Б.Дамдин, Ш.Гонгор нар Мэргэн цол хүртсэн 1950 оны сурын харваа

Энэ жилийн наадамд Батлан хамгаалах яамнаас 150, хязгаарын газраас 180, Улаанбаатар хотоос 100, аймгуудаас 100 орчим, нийт 512 бөх дуудан авчирч барилдуулжээ. Ийнхүү Ц.Чимэд-Очир аварга ес даван түрүүлж Даян аварга цол хүртээжээ. Харин найм давж үзүүрлэсэн “Хужаа” хэмээх Ө.Чүлтэмсүрэн арсланд “Аварга цол” гэж бичсэнээ буцаагаад дарчихсан цолны бүртгэл архивд хадгалагдаж буй аж.
Хурдан морины уралдааны азарганд О.Санжаабүрэг /Төв.Авдарбаян/-гийн цавьдар, их насанд И.Даваацэрэн /Төв.Баянцогт/-гийн зээрд халзан, соёолонд Лувсанбалдан /Төв.Авдарбаян/-гийн хар, хязааланд  Дамдинжав /Төв.Баян/-ын хонгор, шүдлэнд Гармаа /Дундговь.Дэрэн/-гийн хөх саарал, дааганд Баяр /Төв.Баянцагаан/-ын саарал торгон жолоо өргүүлжээ.
Үндэсний сурын харваа:
1. Б.Дамдин /Сэлэнгэ.Дулаанхан/-17
2. Шагдарсүрэн-16
3. Д.Намсрай /Дорнод.Булган/-15
4. Х.Лувсанцэрэн /Төв.Лүн/-14
5. ................................
1950 онд буюу АХ-ын 29 жилийн ойн улсын их баяр наадмын үндэсний сурын харваанд Улсын бага хурлын дарга асан Бумцэндийн төрсөн дүү, партизан Б.Дамдин 20 сумаас 17 онож түрүүлэн Улсын мэргэн цол хүртжээ.
Тэрбээр Түшээт хан аймгийн Эрдэнэ вангийн хошуу буюу одоогоор Сэлэнгэ аймгийн Шаамар сумын нутаг Дулаанханы өвөрт 1890 онд төржээ. Хожмоо айлд үрчлэгдсэн тул ахаасаа өөрөөр овоглогдох болсон байна. Бага наснаасаа мал маллаж, хадлан тариалангийн ажил эрхэлж байгаад 1921 онд Ардын журамт цэрэгт сайн дураар элсэн орж, цэргийн агт хүнс сэлбэх ажилд дайчлагдан явжээ. Хувьсгалын дараа 1950 он хүртэл улс, олон нийтийн байгууллагад алба хашиж байв.
Улсын мэргэн Б.Дамдин нь 1943 онд анх улсын наадмын харваанд маршал Х.Чойбалсан, Сэлэнгэ аймгийн Ерөөгийн модон заводын харваач С.Самдан нарын адил 20 сумаас 14 онож гуравдугаар байрын төлөө товх харван өрсөлдөж, улмаар дөрөвдүгээр байрт шалгаран үлдсэнээс хойш тавантаа айрагджээ. Удаад нь 1947 онд буюу АХ-ын 26 жилийн ойн баяр наадмын хаваанд 17 онож аман хүзүүдсэн байна. Гурав дахь удаад нь 1948 оны наадмаар 16 онож гуравдугаар байр эзэлжээ. 1949 оны улсын наадмаар 15 онож мөн гуравдугаар байрт орсноор дөрөв дэх удаагаа айрагдсан агаад дараа жил нь түрүүлсэн нь энэ бөлгөө. Мөнхүү 1951 оны АХ-ын 30 жилийн ойн наадмын сур харваа болон 1960 онд тус тус дөрөвдүгээр байрт шалгарснаар нийт нэг удаа түрүүлж, зургаа удаа айрагдсан цэцтэй мэргэн байсан юм.
Улсын мэргэн, спортын мастер Д.Балдандорж өгүүлсэн нь:
-Үндэсний сурын харваа бол бусад спортоос ялгаатай нь нүдний хараа гүйцэж, дөрвөн мөч сульдаагүй цагт залуу тамирчин шиг харваж болдог. Ийм жишээ олныг дурдаж болно. Үүний жишээ гэвэл хаад ноёдын үед банздуулж байж харваж сурсан, хожмоо олонд алдаршсан Ш.Ишчогдов, Б.Дамдин зэрэг мэргэчүүл 70 гаруй насандаа сайн харвадаг байсан.
Улсын наадмын хүүхдийн харваа:
1. Гиймаа
2. Шагдарсүрэн
3. ...............
Отго харваа:
1. БНМАУ-ын баатар Ш.Гонгор
1950  оны отго харваагаар Хэнтий аймгийн Баянхутаг сумын уугуул, БНМАУ-ын баатар Ш.Гонгор түрүүлж Улсын мэргэн цол хүртжээ.
Улсын мэргэн, спортын мастер П.Гарамдорж гуай өгүүлрүүн:
-...Ш.Гонгор гуай ч мэргэн цолтой харваач байлаа. Халимаг үсээ хажуу тийш нь самнаж, улсын баатрын алтан таван хошуу тэмдгээ байнга зүүж явдаг, шаламгай хурдан хөдөлгөөнтэй, их яриа хөөрөөтэй, ан гөрөө, ялангуяа чонын тухай ярианд сэтгэл нь сэргэж, нүд нь гялалзаад ирдэгсэн. Нумаа огцом ширүүн их сунгаж татдаг тул нумд нэлээн халгаатай хүний нэг байсан даа.
Дээрх ярианаас үүдэн дурдахад Ш.Гонгор мэргэн улсын анчин нэгэн байсан бөгөөд түүний тухай үлгэр домог лугаа зүйл бишгүй тархсан нь бий. Хэвлэлд бичигдсэнээс нь иш татахад тэрбээр 1940 онд Хэнтий аймгийн Идэрмэг сумын нутаг Янт хүрээгийн ууланд чонын авд явж ахуйдаа долоон сумаар долоон чоно, мөн 1942 оны намар ганцхан өдөрт 66 сумаар 63 зээр, 1959 онд нэг цагийн дотор 50 метрийн зайнаас мөн долоон сумаар долоон чоно агнаж байжээ.
Анианханы Хүрэн-Алагийн Отгонбаатар