэл уясам, гайхаж бишрэм түүхүүдийг ярьж, чухам түүнд л ирж тийн алдарших ёстой байсныг бат нотолдог. Одоо танд хүргэх хээр морины түүх амь хэлтрүүлсэн ачийг сануулсан, 1960-аад оны эхэн үед л болов уу, Хятад руу явж байсан Галшарын тууварчид Асгатын “Солгой” хэмээх Лхамсүрэнгийн хажуугаар өнгөрөхдөө замын ая даахаа байсан цоохор байдсыг орны адуугаар солих санал тавьжээ. Лхамсүрэн хурдны гол цөмөөс туугдаж яваа эцэснээс өөр эмгэггүй цоохор байдсыг авч үлдэн, орны адууг нь өгч. Ингээд урт дэлдэн чихтэй цоохор гүүгээ хадуурдаг л болохоос хурдан, хавчигтаа суманд аман хүзүүдсэн буурал духтай жижигхэн хүрэн азарганд хураалгаж хойтон жил нь эр хээр унагатай болжээ.
Биеэр бага хээр морь даагандаа есөөр давхиж, шүдлэндээ дөрөвт хурдлан айрагдаж. Хойтон жил нь хязааландаа гавьсангүй. 1966 онд соёолонд нь нэг нутгийн Ширнэн уяж, хүү Жүндэрээрээ унуулан Халзан суманд болсон цагаан алт хэмээх ноосны баярт зориулсан уралдаанд түрүүлгэжээ. Энэ уралдаанд даага, шүдлэн, хязааландаа Халзан суманд гүйцэгдээгүй Сүхдоржийн хонгор хэмээх морь ирсэн дуулдаж, наадамчид түрүү морь тодорхой болжээ гэцгээж байж.
Ингээд соёолон уралдахад Лхамсүрэнгийн хээр нөгөө хонгортой хоёул гарч зугтан холхон түрүүлэн шагшуулж. Учир нь хээр морь ирчихээд наадмын талбайг гурвантаа тойрч байхад өнөө айхтар хурдан хонгор сая нэг орж ирж байсан гэдэг. Ийн далд түрүүлсэн хээр морины тухай уяачид “Лав хоёр км тасарч түрүүллээ” хэмээн шуугицгааж байжээ.
Хээр морь хавчигтаа өнжөөд, 1968 онд долоон настай морь аман хүзүүнд хурдалсан байдаг. Гэхдээ учир мэдэх хүмүүсийн яриагаар бол бараг түрүүлэх байж. Наадмын өмнө Бараан ус хэмээх газар сунгаж байтал сурсан зангаараа хадуурч (их хадуурдаг морь байсан гэдэг) хойд хөлөндөө сэв суулгачихаж. Наадам тулчихсан тул эзэн уяач нь өөрийн мэдэх чадах бүхнээ хэрэглэж, тарваганы тос түрхэж уралдуулаад аман хүзүүдүүлж. Уралдаад ирснийх нь дараа амрааж байгаад, унагаж үзвэл үзүүртэй чулуу орж үрэвсээд, идээлчихсэн байсан гэдэг. Ийм эмзэг байхдаа хээр морь В.Лхамсүрэнгийн сарт хүрэн, Ө.Чойжилсүрэнгийн саарал, Д.Батмөнхийн хүрэн зэргийг ардаа хийн аман хүзүүнд баригдсан билээ. Хойтон жил нь найман настай морь даагаа нэхэн холхон шиг түрүүлж эзэн уяачийн магнайг тэнийлгэсэн байна.
Сумын наадамд хоёр түрүүлж, хоёр айрагдсан хээр морь ид насандаа эндсэн бөгөөд унаач хүү Жүндэр нь “Хээр морь дух өргөн, нүднийх нь аяга том. Хамрын самсаа агуу адуу байж билээ. Би олон морин дээр мордсон. Тэр хээр шиг дөрөө богинодоод байдаг адуутай таарч байгаагүй. Их өргөн болохоор хөл алцайж сарвайгаад, дөрөө намдаад байх шиг санагддаг байсан. Хүн харахад эв хав муутай. Элбэг, сул арьстай. Татаад тавихад нэг хэсэгтээ улцайгаад байж байдаг. Зан төлөвийн тухайд их номхон, тэгсэн хэрнээ бяртай адуу байсан” хэмээсэн юм. Мөн тэрээр “Эндсэнийх нь хавар Лхамсүрэн ах хээр мориныхоо үхсэн газарт очоод үзсэн хавирганых нь яс үргэлжээрээ байсан гэнэ лээ” хэмээн нэмж ярьсан юм.
