Ахмад уяач Т.Баасанхүү: Чөлөөлөх дайнд зүтгэх хүчийг морьдоор хангадаг агтчин явлаа
Хоймор нутгийн хийморилог уяачдын цуврал ярилцлага Тариалан сумын Мандал I багийн харьяат, ахмад уяач Тамжавын Баасанхүүгийн яриагаар эхэлж байна. Хувьсгал тэмцлийн ахмад зүтгэлтэн тэрээр 1921 оны өвөл Зоригтын хотгор буюу Алтан эмээлт хэмээх газар айлын ууган хүүхэд болон мэндэлжээ. Ардын хувьсгалтай зэрэгцэн мэндэлсэн тэрээр чөлөөлөх дайнд оролцож,
Хувьсгал тэмцлийн ахмад зүтгэлтэн
Японыг чөлөөлсний төлөө одон
Чөлөөлөх дайны 65, 70 жилийн ойн медаль
Зэвсэгт хүчний 60 жилийн ойн медаль
АХ-ын 70, 80 жилийн ойн медаль
Бид ялав-1945 одон
Жуковын нэрэмжит одонгоор энгэрээ мялаасан буурал уяачтай ярилцсанаа хүргэе.
-Ардын хувьсгалтай чацуу ахмад уяачтай уулзана гэдэг нэр төрийн хэрэг юм. 97 нас сүүдэр зооглож буй таны намтар түүх, сургааль эрдмийг сэтгүүлийнхээ уншигчдад хуваалцах болсондоо баяртай байна?
-Миний бие 1921 онд төрсөн, ардын хувьсгалтай чацуу хүн байгаа юм. 20 гараад цэрэгт явж, Улаанхуаранд нэг жил болоод цаашаа хязгаар руу Дарьгангын долдугаар дивизийн 20 дугаар хороонд очсон. Тэнд танк эсэргүүцэх их бууны хайрцгийн дарга болсон. Хайрцгийн дарга гэдэг нь бууны тасгийн дарга. Их бууны морьд гэж 100 гаруй адуу маллаж байлаа. Хээрийн сургууль хийж, адуу малаа маллаж байгаад урагшаа Нарангийн отряд явж чөлөөлөх дайнд Лхагвасүрэн жанжны тушаалаар тангаргаа өргөж явсан. Тэгээд маргааш, нөгөөдрөөс нь Хятадын Чига хот руу дайрна гэж байтал дайн дууслаа гээд эргэсэн.
-Галын халуун шугаманд ороогүй ч дайны цагийн хүнд хэцүүг багагүй амсаа байлгүй?
-Халуун шугаманд ажиллаагүй. Зөвлөлтийн арми түрүүлж дайнд ороод, ар талд нь Лхагвасүрэн жанжин, Маршал Чойбалсан, монгол цэргүүд мэдээ хүлээгээд байж байсан. Хол зам туулаад цангаад ирэхээр хүнтэй, морьтойгоо өмхий ус ч ууж явлаа. Морь ангаж цангахаараа дороо үхчихдэг юм билээ. Дандар баатар намайг “Бага дарга чи тэр морь солино шүү. Солихгүй байвал хурдан бууны сум, хурц сэлэмний ирэнд хохь чинь шүү” гэж хэлж байсан.
-Цэргүүдийн морь юүлж солих нь таны үүрэг байсан юм уу?
-Тэгэлгүй яах вэ. Зүтгэх хүчийг бүгдийг нь би хариуцдаг. Анхандаа 100 гаруй адуутай яваад, хийдийн жасын 300 гаруй адууг шууд дайчилж авч бүх зүтгэх хүчнээ сольдог юм. Бууны, хайрцгийн, халуун тогооны, цэргийн гэх мэтээр морьдоо хуваарилна. Хайрцаг, их бууны зургаа, зургаан 12 хүний морь солино. Орос цэргүүд гинж бариад ирэхэд нь орос, монгол гэхгүй бүгдэд нь морь барьж өгнө. Хүмүүсийн морь барьж сольж явсаар унд хоолнооосоо хоцорчихоод эгүүрсний улаан шилбэ зажилж хоол хийх үе ч олон гардаг байлаа. Дайнд өөрийн үүргээ биелүүлсэн юм байгаа биз, одоо эх орноороо тэжээлгэж байна даа.
-Цагийн байдал ороо бусгаа, улс орны маань хөгжил тааруу байсан үед төрж өсөх амаргүй байсан болов уу?
-Бид эхээс тавуулаа, би айлын том хүү. Гурван эрэгтэй, нэг эмэгтэй дүүтэй. Та нарт хөтөч хийж яваа жолоочийн аав миний отгон дүү 80 дөхсөн хүн бий. Миний том охин 70 хэдтэй, доод талынх нь 70 дөхөж байна.
-Уйгаржин монгол бичиг, шинэ үсэг гээд хоёр ч удаа бичиг үсэгт тайлагдсан уу?
