Уяач Б.БАТ-ЭРДЭНЭ: Бор халзан үрээ маань ГАЙГҮЙ ДАВХИЖ БАЙГАА

Төв аймгийн Эрдэнэ сумын уугуул, уяач Батмагнайн Бат-Эрдэнийн ярилцлагыг хүргэж байна. 2011 оны сумын Аварга хадланч, худалдааны Тэргүүний ажилтан, худалдааны 90 жилийн ойн медальтан тэрээр 1956 оны намар Тахилт баянбулаг хэмээх газар төржээ.

-Энэ нутгийн олон хүрэн азарганууд улсын наадамд түрүүлж, айрагдсан. Уулзсан уяачдын маань ихэнх нь мөн удам дамжсан эрхмүүд байна. Таны хувьд ямар түүхтэй вэ? 
-Миний аав Батмагнай 1960-аад оны үед улсад борлог морио мордуулж, 700 гаруй адуунаас 14-т давхиулж байсан юм билээ. Түүнээс хойш буурал азарга уяж, суманд гайгүй давхиулж байсан. Энэ нутгийн нэрт уяачид “цагаан” Дугар, Хишигт нартай цуг морь уядаг байсан гэдэг юм. Би бага байсан болохоор сайн мэдэхгүй юм. Ямар ч байсан борлог морь улсад 14-өөр давхихад унаж байсан манай эгч одоо 60 гарчихсан хөгшин байна. 
-Тэгэхээр та хоёр дахь үеийн уяач болох нь.
-Тэгж л таарах нь. Мөн манай хадам аав Батцэрэг хурдан халтар азаргатай уяач хүн. Морьд нь сумын наадамд гайгүй дээгүүр давхиулдаг байсан. Би тэдний адуунд хар ногоон гүү тавьж, эр хар унагатай болоод шүдлэнд нь уяж Эрдэнэ сумын баяр наадамд гурваар дахиулж байлаа. Тэгж л уяачийнхаа гарааг эхэлсэн хүн дээ. Би уг нь сумын төвд трактор барьдаг байсан юм. Тэгээд 1990 оноос хойш хөдөө гарч  мал малласан. Цаг хугацаа ч хурдан юм даа. 30-аад жил болох нь. 
-Хар үрээ тань шүдлэнгээсээ хойш ямар амжилт үзүүлсэн бэ? 
-Азарга болоод арван хэдээр л давхиад байна. Даанч сунгаанд өнгөнд ирчихээд яг наадам болохоор хойшилчихдог байсан юм. Бодвол би л тааруу уядаг байсан юм байлгүй дээ.
-Төлүүдээс нь давхисан уу? 
-Төлүүд нь ч давхиагүй. Ер нь олигтой төл авч чадаагүй юм аа. Манай үүгээр чоно ихтэй. 
-Хар азарганы дараа ямар адуугаар наадсан юм бэ?
-Бас нэг зэгэл азарга байсныг олигтой давхиулж чадаагүй ээ. Сүүлд 2000 хэдэн он юм бэ дээ, Налайхын Мансуур гэдэг өвгөнөөс нэг бор азарга авсан. Харин тэрний төлүүд гайгүй сайн давхиж байгаа шүү. 2017 оны сумын наадамд хязаалан үрээ түрүүлсэн. 
-Бор азаргаа өөрийг уяагүй юм уу? 
-Уясан, суманд 20 хэдээр л давхиад байсан. Сүүлдээ хөл муутай болчихоор нь мордуулахаа больсон. 
-Төлүүд нь сайн давхиж байгаа гэсэн байхаа. Тухайлбал...
-Нэг бор морь сумын наадамд долоо, наймаар давхиад байсан. Жижиг овоо тахилгын наадамд бол хэд хэд айрагдсан. Бас нэг бор халзан үрээ бий. Даагандаа суманд гуравласан. Тэр жил би суманд хоёр даага айрагдуулсан. 
-Тэр жил гэдэг нь...
-2015 онд. Хоёр даага мордуулсан нэг нь таваар, нөгөө нь гурваар давхина лээ. Бор халзан нь 2016 онд суманд долоогоор давхиад, Налайхын наадамд тавлаж, Багануурын уралдаанд айрагдсан. Тэгээд ноднин 2017 онд сумандаа түрүүллээ. 
-Энэ хавиараа л наадчихдаг юм аа даа? 
-Өө тийм. Явлаа гэхэд Налайх, Багануур л орно. Нээрэн тийм, бор морь маань Нүүрэнтэйн хаврын уралдаанд 11-ээр давхисан юм байна шүү. 
-Одоогийн байдлаар сумын статустай наадмаас хичнээн айраг, түрүү хүртээд байгаа вэ? 
-Нэг түрүү, 5-6 айрагтай юм уу даа.  
-Батмагнай гуайн хүүхдүүдээс танаас өөр морь уяж байгаа хүн бий юу? 
-Бид эцэг эхээс есүүлээ. Манайхан төвд голдуухан амьдарцгаадаг юм. Хөдөө амьдарч байгаагаараа би л морь уядаг ухаантай. 
-Танай хүүхдүүд морь уях сонирхолтой юу?
-Би дөрвөн хүүхэдтэй. Хоёр нь хөдөө, хоёр нь төвд. Дөрвүүлээ тусдаа гарчихсан. Одоо миний морь уяна гэж юу байх вэ. Хүү маань л уядаг юм. Би наагуур цаагуур нь орж  “тэг, ингэ” гэж зааварлахаас цаашгүй. /инээв/
-Морь уях төрийн хэрэгт нь амжилт хүсье. Ярилцсанд баярлалаа.

"Тод магнай" сэтгүүл. Төв аймгийн Баян, Баянжаргалан, Эрдэнэ сумдын тусгай дугаар