Цоохор гүүний амийг хэлтрүүлэн буян үйлдсэний хариуд хурдан хээр морьтой болсон Равсалын Лхамсүрэн уяач 1924 онд Авдар бүдүүн хэмээх газар төрсөн бөгөөд нэгдлийн адуу, хонь маллахын зэрэгцээ уламжлалт аргаар мал эмчлэхдээ гаргуун нэгэн байсан гэдэг.
"Тод магнай" сэтгүүл. Сүхбаатар аймгийн Асгат сумын тусгай дугаар. 2018 он
1 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
2 цагийн өмнө АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан их насны…
-
3 цагийн өмнө Л.Анхбаатарын хүрэн халзан морь түрүүллээ
-
4 цагийн өмнө Ц.Түвшинсайхан: Ээжээ, ааваа хүү нь түрүүлсэн шүү
-
4 цагийн өмнө МУ-ын Алдарт уяач Ч.Амарсанаа: Баянхонгороос анх у…
-
5 цагийн өмнө 210 их насны морь бүртгүүлжээ
-
7 цагийн өмнө АХ-104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан азарганууд
-
8 цагийн өмнө МУАУ И.Золбоогийн хүрэн халзан азарга түрүүллээ
-
11 цагийн өмнө Фото - Азаргаа мордуулав
-
12 цагийн өмнө 153 азарга бүртгүүлжээ
-
Өчигдөр, 18:19 минут Манлай уяач Х.Улам-Өрнөх: Морь айрагдана гэдэг оло…
-
Өчигдөр, 17:51 минут Уралдаанч Б.Эрдэнэбилэг: Бөмбөгөө ахыгаа нэг оруул…
-
Өчигдөр, 17:39 минут Б.Лхагвацэрэн:Таван жилийн дараа төрийн наадмын хи…
-
Өчигдөр, 16:21 минут Ж.Түмэн-Өлзийн бор шүдлэн түрүүллээ
-
Өчигдөр, 15:09 минут Тод манлай уяач О.Батбилэг:Түрүүлэх байх гэж бодсо…
-
Өчигдөр, 13:47 минут 225 шүдлэн бүртгүүлжээ
-
Өчигдөр, 12:57 минут АХ-ын 104 жилийн ойн эхний 10-т хурдалсан хязаалан…
-
Өчигдөр, 12:07 минут Б.Гантигийн сартай хүрэн хязаалан түрүүллээ
-
Өчигдөр, 10:17 минут Хязаалан 256 бүртгүүлжээ
-
Өчигдөр, 10:07 минут Хүйн долоон худагт хязаалангийн эргэн тойронд
-
7-р сарын 02 -нд Эрдэмт уяачид, эрэмгий хүлгүүд- Тод манлай уяач С.…
-
2024 оны 8-р сарын 05 -нд Хангайн бүсийн сонгомол бага насанд Х.Бат-Эрдэнийн…
-
2024 оны 8-р сарын 05 -нд Хангайн бүсийн дааганы уралдаанд М.Цэрэнжавын хээр…
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсийн сонгомол дээд насанд С.Баярсайханы …
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсэд Я.Содбаатарын бор соёолон түрүүллээ
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсийн их насанд Э.Бат-Эрдэнийн Солонго зэ…
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсэд Д.Батбаярын Түмт хээр азарга түрүүлж…
-
2024 оны 8-р сарын 01 -нд Хангайн бүсийн сонгомол дунд насны ангилалд Г.Ганб…
-
2024 оны 7-р сарын 31 -нд Хангайн бүсэд П.Баярбатын бор хязаалан түрүүллээ
-
2024 оны 7-р сарын 31 -нд Хангайн бүсэд Г.Энхбатын хар шүдлэн түрүүлжээ
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд "Говьшанхын хурд-7" говийн бүсийн уралдааны сонгом…
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойн сонгомол дунд насанд…
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд "Говьшанхын хурд-7" говийн бүсийн уралдааны сонгом…
