Монгол Улсын Алдарт уяач Ч.Цэрэнбат: ОНОНГИЙН ГАЛ ГЭХ ТОМ ИХ СУРГУУЛЬД СУРАЛЦАН, МОРЬДОО УЯЖ БАЙНА

-Ардын Хувьсгалын 97 жилийн ойн баяр наадмын эрлийз дээд насны ангилалд хул азаргаа айрагдуулсан танд баяр хүргэхийн ялдамд төрийн наадмын хишиг хүртсэн баярын сэтгэгдлээс нь хуваалцмаар байна?
-Баярлалаа. Та нарт ч бас төрт ёсны баяр наадмын мэнд хүргэе. Нар хур тэгширсэн, шороо тоосгүй, хүн зоны сэтгэл тэнийсэн ийм сайхан наадамд хул азарга маань сайхан давхиж айрагдсанд баяртай байна.  
-Соёолон азарга байх нь ээ. Өмнө нь ямар амжилтууд үзүүлсэн бэ?
-Тийм ээ, азарган соёолон байгаа юм. Өнгөрсөн жил Сэлэнгэ аймагт болсон бүсийн уралдаанд дунд ангилалд түрүүлж, энэ хавар Дүнжингаравт бас түрүүлсэн. Ер нь улсын чанартай уралдаанд гурав мордоод хоёр түрүү, нэг айраг хүртсэн сайхан хурдан буян. Энэ дашрамд сайхан хурдан хүлэг хайрласанд Баяраа дүүдээ баярлалаа гэж хэлмээр байна.
-Хэд дэх жилдээ улсын баяр наадмыг зорьж байна вэ? Төрийнхөө баяр наадамд хэдэн насны морьтой ирсэн бэ?
-Улсын наадамд хоёр дахь жилдээ оролцож байна. Өнөө жил их нас, даага, эрлийз дээд, дунд насны дөрвөн адуутай ирлээ. Үүнээс их морь 40-дөөр, даага 24-өөр давхиж, өнөөдөр азарган үрээгээ айрагдууллаа. Дунд ангилалд битүү хязаалан үрээ мордуулна.  Өнгөрсөн жил их насны морь мордуулж 24, 25-аар давхиулсан. 
-Та нохой жилийн босгон дээр Монгол Улсын Алдарт уяач хэмээх эрхэм цолны эзэн болсон. Шинэ-Идэр сумын уяачидтай уулзахад “Манай нутгаас анхны МУ-ын Алдарт уяач төрсөн” гээд сэтгэл хангалуун байна лээ. 
-Улсын цолоо мялааж төрийн наадамд анх удаагаа айраг хүртэж байгаадаа давхар баяртай байна. Шинэ-Идэр бол эцэг өвгөдийн минь нутаг, хүй цөглөсөн газар минь. Улсын цол авснаасаа хойш нутаг орноороо очиж чадаагүй л явна даа. Энэ дашрамд Хөвсгөл аймаг, түүний дотор Шинэ-Идэр сумынхаа нийт иргэд, морины төлөө сэтгэлтэй нутгийнхаа зон олонд баярын мэнд хүргэе.
-Ингэхэд Цэрэнбат Алдарт хэдий үеэс морь мал сонирхож, хурдан хүлгийн уяа тааруулсан бэ?
-Одоогоос 10 гаруй жилийн өмнө буюу 2008 оноос орон нутагтаа морь уяж эхэлсэн. Энэ 10 жилийн хугацаанд улс, бүсийн наадмаас 16 дахь айраг, түрүүгээ авч байна. Орон нутагтаа бол олон сайхан айраг, түрүү авч, аймгийн Алдарт уяач цолыг 2013 онд авсан.  
-Танай хүүг морь уядгийг мэдэх юм байна. Танай бүлд уяачид олон уу? 
-Манай аав насаараа мал малласан Монгол Улсын Аварга малчин, уяач хүн байгаа юм. Чулуунбатын хоёр бор гэж сумандаа байнга айрагддаг хурдан морьдтой байсныг Шинэ-Идэрийнхэн андахгүй ээ. Аавынхаа хийж бүтээснийг үргэлжлүүлэх гэж би хурдан морь уяж сойх болж, намайг дагаж хүү маань эцэг өвгөдийн удам залгах уяач болж байгаад сэтгэл өндөр байдаг. Морь уяаны бүх ажлыг хүү маань хийж, миний хувьд хошуу нэмэрлэж зааж зөвлөх төдий уяач болж байх шив дээ.  
-Чулуунбатын хоёр бор гэдэг шиг таныг илэрхийлэх онцгой амжилт үзүүлж баярлуулсан ямар хурдан хүлэг байна вэ?
-Нутгийн зон олныг баярлуулсан олон сайхан морьд надад бий. Халтар азарга өнгөрсөн жил Говь-Алтай, Хөвсгөл, Сэлэнгийн бүсэд гурвууланд нь түрүүлсэн. Энэ жил уяагүй, өнжөөсөн. Бүсийн уралдаанд орсон олон сайхан морьд бий.
-Морьдоо Хөвсгөлдөө уяж байна уу?
-Үгүй. Сүүлийн хоёр жил зуныхаа уяаг Дорнодод тааруулсан. Энэ дашрамд Тод манлай уяач Онон, түүний хүү Батбилэг нартаа баярлалаа гэж хэлмээр байна. Тэдний сайхан хурдан хүлгүүдтэй хамт уяж, сайхан амжилт гаргалаа.  
-Хоймор нутгийнхан сүүлийн жилүүдэд одтой наадаж, улсын наадам, бүсийн уралдаанаас айраг, түрүү байнга авч байгаа.  Уяачдын идэвх сэргэж байгаад ямар, ямар хүчин зүйлүүд нөлөөлж байна вэ?
-Манай аймгийн уяачид сүүлийн жилүүдэд морины төлөө маш их хүч хөдөлмөрлөж, тэр хэмжээгээрээ сайхан амжилт үзүүлж байна. Ялангуяа залуу уяачид маш сайн уяж, 2012 оноос хойш хангайн бүсдээ тогтмол өндөр амжилт гаргаж байгаа. Халиун азарга гэж энэ жил  айргийн архнаар давхиж байгааг эс тооцвол жил бүр шахуу айрагдаж, түрүүлдэг манай нутгийн буянтай хурд байна. Морь тайлбарлагчдын хэлдгээр “Тааруу бол айрагддаг, таарчихвал түрүүлдэг”  хурдан адуу даа. Би гал уяаг их сургуулийн анги гэж боддог. Онон гуайн галд, том их сургуульд олон сайхан хурдан адуунуудтай уяхад морины уяа сойлго хамаагүй өөр болдог юм байна. Улсад эрлийз ангилалд Хөвсгөлөөс морь уяж оруулахад хамт сунгаа хийх бэлтгэл хангагч байхгүй хэцүү л дээ. Сургуулиар бол бие биенээ татаад, чирээд, өрсөлдөөд явах сурагч үгүй гэсэн үг. Тэгэхээр Хөвсгөлчүүд хоорондын өрсөлдөөнөөр олон сайхан хурдан морьд, угшлуудыг бий болгосон байна. Тэр өрсөлдөөн л өнөөдөр Хөвсгөлчүүдийг өндөр амжилтад хүргэж байна гэж би бодож явдаг. 
-Ярилцсанд баярлалаа. Сайхан наадаарай.
-Баярлалаа. Та бүхэнд ажлын амжилт хүсье. 

"Тод магнай" сэтгүүл. Дугаар 100. 2018 он