Гарамгай мэргэн цолтой харваачид

Улсын баяр наадмын харваанд олон удаа түрүүлэх боломж хэр баргийн харваач хүнд тохиолдоод байдаг зүйл биш бололтой юм уу даа гэсэн бодол сэтгэлд хоногшин үлджээ. Эрэгтэй харваачдаас 1963 оны баяр наадмын харваанд Сэлэнгэ аймгийн Ерөө сумын Оригийн Адилбиш дөрөв дэхээ түрүүлж, анхны Гарамгай мэргэн цолтноор тодорч байсан бол Төв аймгийн Заамар сумын Мөнхийн Дашцэрэн 1970 оны, Дорнод аймгийн Баян-Уул сумын Аюушийн Цэвээн 1988 оны, Завхан аймгийн Тосонцэнгэл сумын Шагжсүрэнгийн Даваахүү 1999 оны, Дорнод аймгийн Баян-Уул сумын Цэвээний Хүдэрчулуун 2012 оны наадамд тус тус түрүүлж, Гарамгай мэргэн цол хүртэцгээсэн түүхтэй. Энэ харваачдын амжилтын баримтуудыг тунгаан үзвээс сонирхол татахуйц зүйл олонтаа ажиглагддаг. Тухайлбал, О.Адилбиш гуай Мэргэн цол хүртсэнээсээ хойш 11 жилийн дараа Гарамгай мэргэн цолд хүрсэн бол Н.Дашцэрэн долоо, Ш.Даваахүү 9, А.Цэвээн 15, Ц.Хүдэрчулуун 25 жилийн хүч хөдөлмөрөө зарцуулан цэц мэргээ уралдуулсан байдаг. Мөн А.Цэвээн хүү Хүдэрчулуунтайгаа хоёулаа Гарамгай мэргэн цолд хүрсэн аав, хүү хоёр болж төрийн түүхэнд нэрээ мөнхөлсөн байх жишээтэй.
Эмэгтэй харваачдаас Говь-Алтай аймгийн Баян-Уул сумын Жавзангийн Магнай 1976 онд, Сэлэнгэ аймгийн Ерөө сумын Чойжсүрэнгийн Мөнхцэцэг 1994 онд, Дорнод аймгийн Баян-Уул сумын Хишигтийн Даваажаргал 2004 онд Гарамгай мэргэн цол хүртсэн хэдий ч гурвуулаа цолоо ахиулж эмэгтэй харваачдын бахархал болсоор байна. Энэ цаг үед цолоо ахиулах хамгийн боломжтой харваачид гэвэл Ш.Даваахүү, Ц.Хүдэрчулуун нар бөгөөд энэ цолд ойрхон яваа харваачид бол Гоц мэргэн Ж.Баттөмөр, Х.Оюунчимэг нарыг нэрлэхээс өөр аргагүй ээ. Олон харваач миний саналтай нэг байгаа гэдэгт итгэж байна. Энэ өвөл Ш.Даваахүү мэргэн нэгэн телевизийн ярилцлагад оролцож байхдаа цолоо ахиулах боломж байсан боловч ахиулж чадаагүй яваагаа дурссан билээ. энэ явдал А.Цэвээн мэргэнд ч тохиолдож байсан. Тэр ярилцлагын дараа би ч гэсэн “яагаад “ гэдгийг тайлах гэж олон янзаар бодож үзсэн. Одоо болтол бодол санаанаас холдоогүй явна. Эцсийн дүнд монголчуудын түгээмэл хэлж заншсан “энэ хүний сав нь дүүрчээ” гэсэн мэргэн сургаалаас өөр гарц олдоогүй. Тухайн цаг үед А.Цэвээн, Ш.Даваахүү мэргэчүүлийн “сав нь дүүрсэн” байсан юм  байлгүй дээ. Дүүрсэн савыг халиах ямар гарц байдаг, бурхны сургаалд юу гэж айлдсаныг би мэдэхгүй. Ямар ч байсан гарц байж таарна.
МУ-ын Мэргэн П.Гарамдорж