“Цэнхэрийн унага” МСУХ-ны нарийн бичгийн дарга Н.Нямдаваа: Манай сум хурдаараа тойргийнхоо сумдад алдартай

Хэнтий аймгийн Цэнхэрмандал сумын харьяат, “Цэнхэрийн унага” МСУХ-ны нарийн бичгийн дарга Н.Нямдаваатай хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-“Цэнхэрийн унага” МСУХ талаар яриагаа эхэлье. Танай холбоо хэдэн онд байгуулагдсан бэ?
-Манай холбоо 2005 онд байгуулагдсан. Анхны тэргүүн нь Баатар, нарийн бичгийн дарга нь Золжаргал гэж хүмүүс байсан. 13 тэргүүлэгч гишүүнтэй. 2010 оноос манай Засаг даргаар ажиллаж байсан Энх-Амгалан гэдэг хүн тэргүүнээр сонгогдож, би нарийн бичгийн даргын үүрэгт ажлыг хийх болсон.
-Хичнээн гишүүнтэй вэ. Аймаг, сумын цолтой уяач олон уу. Улсын цолтой уяачидтай юу?
-Улсынх байхгүй. Манайх 13 тэргүүлэгчтэй. Тэргүүлэгчид дотроос аймгийн Алдарт уяач Мөнхдэлгэр гэж хүн бий. Их хурдад халтар азарга айрагдуулж байсан. Сумын Алдарт уяач хоёр, гурван хүн байгаа. Бусад нь залуу уяачид голдуу. Сумын хэмжээнд бүсийн Алдарт уяач 8, аймгийн Алдарт уяач гурав. Сумын Алдарт уяач 23 хүн бий.
-Нийт хичнээн гишүүнтэй вэ. Өөрөөр хэлбэл, морь уядаг хичнээн хүн байна. Танайх уяачдаа гишүүнчилсэн үү?
-Морь уяж байгаа хүний тоо бараг 100 орчим байдаг. Яг гишүүнчлэлээр бүртгүүлсэн нь 50-60. Ер нь цаашдаа 100-гаад гишүүнтэй болох болов уу.
-Танай холбоо жилдээ хичнээн уралдаан зохион байгуулдаг юм бэ. Холбооноос барьж байгаа гол бодлого чиглэл юу байна вэ?
-Гол нь улс, бүсийн наадамд сум орныхоо морьдыг оролцуулах, амжилтыг нь ахиулах, уяачдынхаа алдар цолыг ахиулах бодлого баримталдаг. Мөн адууныхаа удам угшил, үүлдэр угсааг нь сайжруулах тал дээр анхаарч янз бүрийн ажил хийж байна. Уяачдын холбооноос жил бүр хаврын бүсийн уралдааныг гурван сард зохиодог уламжлалтай. Есдүгээр сарын нэгэнд даага уралддаг. Сумынхаа баяр наадам, улсын баяр наадамд зохион байгуулагчаар хамтарч оролцдог.
-Цэнхэрмандал сумын уяачдаас хамгийн дээд амжилт үзүүлсэн ямар ямар хүмүүс байна вэ?
-Манайх хурдаараа тойргийнхоо сумдад алдартай шүү. Тэр ч байтугай улсад алдартай манай сумын гурван азарга байна. Сандагдоржийн хар азарга анхны Их хурдад тавласан, улсын наадамд аман хүзүүдсэн, Өвгөн ноёны наадамд түрүүлсэн. Хоёр дахь нь монхор Дугарсүрэнгийн саарал гэж улсын наадамд даагандаа түрүүлээд, шүдлэн түрүүлээд, хязаалан аман хүзүүдсэн азарга бий. Нэг нь одоо ид хурдалж байгаа Мөнхдэлгэрийн халтар азарга байна. Мөн улс, бүсийн наадамд буюу "Их хурд-5"-д тавласан. Энэ жил Ламын гэгээн Лувсанданзанжанцаны мэлмий гийсний 375 жилийн ойн наадамд дөрөвт орсон. Эдгээрийн удам угшлуудаас сумандаа давхиж л байна.
