“Засагт ханы хурд” галын тэргүүн, аймгийн Алдарт уяач Н.Цэрэндондов: Хар морь маань намайг олон баярлуулсан

Орхон аймгийн Баян-Өндөр сумын харьяат, “Засагт ханы хурд” галын тэргүүн, аймгийн Алдарт уяач Н.Цэрэндондовтой хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Гал уяаны тань талаар эхлээд ярилцах нь зүйтэй байх?
-“Засагт ханы хурд” гал маань байгуулагдаад жил гаруй л болж байна. Манай галын зөвлөхөөр Монгол Улсын Алдарт уяач Жигжид гуай ажилладаг. Мөн улс, “Их хурд” уралдаанд хүрэн халзан морио айрагдуулж байсан аймгийн Алдарт Амарбаясгалан манай галын гишүүн.
-Говь-Алтайн уяачид олонтой бололтой?
-Орхон аймагт ажиллаж амьдардаг Алтай нутгийн уяачид нэгдэн энэхүү галыг байгуулсан. Манай есөн гишүүний дөрөв нь Говь-Алтай аймгийнх. Үлдсэн хэд нь Завхан зэрэг баруун аймгийнхан. Тэр утгаараа галаа “Засагт ханы хурд” хэмээн нэрийдсэн юм. Сүүлийн үед моринд идэвхитэй орж байгаа залуучууд олон бий. Галын морьдын голлох уяаг Сүхбаатар гээд залуу уяач тааруулдаг. Аймгийн Алдарт уяач цолны болзлыг хангачихаад байгаа. Өнгөрсөн жил манай галынхан Орхон, Булган аймгуудад наадаж хэд хэдэн айраг авсаан. Жишээлбэл Эрдэнэтийн баяр наадамд миний соёолон айрагдаж, Булган аймгийн Сайхан суманд болсон дөрвөн түмэн адууны баярт Амарбаясгалангийн шүдлэн, миний хүрэн үрээ тус тус айрагдсан.
-Шинэхэн Алдарт, галын тэргүүний хийморь өөдөө байгаа бололтой?
- Энэ жил нийт нутгаар ган гачигтай байсан болохоор морьдын хүч муу байлаа. Гэхдээ манай галынхан дажгүй сайхан наадсаан. Галын нарийн бичгийн дарга Амарсайханы үрээ хоёр ч том наадамд зургаалсан.
-Ингэхэд Цэрэндондов Алдарт хэдий үеэс хурдан хүлгийн уяа сойлго тааруулж байгаа юм бэ?
-Миний бага нас аймгийн төв дээр өнгөрсөн болохоор морь, малнаас харьцангуй хөндий өссөн л дөө. Зуныхаа амралтаар хааяа хөдөө явж, хонины морь унадаг байсныг эс тооцвол шүү дээ.
Мөн хааяа нэг аймгийн төвийн хойно Хадаасангийн аманд болдог үсэргээний үеэр хүүхэд олдохгүй хүн намайг мордуулдаг байсан. Тэгээд яахав уначихалгүйхэн шиг хүрээд ирдэг байсан./инээв/
-Түрүүлж, айрагдах тухайд ярих хэрэггүй юу?
-Хэрэггүй, хэрэггүй. Жаргалан сумын ойд Лхагвабаатарын аав Заан Шарав гэж хамаатныхаа ахын бор морийг унаад 11-ээр ирж байсан нь хамгийн том амжилт болох байх. Ер нь морь малнаас хөндий өссөн дөө.
-Юу тэгээд таныг уяач болгочихов?
-2008 оны Сутай хайрханы тахилгаар Говь-Алтай оччихсон яваад багын найз Амаржаргалтайгаа таарсан юм. Найз маань Хэнтий аймагт Өмнөдэлгэр суманд амьдардаг болчихсон. Морь мал нь ч гайгүй сайн давхиж байгаа гэнэ. Хэрлэнгийн хөдөө аралд болсон зүүн бүсийн уралдаанд халзан соёолон айрагдуулсан аж. Тэгээд манай хүүд халзан мориныхоо дүү даагыг бэлэглэлээ. Тухайн үед нь “баярлалаа” гэж хэлчихээд мартчихаж. Тэгсэн намар нь над руу яриад,”үрээгээ ирж ав” гэсэн. Тэгээд он гараад хүрэн халзан морины эзэн Амарбаясгалантай хамт очлоо. Тэгсэн Амараад бас даага бэлэглэж байна. Яаж хоёр даагатайгаа буцах вэ нэмээд нэг, нэг морь авъя гээд би хар морь, Амараа хүрэн азарга авсан юм.
