Н.ЖАНЦАННОРОВ: БРЭНД ХУУРЫН АСУУДЛЫГ СӨХӨХ ХЭРЭГТЭЙ

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн “Морин хуураа дээдлэн дэлгэрvvлэх тухай” зарлигийг хэрэгжvvлэх ажлын хvрээнд Морин хуурын олон улсын гуравдугаар наадам энэ ням гаригт эхэлж, ирэх сарын 2 хvртэл Улаанбаатар хотноо болно. Энэ талаар Төрийн хошой шагналт, ардын жvжигчин Н.Жанцанноровтой ярилцлаа.
 -Морин хуур наадам гурав дахь жилдээ зохиогдох гэж байна. Энэ жилийн наадмын онцлог нь юу байх вэ?
-Энэхvv наадам нь одоогоос зургаан жилийн өмнө “Морин хуур олон улсын анхдугаар наадам, Эрдэм шинжилгээний хурал” нэртэйгээр зохиогдож байв. Тэгээд зохион байгуулагчдын зvгээс ярилцаж байгаад хоёр жилд нэг удаа хийж байхаар тогтсон хэрэг. Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах төсөл хууль тогтоох дээд байгууллагын хуралдаанаар хэлэлцvvлэгдэхэд бэлэн болж байгаа аж. Уг хуулийн төсөлдөө хөрөнгө оруулалтыг хязгаарлах талаар тусгасан байна. Монголын газар нутаг дахь газрын баялгаар дамжуулан хөлжигсөд олширч, орд газруудын лицензийг эзэмшигч гадаадынхан бусдад дамлан наймаалах, шилжvvлэх vйлдэл хийж буйг таслан зогсоох зорилготойгоор өөрчлөлт оруулж байгаа гэнэ. Хөрөнгө оруулалтыг хязгаарлах асуудалд хэрхэн хандах талаар УИХ-ын гишvvн О.Чулуунбаттай ярилцлаа.
 -Тун удахгvй гадаадын хөрөнгө оруулалттай холбоотой хуулийн төсөл УИХ-аар хэлэлцэгдэх гэж байна. Энэ талаар ямар бодолтой явна вэ?
-Аливаа орны хөгжлийг хөрөнгө оруулалтаар нь тодорхойлдог. Ерөнхийдөө гадаад болон дотоод гэсэн хоёр эх vvсвэртэй байдаг юм. Тэгэхээр манай улс шиг до¬тоо-дын хөрөнгө багатай, хөдөлмөрийн бvтээмж муутай, зах зээл жижиг, vйлдвэрлэл бага оронд гадаадын хөрөнгө оруулалт маш чухал. Юу гэж хэлэх гээд байна вэ гэхээр гадаадын хөрөнгө оруулалт ахиу¬хан орж ирвэл маш сайнаар нөлөөлөх ёстой юм. Тайвань, Малайз, Сингапур гээд олон улс оронд гадаадын хөрөнгө оруулалтын хvчээр хөл дээрээ босч, эдийн засгаа бэхжvvлэн, өрсөлдөх чадвартай болсон. Өнөөдөр гадаадын хөрөнгө оруулалт л манай эдийн засагт хvчтэй нөлөөлж, ядууралд оруулж, туйлдуулсан буруутан юм шигээр хуульд өөрчлөлт оруулахаар төсөл боловсруулж байх шиг. Дvрслэл нь ч тийм л байна л даа. Миний хувьд vvний эсрэг байр суурьтай яваа.
 -Тодруулбал?
-Бид хэрэгтэй боловсрол, соёл, эрчим хvчний салбар гэлтгvй стратегийн ач холбогдол бvхий орд газар руугаа гадаадын хөрөнгийг татах ёстой. Бvр урамшуулалтайгаар оруулж болно. Өөрөөр хэлбэл, тэр хөрөнгө орж ирнэ гэдэг чинь монголчуудыг ажлын байртай, мөнгөтэй болгох сайн талтай. Нөгөө талаар манай төслvvдийн vнэ цэнийг нэмэгдvvлж, чанарыг нь сайжруулж байгаа юм. Иймээс бид ухаантай, тэвчээртэй, бодолтой, хvлээцтэй хандах л хэрэгтэй байна. Цөөн тооны хvн баяжиж, олигархиуд хөлжин, эдийн засаг суларч, ядуурал өсч буй нь хөрөнгө оруулалттай огт холбоогvй гэсэн vг. Ер нь, аливаа асуу¬далд маш ул суурьтай хандаж, асуудлын гол цөмөө олох нь чухал юм.
-Лондон, Хонконгийн хөрөнгийн бирж дээр манай ордыг ашиглан гадаа-дынхан мөнгө босгож бай¬гаа талаар ярих болсон. Үvн¬¬тэй холбоотойгоор өөрч¬¬лөлт оруулж байгаа юм биш үү?
-Манайхан гадаадын хөрөнгийн бирж дээр байгаа Монголын төслvvдийн vнийг дэлхийн нэртэй уул уурхайн компанийн эзэд, гадаадынхан дамлан зараад байна гэж ойлгодог. Энэ нь буруу. Үvнийг арай өөр өнцгөөс харах хэрэгтэй байгаа юм. Тухайн хөрөнгийн бирж нь манай төслийн vнийг тодорхойлж өгдөг. Манай нэг уул уурхайн төсөл сая, тvvнээс дээш ам.доллараар арилжаалагдаж байвал Монгол Улсын эдийн засаг, иргэдэд л ашигтай. Миллиардаар vнэлэгдчихвэл хvртэх хувь нь ч илvv их байх болно. Ийм тохиолдолд хувьцааны ногдол ашиг гэж жилд тэрбум ам.доллар хvртэнэ. Ингэвэл нөгөө яриад байгаа хөгжил цэцэглэлт, хотжилтын асуудлаа бvгдийг нь шийдэж чадна.
 -Гэхдээ манай хөрөнгө, орд учир гадаадынхан тог¬лолт хийх нь буруу юм шиг?
-Үгvй. Зах зээл тийм л маягаар явдаг. Жишээлбэл, нэг өрх газартай бас нэг vнээтэй мөртлөө тvvнээсээ ямар ч ашиг олдоггvй, мэддэггvй байж гэж бодъё. Гэтэл газрыг нь хагалж ногоо тарих, vнээнээс нь өдөрт 20 литр сvv саах технологийг өөр хvн санал болгон ашиглаж эхэлсэн байна. Ингэхээр нөгөө ашиггvй сул байсан vнээ, газар хоёрын ханш өсч сая саяар vнэлэгдэж эхэлнэ дээ. Яг vvнтэй адил зvйлийг гадаадын хөрөнгийн бирж дээр хийгээд байгаа хэрэг.
-Хөрөнгө оруулалт хий¬чи¬хээд тvvнийгээ нөхнө гэж асар их хугацаа зарцуулдаг. Нөхнө гэсээр ордыг ухаж дуусгадаг?
-Үvнийг харах ёстой. Нөөц, ашигт малтмалыг зах зээл дэх ханш, цаашдын явц гээд бvх зvйлийг харгалзан vзээд харилцан тохиролцож гэрээ байгуулан vйл ажиллагаа явуулдаг. Тиймээс гэрээгээ нарийн нягт, маш сайн л хийх хэрэгтэй байгаа юм. Сайн гэрээ хийчихвэл аль аль талдаа л ашигтай байна. Тvvнээс гадна нэг давуу тал бий. Хөрөнгө оруулалтын хvрээнд чамгvй их бvтээн байгуулалтын ажил хийгдэж, Монголд татвар төлж, тухайн газар нутгийн болон улс орны хэмжээний эрчим хvчний асуудлыг шийднэ. Мөн ажлын байр бий болгож, монголчуудыг цалинжуулна. Төсөл хэрэгжиж дууссаны дараа нэгэнт бvтээн байгуулсан зvйлээ нураагаад аваад явчихгvй. Иймэрхvv эерэг нөлөө бий.
 -Тэгэхээр уул уурхайтай холбоотойгоор гадаадын хө¬рөнгө оруулалтыг ха-заар¬¬лана гэдэгтэй санал ний¬лэхгvй байгаа юм байна?
-Энэ бол маш оновчгvй санаа. Уг асуудалд маш ухаантай, тэвчээртэй хандах ёстой гэдгийг тvрvvн хэлсэн. Өнөөдөр урд хөршөөс өөр улс төмрийн хvдэр, нvvрс гэх мэт тvvхий эдийг манайхаас авахгvй. Хөрөнгө оруулалтыг аль болох л татах нь чухал. Гэхдээ харилцан ашигтайгаар хийх ёстой. Аль нэг тал нь хохироод байж болохгvй.

-Яагаад. Зах зээл бий гэдэг шvv дээ?
-Тээвэрлэлтийн асуудал бий. Бусад улс орон руу зөөвөрлөхөд асар өндөр vнэ төлдөг. Тээвэрлэлтийн ханшаа оруулчихаар бараа vнэтэй болно. Хамгийн гол нь тээврийн асуудал л байгаа юм. Манай улс далайд гарцгvй болохоор ашигт малтмалын тээврийн асуудлыг шийдэхэд бэрхшээлтэй.
-Хөрөнгө оруулалтыг хязгаарлаж болохгvй юм бол ямар зохицуулалт хийх ёстой юм бэ?
-Хумих бодлого баримталж болохгvй тул урамшуулах ёстой. Ерөнхийдөө хөрөнгө оруулагчтайгаа ил тодоор тохиролцох замаар шийдэх нь оновчтой. Хөрөнгөө нөхөх хvртэл нь хамгийн тааламжтай нөхцөл бvрдvvлж өгөх нь зөв. Тvvнээс хойш Монголын баялаг учир хуулийн хvрээнд эзэмших хувийн дийлэнхийг төр эзэмших юм уу, эсвэл vvнээс өөр тохироо ч хийж болно.
 -Нөхөн сэргээлт хий¬гээ¬гvй, ухчихаад орхиод явлаа, хийхгvйн тулд арбитрын шvvхээр орууллаа гэх мэт олон яриа, мэдээлэл гарах болсон. Гадаадынхан газар нутгийг маань талхлаад байгаа юм биш vv?
-Тийм зvйл огт байхгvй Харин нөхөн сэргээлтээ маш сайн хийдэг нь гадаадын хөрөнгө оруулагчид. Дотоодын аж ахуйн нэгжvvд тэр дундаа Засгийн газрын компаниуд л маш хариуцлагагvй хандаж байсан. Харин өнөөдөр аль аль нь хариуцлагатай хандаж нөхөн сэргээлтээ хийдэг болж. Хувийн жижиг компаниуд хэрхэн ажилладгийг сайн мэ¬дэхгvй юм. Ухсан л бол сэр¬гээлтээ зайлшгvй хийх ёстой. Хуульд ч тэгж заасан байгаа. Тусгаар улсын хуулийн дагуу л бvх асуудал шийдэгдэх болно.