 -Дугарсүрэн гуай улсын Алдарт уяач биз дээ?
-Тийм.
-АХ-аас хойш ойн баяр наадамд Цэнхэрмандал сумын харьяатай ямар ямар хүмүүс морь айрагдуулж байсан түүхтэй вэ?
-1950-иад оны дундуур 2-3 морь орсон байдаг юм. Дамбийнямын хээр морь, мэргэн Магсар гэдэг хүний шүдлэн айрагдсан гэдэг. Сумын түүхэнд бий. Дараа нь хар, саарал хоёр азарга тэгж уралдсан. Сүүлийн үед миний мэдэж байгаа юм алга л байна.
-Сүүлийн үед сум орон нутгийнхаа нэрийг хамгаалж улс, бүсийн дэвжээн дээр биш юмаа гэхэд орон нутагтаа сайн наадаж байгаа ямар ямар уяачид байна?
-Сүүлийн үед хурдлуулж байгаа хүн бол Мөнхдэлгэр байна. Багануурын зүүн бүсийн Алдарт уяач гээд олон залуус байдаг юм. Тэднээс “Согоот” багийн уяач Мөнхжаргал, “Нуур” багийн уяач Азжаргал, Хадбаатар, “Хужгин” багийн уяач Магсар гэдэг хүмүүсийн морьд гайгүй давхиж байна.
-Танай холбоо шинэ тэргүүнтэй болсон юм байна шүү дээ?
-Тийм. 2010 онд шинэ тэргүүн сонгогдсон.
-Дөрвөн жилийн хугацаанд ажил хийгдэж байна уу?
-Шинэ тэргүүнтэй болсоор хаврын уралдаан, дааганы уралдааныг зохиодог болоод байгаа. Түүнээс биш тогтмол уралдаан гэж байгаагүй.
-Та цолтой уяач уу. Удам сударт тань морь мал уядаг хүмүүс байв уу?
-Цол байхгүй ээ. Манай аав морь мал уядаггүй хүн байсан. Би багаасаа хурдан морь сонирхдог ч, хурдны морь унаж байгаагүй. Сонирхохоос цаашгүй хүн байгаа юм. Гэхдээ адуутай. Сүхбаатараас найз нөхдөөсөө хурдан адуу авчирч, энд бүсийн Алдар уяач дүү маань голлож уядаг. Сүхбаатарын Халзан сумын уугуул, аймгийн Алдар уяач Мөнгөөлэй бид хоёр ангийн найзууд. Надад хурдан адуу өгсөн. Тэрнээс авчирсан азарга их хурдан байсан. Түүний маань төл сумандаа болон Багануурт одоо ид хурдалж байгаа.
-Хэдий үеэс адуугаа уяулж байгаа юм бэ?
-Манай дүү 1991-92 оноос миний нэртэй адууг уяж сумандаа айрагдсан. Сандагдоржийн хар азаргатай нэг эцгийн азарга. Тэр маань сумандаа 2-3 айрагдсан. Түүнээс хойш моринд сонирхолтой, байнга өөрийн нэр дээр уяулаад л. Миний чаддаг юм бол туслах маягийн юм хийдэг. Сүүлд 2005 онд Мөнхтөр найзаасаа азарга авчраад тэр маань ид хурдалж байгаад үгүй болсон. Түүний төл азарга одоо хурдалж байна.
-Сум, аймгийн чанартай наадмаас хичнээн айраг, түрүүтэй вэ?
-Хоёр азарга маань нэг нь тав, нөгөө нь зургаан медальтай. 13-14 айрагтай юм байна. Яг түрүүлж байгаагүй.
-Хамгийн том наадам гэвэл хаана очиж наадсан бэ?
-Багануурт улс хувьсгалын 90 жилийн ойгоор миний зээрд соёолон аман хүзүүдсэн. Тэгээд сумынхаа наадамд хоёр удаа гуравт орсон.

"Тод магнай" сэтгүүл Хэнтий аймгийн тусгай дугаар