-Дондовын хар морь гэдэг нь тэр байх нь...?
-Тийм, тийм. 2009 оны 11 сард авчраад 2010 оны хавраас эхлээд уралдсан. Эхний уралдаандаа долоогоор давхиад зун нь аймгийн наадамд 17-гоор давхисан. Тэр жил Говь-Алтай аймгийн 70 жилийн ой болоод Амараа халзан морьтойгоо, манай дүү Винтовын морийг уяад яваад өгсөн. Тэгээд би өөрөө уяж 17-гоор давхиулж байгаа нь тэр. 2011 он гараад Алдарт уяачдын нэрэмжит уралдаанд түрүүлээд, тэр хавраа гурав, дөрвөн ч уралдаанд айрагдсан. 2012 онд болохоор Эрдэнэтийнхээ наадамд долоогоор давхиад өвөл нь ахиад гурав, дөрөв айрагдаад Булганы хаврын бүсийн уралдаанд гурваар давхисан. Ер нь миний хар морь намайг олон баярлуулсан даа. Харамсалтай нь уржнан 15 настай морь алдчихаад олохгүй байгаа юм.
-Бэлэгний даага нь яаж давхисан бэ?
-Даага уралдаад дараа жил нь засаагаа даалгүй эндчихсэн юм.
-Харамсалтай юм. Алдартын магнайг тэнийлгэж байгаа өөр ямар хурдан хүлгүүд байна вэ?
-Сүхбаатар аймгийн Сүхбаатар сумаас авсан хүрэн үрээ их сайн давхиж байгаа. Шүдлэндээ Ингэтийн наадамд таваар давхиад, Булганы хаврын бүсийн уралдаанд гурвалж, Эрдэнэтийн наадамд наймласан. Хязааландаа Хангалын наадамд түрүүлээд Булганд очиж аман хүзүүдсэн. Тэгээд Эрдэнэтийнхээ баяр наадамд уралдаж гурваар давхиж байлаа. Түүний дараа жил соёолон үрээ Булган аймгийн Булган сумын наадамд түрүүлээд, Эрдэнэтийнхээ наадамд гурвалсан. Одоо хавчиг адуу. Хурдан харынхаа эзэн Амаржаргал найзаасаа хар морины угшилтай хүрэн үрээг авчирсан. Энэ жил соёолондоо аймгийн чанартай хоёр наадамд гурваар давхиад, аймгийн баяр наадамд аман хүзүүдэн, Сайханы дөрвөн түмэн адууны баярт очиж тавласан.
-Хар мориныхоо амжилтанд урамшин олон газраас адуу цуглуулсан уу?
-Дорнод, Хэнтийгээс голдуу адуу авсаан. Дорнодын Баяндун, Халхгол, Матад, Хэнтийн Өмнөдэлгэр зэрэг сумдаас адуу авсан. Өмнөдэлгэрт манай найзтай нэг хашаанд байдаг Сайханцогтынхоо адуунаас бас авч сайхан хурдлуулсан. Одоо өөрийн гэх юмуу унаган гэх юмуу адууны дээд тал нь шүдлэн, хязаалан болоод байна.
-Ярилцлагаа хамгийн сайхан бахдалт наадмын дурсамжаар өндөрлье?
-Эрдэнэтийнхээ хаврын уралдаанд хар морио түрүүлгэсэн маань хамгийн сайхан дурсамжийг үлдээсэн дээ. Тэгэхэд л баярлаагүйгээрээ баярлаж, ёстой нөгөө дээлэндээ багтахааргүй болтлоо хөөрсөн. Хашаан дээгүүр яаж гарсанаа ч санадаггүй юм. Хүмүүсийн ярих нь дээгүүр нь дээлтэйгээ харайгаад гарчихсан гэсэн. Уг нь нэлээд өндөр хашаа шүү дээ. Хүмүүс доогуур нь шургаж орж байхад би ганцхан үсрээд л давчихсан гэсэн. /инээв/
-Ийм бахдалт наадмууд олон байх болтугай. Засагт ханы хөх харчуулын хийморь өөдөө байг.
-Баярлалаа.

"Тод магнай" сэтгүүл Орхон аймгийн тусгай дугаар