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойн сонгомол дээд насанд…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойд О.Баасанцэрэнгийн хү…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд "Говьшанхын хурд-7" говийн бүсийн уралдаанд Э.Бат-…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойд Ц.Амарсанаагийн хонг…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд "Говьшанхын хурд-7" уралдаанд Д.Отгонлхагвын хүрэн…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойд Б.Отгонсэлэнгийн Ава…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд "Говьшанхын хурд-7" уралдаанд Д.Отгонлхагвын Солон…
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд Говийн бүсэд Ч.Батжаргалын халтар даага түрүүллээ
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд Төвийн бүсийн сонгомол бага ангилалд Х.Цогтсайханы…
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд Хангайн бүсэд Ч.Уламбаярын хээр соёолон түрүүллээ
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд Говийн бүсийн сонгомол дунд насны ангилалд Б.Норов…
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд Төвийн бүсийн сонгомол дунд насанд Б.Бат-Өлзийн ха…
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд "Говьшанх-7" говийн бүсийн уралдаанд Ц.Амарсанааги…
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойд Ч.Болд-Эрдэнийн халт…
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд Төвийн бүсийн уралдааны сонгомол дээд насанд С.Бая…
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд "Говьшанхын хурд-7" уралдаанд Б.Пүрэвжаргалын хүрэ…
-
2024 оны 7-р сарын 13 -нд АХ-ын 103 жилийн ойн сонгомол бага ангилалд Х.Гарь…
-
2024 оны 7-р сарын 13 -нд АХ-ын 103 жилийн ойн сонгомол бага ангилалд 106 да…
-
7 цагийн өмнө АХ-104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан азарганууд
-
Өчигдөр, 12:57 минут АХ-ын 104 жилийн ойн эхний 10-т хурдалсан хязаалан…
-
Өчигдөр, 17:51 минут Уралдаанч Б.Эрдэнэбилэг: Бөмбөгөө ахыгаа нэг оруул…
-
Өчигдөр, 16:21 минут Ж.Түмэн-Өлзийн бор шүдлэн түрүүллээ
-
12 цагийн өмнө 153 азарга бүртгүүлжээ
-
8 цагийн өмнө МУАУ И.Золбоогийн хүрэн халзан азарга түрүүллээ
-
Өчигдөр, 10:07 минут Хүйн долоон худагт хязаалангийн эргэн тойронд
-
Өчигдөр, 12:07 минут Б.Гантигийн сартай хүрэн хязаалан түрүүллээ
-
11 цагийн өмнө Фото - Азаргаа мордуулав
-
Өчигдөр, 10:17 минут Хязаалан 256 бүртгүүлжээ
-
3 цагийн өмнө Л.Анхбаатарын хүрэн халзан морь түрүүллээ
-
Өчигдөр, 13:47 минут 225 шүдлэн бүртгүүлжээ
-
Өчигдөр, 17:39 минут Б.Лхагвацэрэн:Таван жилийн дараа төрийн наадмын хи…
-
Өчигдөр, 15:09 минут Тод манлай уяач О.Батбилэг:Түрүүлэх байх гэж бодсо…
-
4 цагийн өмнө МУ-ын Алдарт уяач Ч.Амарсанаа: Баянхонгороос анх у…
-
Өчигдөр, 18:19 минут Манлай уяач Х.Улам-Өрнөх: Морь айрагдана гэдэг оло…
-
5 цагийн өмнө 210 их насны морь бүртгүүлжээ
-
2 цагийн өмнө АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан их насны…
-
4 цагийн өмнө Ц.Түвшинсайхан: Ээжээ, ааваа хүү нь түрүүлсэн шүү
202.126.89.152
сайхан түүх байна
Reply