О.Энхболд: Уяач л өөрийнхөө морийг мэдэхээс өөр хүн мэдэрдэггүй юм билээ

Завхан аймгийн Тэлмэн сумын уугуул, сумын Алдарт уяач О.Энхболдын ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.  
-Танай аав нутаг орондоо нэртэй сайн шинжээч, сайн хүлэгч байсан гэх юм билээ. Аавынхаа талаар дурсамж хүүрнээч?
-Манай аав Отгонсүрэн гэж адуу сайн таньдаг, шинждэг. Авсан болгон нь хурдалдаг буянтай буурал байлаа. Хүмүүс холоос адуу авдаггүй байхад аав Тэсээс хүрэн азарга авчирч Тэлмэн сумандаа тав түрүүлгэн, тав айрагдуулсан. Мөн Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Уул сумаас саарал азарга авчирч их сайн давхиулсан. Тэр нь их хадуурдаг болохоор томхон ташууртай морддог байсан юмдаг. Нөмрөгийн 40 жилийн ойгоор аман хүзүүдсэн хүрэн халзан, тавласан бор морь, Тэлмэнд хоёр аман хүзүүдэж, хоёр айрагдсан цагаан азарга зэргийг аав маань битүү байхад нь шинжиж аваад уяж хурдлуулсан нь тэр.
-Өөрийн унаган адуунаас нь хэр давхихав?
-Унаган адуунаас хүрэн азарганы төл хүрэн халзан даага Тэлмэн, Идэр сумдад айрагдаж зургаан багийн өдөрлөгт түрүүлсэн. 1994 онд Сэлбийн голоос Оодон хул нэртэй даага аваад Тэлмэн, Идэр, Их-Уул, Тосонцэнгэл, Нөмрөг суманд түрүүлгээд өвөл өөрөө бурхан болсон доо, хөөрхий.
-Тэгээд л аавынхаа үйл хэргийг үргэлжлүүлсэн үү?
-Тийм ээ. Намайг цэрэгт байхад аав маань бурхан болж. Би халагдаж ирээд л үйл хэргийг нь үргэлжлүүлж морио уяж эхэлсэн. Оодон хулыг нь шүдлэн уяж Идэр, Тэлмэн, Нөмрөг, Тосонцэнгэл сум, Тосонцэнгэлийн сургуулийн ойд тус тус түрүүлгэж байлаа. Оодон маань тэр намраа гэхэд 21 медальтай дархан адуу болчихсон байсан. Тэр үед тэжээлгүй адуугаар тэгж тойрч наадаад тав түрүүлгэнэ гэдэг бас ховорхон шүү. Харамсалтай нь дөнгөж ирэнгүүт цоллох болоод хөлөнд нь цус бууж дахиад тийм сайн давхиагүй. Хязааландаа Буур Жамъяа аваргын 100 насны ойд зориулсан уралдаанд 11-ээр давхиж, Тэсийн голын даншигт 21-лээд, хавчигтаа Идэр, Тэсийн голын наадамд түрүүлсэн.
-Оодон хулаас гадна урам тэтгэж хурдалсан хүлгүүд цөөнгүй байгаа байлгүй дээ?
-Шар хээр үрээ байна. 2000 онд даагандаа сумандаа айрагдаад, шүдлэн Тэлмэн, Тосонцэнгэлд түрүүлсэн. Хязаалан үрээ сумандаа түрүүлээд, Идэр, Тэсийн голын хурдад соёолонд уралдаж дахин түрүүлж байлаа. Соёолон жилээ сумандаа түрүүлээд нас нийлээд гурван ч удаа айрагдсан. Тэлмэн суманд хоёр айрагдсан бор азарга байснаа Архангай аймгийн Чулуут сумын харьяат аймгийн Алдарт уяач Намширт өгч оронд нь хүрэн азарга аваад төлөөр нь хэсэг сайхан наадсан. Хүрэн үрээ хязаалан, соёолондоо Тэлмэн суманд айрагдсан. Миний бор азарга ч гэсэн тэр хавиараа их сайн давхисан дуулдана лээ.
-Алтны дэргэдэх гууль шарлана гэдэг. Адуу хэр шинжиж байна?
-Адуу болгон өөр өөрийн гэсэн шинжтэй. Түүгээрээ ямар адууг хаана хэзээ ямар хоолтой уралдуулах вэ гэдгээ зааж өгч байдаг. Манай өвөө Няс гэж хурдан хээр морьтой сайн уяач байсан гэдэг. Аав морь уях эрдмийг өвөөгөөс, харин би ааваасаа өвлөсөн гэж хэлж болно. Аавынхаа дайнд хүрэхгүй ч өөрийнхөө хэмжээд адуу шинжинээ. Би чинь багадаа аавынхаа уясан морийг унадаг. Үгнээс нь гардаггүй сайн унаач гэгдэж явсан хүн шүү. Хоёрдугаар ангид байхдаа сөнгө хүрэн халзан даага сумандаа түрүүлгэж байлаа. Тэгэхэд аав “эсгэлтэй даага олон байна. Миний хүү дарж байгаад үзүүр дээр нь цочоогоод дайраарай” гэж захисан юм. Яг хэлснээр нь дайруулаад түрүүлгэж байлаа. Мөн тэр наадамд Сандаг гуайн их догшин бор үрээг унаж км хол түрүүлгэн сумын наадмын хоёр түрүүг нэг дор хүртэж байсан юм. Бас манай ээжийн хамаатан Борцоожийн Туулай хээр морь хүүхдээ тогтоохоо болчихоод байхад нь унаад гурван жил аман хүзүүдүүлсэн. Эргээд бодоход морь унаж байхдаа багагүй зүйл сурдаг юм билээ шүү.
-Янз нь аавтайгаа үзсэн бахдалт наадам олон бололтой. Зарим нэгээс нь хуваалцаач?
-Гурван сум нийлсэн бүсийн чанартай уралдаан Идэр голын ай савд болж, Эрдэнэ уулыг тахихад бор морь айрагдан, хээр халзан даага түрүүлж ирээд хүүхдээс үргээд аман хүзүүдэж, хээр хязаалан айрагдсан. Тэгэхэд аав маань намайг өргөөд “хүү минь унасан бүгдээ унаж айрагдууллаа” гээд үнсэж байсан нь одоо ч сэтгэлд тодхон байдаг. Аавтайгаа наадсан наадам болгон сайхан. Тэр дундаа аавдаа магтуулсан наадам бүр сайхан байдаг юм билээ. Зарим үед аавыгаа үгүйлдэг юмаа. Жишээлбэл, уяаны алдаа гаргачихаад аав минь байсан болоосой гэж бодно. Хул үрээгээ ид сайн байхад Тэсийн даншигт авч яваад замдаа сунгасан, их хол ирсэн. Хүмүүс одоо болчихож гэхээр нь хадгалчихсан чинь уралдааны үеэр ажил дутаад хөлийг нь эвгүйтүүлчихсэн. Тэгэхэд уяач л өөрийнхөө морийг мэдэхээс өөр хүн мэддэггүй юм байна гэдгийг мэдэрсэн дээ.
-Тэр мэдээж, уяач хүн наадмаас наадмын хооронд суралцдаг гэдэг. Дараа дараагийн уралдаануудад тань амжилт хүсье. Ярилцсанд баярлалаа.

"Тод магнай" сэтгүүл №54