-Үнсэн самбар, хулсан шортой босоо монгол бичгээ сурсан. Үнсээ түрхээд шороороо зурна. Дараа нь шинэ үсэг үзээд цэрэгт явсан. Цэргээс халагдаж ирээд нэг хэсэг морь уялаа. Тосонцэнгэл суманд соёолон морь түрүүлгээд, хязаалан морь түрүүлгэж, жороо морь мөн түрүүлгэж нэг сумаас гурван түрүү авч байв. Морьдынхоо зургийг чемоданд хадгалж байсан чинь “20 шарыг минь хоёрхон хулгана идчихлээ гэжүү” гэдэг шиг юм болсон.
-Та ямар ямар морьдоор наадаж байсан бэ. Онцгой амжилт үзүүлж хурдалсан морьдынхоо талаар ярихгүй юу?
-Сайхан хээр, буурал морьд үзүүр түрүү, айраг алдаагүй. Тариаланд бор морь түрүүлж, үзүүрийн удаа яваад, бага насны морьд түрүүлж байлаа. Сангийн аж ахуйн нарийн ноостой хоньтой оторт явж байгаад Тосонцэнгэл сумын наадамд хязаалан, их нас, соёолон, жороо гээд дөрвөн насны морьтой очлоо. Тэнд их насны морь үзүүрийн удаа ирээд, соёолон, хязаалан хоёр нь түрүүлж, жороо морь минь хөл нь доголсон ч бас түрүүлдэг юм.
-Үзүүрийн удаа гэдэг нь?
-Аман хүзүү гэсэн үг.
-Тосонцэнгэл сумын наадмаас гурван түрүү, нэг аман хүзүү авсан юм уу?
-Тийм. Түрүү морь даага, тэгээд даалимба мэтийн шагналтай байсан үе.
-Сумандаа хэр амжилттай наадаж байсан бэ?
-Давхисан, давхисан. Сумандаа түрүү, айраг авч л байлаа. Уяаны шон энэ хавьд байсан юм даг, яг энд л айрагдаж түрүүлсэн морьдоо цоллуулж байлаа шүү дээ.
-Тантай хамт морь уяж байсан сум орон нутгийнхаа сайн уяачдыг дурсахгүй юу?
-Миний хадам ааваас авахуулаад тэр үеийн уяачид бүгд хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлж дээ. Манай хадам аав Дарьсүрэн гэдэг хүн бүх насны морь сайн уядаг байв. Миний сайхан найз “цоохор” Довдон гэж дэлгүүрийн эрхлэгч, түүний хурдан буурал хээр морьд нь нэр сүртэй түрүүлдэг. За тэгээд, Нанзад, Ардамжав, Дашзэвэг, Хоролхүү гээд сайн уяачид бүгд байхгүй болжээ. Бараг би л ганцаараа байх шиг байна.
-Ирсэн болгон буцдаг хорвоогийн жам хатуу юм даа?
-90 гартлаа морь уналаа. Бараг 100 дөхсөн энэ насанд хүн амьтан танихаа больж, хоёр нүд цийж хорвоо ертөнц цэнхэр ногоон юм харагдаад муухай юм. Хөл муудаж саяны цагаан цамцтай хүүд эмээлтэй морио өгөөд, өөрөө модон таяганд орлоо. Адуу уургалж, чирэгдэж, шаралхаж бяралхаж явсных юмуу хөл муудчихдаг юм байна. Цагтаа моринд жороо явдал оруулдаг байлаа. Моринд жороо оруулах миний хамгийн сайн чаддаг ажил. Жороо оруулах гэж морины хөл гарыг цус гартал цохиж, сурсан жороог нь гаргахгүй гэсэндээ богц шуудай ганзагалаад л явдаг байлаа.
-Насны наран хэвийсэн энэ цагт асарч халамжлах үр хүүхэдтэй байна гэдэг бас зол заяа юм уу даа. Танайхнаас морь уяж байгаа хүүхэд байна уу?
-Би гурван хархүү, гурван охинтой. Эднээс морь уяхгүй байх шив дээ. Багадаа бүгд л морь унаж байсан. Аж амьдралын зам мөрөө хөөгөөд нэг нь хотод, том нь Тавантолгойд ажиллаж байна.
-Эрүүл энх байж, урт удаан наслаарай. Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа.
-Миний дүү нар аян замдаа сайн явж, ажил төрлөө сайхан бүтээгээрэй.
Д.Энхтуяа
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
- 2023 оны 10-р сарын 28 -нд Өвгөн ноён М.Пүрэвжавын нэрэмжит уралдаануудын нэг…
- 2023 оны 10-р сарын 17 -нд Өнөө жил яах бол...
- 2023 оны 10-р сарын 09 -нд Сумын Алдарт уяач О.ДАШЗАВ: Сумынхаа наадмын айрги…
- 2023 оны 10-р сарын 08 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 06 -нд Сумын Алдарт уяач Б.Пүрэвбат: Гурван азаргаар одто…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна