Сумын Алдарт уяач Т.Уламбаяр: Би 16 настайгаасаа морь уясан

Өвөрхангай аймгийн Уянга сумын Бөөрөлжүүт VI багийн харьяат, сумын Алдарт уяач Тоомойн Уламбаярын ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна. Тэрээр 1961 онд урт жалгын ам хэмээх газарт айлын зургаа дахь хүүхэд болон мэндэлжээ.

-Хурдан хүлгийн хийморьт сүсэглэн уяачийн эрдэмд шамдах болсон үеийн дурсамжаар яриагаа эхэлье. 
-Миний аав уяач хүн. 1971 онд Төв аймгийн Жаргалант сумаас мал тууж яваад, хонгор, буурал хоёр гүү авчирч,  хурд тарсан юм билээ. Гэхдээ тэрнээс өмнө намайг хүүхэд байхад морь уядаг л байлаа. 
-Тэр хоёр гүүнээс олон хурдан адуу гарсан уу?
-Тэгсэн. Надад нэг том ухаа морь байсан нь шүдлэн, хязаалан, соёолондоо тус тус түрүүлсэн. 
-Эцэг нь ямар азарга байсан юм бэ? 
-Эцэг нь зээрд азарга байсан. Манай нутгийн “улаан” Пүрэвгал гэж өвгөнөөс авч байсан. 
-Жаргалантаас ирдэг хоёр гүүний алиных нь төл юм?
-Буурлынх нь. 
-Ухаа морийг хэдтэйгээс нь уялаа?
-Ухаа морийг шүдлэнгээс нь эхэлж уяад, тэр жилээ суманд түрүүлээд, хязаалан түрүүлээд, соёолондоо түрүүлсэн. Тэгээд би ч цэрэгт явсан. 
-Та гурван жилийн цэрэг байв уу?
-Тийм ээ, гурван жилийн цэрэг. Би чинь 1979 онд цэрэгт яваад, ирэхэд наймтай байсан. Тэгээд 1983 онд гуравлаад, 1984 онд ес дээр ирсэн. Тэрнээс хойш жижиг наадмуудад зөндөө айрагдсан. Суманд бол 1984 оноос хойш айрагдаагүй. 
-Дараа нь ямар морь уяв ?
-Нэг хонгор унага гарч, даагандаа сургуулийн баяраар түрүүлж, шүдлэн, хязаалан ахин түрүүлж, соёолондоо аман хүзүүдээд, хавчиг долоон настай морь 1988 онд суманд түрүүлээд, 1989 онд дахиж түрүүлсэн. Харин 1990 онд Хайрхандулаанд дөрөвлөөд, 1991 онд Амгаа ахад зарчихсан. Өөр бас нэг хонгор морь бий. Тэр 70 жилээр гурвалсан. 

-Өөр таны нэрийг гаргасан ямар хурдан хүлгүүд байсан бэ? 
-Би чинь хонгор морио зарчихаад гурван жил хэртэй завсарласан юм. Тэгээд бас нэг хонгор морь гарч уяж эхэлсэн. Энэ нь манай унаган адуу байгаа юм. Дааганд уяагүй. Шүдлэн долоогоор ирээд хязааландаа 70 жилээр гуравлаад, гүйцээгээд ес дээр ирсэн. Даанч хойтон жил хөл нь доголчихоод уяхаа больсон. Энэ жил нэг хүрэн, хээр хоёр үрээ уяж байна. 
-Хонгор морь чинь нөгөө тойруулга гүүнээс гарсан уу?
-Үгүй ээ. Тойруулга гүүний эхийн эгчээс нь гарсан. 
-Аймагт морь айрагдуулж байв уу? 
-Үгүй ээ, сумандаа л наадаж ирлээ. 
-Уяачийнхаа хувьд оролцсон хамгийн дурсамжтай наадам хэдэн онд тохиож байсан бэ? 
-1988, 1989 онд хонгор морь хоёр жил дарааллан түрүүлэхэд  сайхан л байлаа. Залуухан ч байж. Уясан болгон түрүүлээд байхаар ямар урамтай байсан гэж санана. 
-Тухайн үедээ ямар үнээр зарсан юм бэ?
-Үнээ 1000-тай байхад хоёр тугалтай үнээ, нэг унагатай гүү, толгой салдаггүй мориор зарсан. Тухайн үедээ үнэтэй өгч байлаа. 
-Та нэгдэл нийгмийн үед ямар мал маллаж байв?
-Сувай үхэр хариулж байлаа. Бас таван жил хэртэй мал туусан. Улаанбаатарт гурван жил, Дарханд нэг жил тууж байлаа. 

-Танайханд уяач олон байна уу?
-Хоёр ах Пүрэвсамбуу, Отгонбаяр нар морь уядаг байлаа. Харамсалтай нь хоёулаа бурхан болсон. 
-Танай хүүхдүүд морь уях уу?
-Энэ жилээс нэг банди уях гэж үзэж байна. Миний үеийн уяа ч гэж алга бололтой. Орчин үед шаал өөр болчихож. Одоо чинь дан тэжээлээр уях юм. 
-Бидний яриа энд хүрээд өндөрлөж байна. Урилгыг маань хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа.