Сумын Алдарт уяач Г.Аюурзана: Гурван удаа шилдэг уяачаар шалгарсан

Төв аймгийн Лүн сумын шилдэг уяачаар гурвантаа шалгарсан сумын Алдарт уяач Ганбаатарын Аюурзанын ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Орон нутгийн чанартай наадмаас 100 гаруй айраг, түрүү хүртсэн гэж байна. Хэзээнээс хурдан хүлгийн уяа сойлго тааруулах болсон юм бэ?
-2003 оны сүүлээр морь гардан уяж эхэлсэн дээ. Хамгийн анх хүүхдийн үсний найранд Хэнтийн Баян-Овоо гаралтай зээрд морио айрагдуулж, морь уяхын сайхныг мэдэрсэн дээ. Тэр зээрд морийг аймгийн Алдарт уяач Ганбат гэдэг хүн Балдандорж ахад бэлэглэсэн юм билээ.
-Балдандорж нь танд бэлэглэсэн юм уу?
-Үгүй ээ, би “Наранбулаг хан” компанийн морьдыг уядаг юм. Балдандорж гэдэг нь манай компанийн захирал л даа. Хавчиг морь авчраад уяагүй байхад нь би уяад өвлийн  хоёр ч уралдаанд айрагдуулсан. Зээрд мориноос гадна тэр уралдаанд хонгор азаргаа айрагдуулж байлаа. Хонгор азарга Ойвон Мандах гэдэг хүний адуу. Дүнжингаравт уралдуулах гээд урд өдөр нь 100 метрт ухасхийлгэсэн чинь эндчихсэн. Миний айраг, түрүүний голыг Гуулин зээрд морь, хонгор азарга, манай дүүгийн сартай зээрд морь, сартай хул морь л нугалсан даа.
-Унаган адуугаар түлхүү наадаж байна уу?
-Авмал адуугаар голдуу наадаж байна даа. Дорнодын Матад, Дорноговийн Сулинхээр болон Сүхбаатарын  хэд хэдэн сумаар явж адуу авсан. Сүүлийн үед халтар, халиун азарганууд сайн давхиж байна. Халтар азарга нь Сүхбаатарын Халзан угшилтай. Халиун азарга нь Дорноговийн Өргөн угшилтай, соёолон болох жилээ ирээд хоёр, гурав ч айрагдсан. Түүнээс өмнө даагандаа Өргөн сумандаа айрагдаж байсан юм билээ. Энэ мэтчилэн зүүн зүгээс авсан адуунууд сайн давхиж байнаа. 2015 он гараад нэг түрүү, таван айраг хүртчихлээ.
-Алба, амины нийлсэн олон морь уях уу?
-40 арай хүрэхгүй ээ. 20-30-г бол уяна аа. Сүүлийн хоёр жил буюу 2013, 2014 онд улсын наадамд очиж уралдаад 30-50-ын хооронд давхиулж байна. 2013 онд халтар азарга, зээрд үрээ, халтар үрээ гурваа улсад сойсон. 2014 онд нэг азарга, хоёр соёолон, нэг шүдлэн, нэг их морь уралдуулсан. Хүнд ээлж байдаг юм гэсэн, тэр нь хэзээ ирэх юм байгаа юм. Үзээд байна даа. /инээв/ 2014 онд манай сумын ой давхацчихаад хуваагдсан. Дүнжингаравт бол олон жил уралдаж байна аа. Дээд тал нь 18, 22, 25 гээд 30-аас дотогш яваад байгаа. Нэг өдөр айрагдах байлгүй./инээв/ 
-Анх сэвлэгний найранд морь айрагдуулж байсан гэсэн. Тэгвэл асартай наадмын айргаа хэзээ амссан бэ?
-2006 онд Гуулин зээрд морио сумынхаа наадамд гурваар давхиулсан. 2007 онд манай дүүгийн Сүхбаатарын Дарьганга угшилтай зээрд соёолон суманд дөрвөөр давхисан. Тэр зээрд үрээг хязааланд нь отрын адуунаас авч байсан юм.
-Хэдэн онд сумын Алдарт уяач цолоо хүртсэн юм бэ?
-2011 оны өвөл сумын Алдарт уяач болсон. Мөн 2006, 2013, 2014 оны сумын шилдэг уяачаар шалгарч байлаа. Сумынхаа анхны шилдэг уяач нь би. Манайх 2006 оноос сумын шилдгүүдээ шалгаруулдаг болсон юм. Юм авах нь яахав, нэг их юм зүүчихээд амжилт гаргахгүй бол хэцүү шүү дээ. Тэгж бодоод хичээдэг л юм. 2013 онд 10 гаруй айраг, түрүү, 2014 онд дөрвөн түрүү, таван айраг авсан байна лээ.
-Өлзийт хороололд ирээд удаж байна уу?
-5-6 жил болж байна. Олон том уяачдын дунд сайхан л байна. Очоод заалгаад авахгүй ч тийм моринд иймэрхүү ажил хийдэг юм байна гэдгийг харж байна. Дээр нь олон хүнтэй танилцаж байна.
-Шинэ цагийн адууны шандсыг шалгахаар зэхэж буй бололтой?
-Ахалтек үүлдрийн азарга байгаа юм. Туркменээс нэг казак нөхөр оруулж ирсэн юм билээ. Энд ирчихсэн байхад нь ноднин 25 саяар аваад аль сайн гэсэн хэдэн гүүгээ хураалгачихсан. Үүнээс гадна манайд хоёр эрлийз адуу бий. Нэг нь Иточу Энхбатынхаас авсан нэгдүгээр үеийн байдас. Энэ жил унагалах байх. Нөгөө нь Дорноговиос Отгонжаргал гуайгаас хээлтэй Тува гүү авсан. Гэдсэнд ирсэн унага нь энэ жил шүдлэн.
-Ер нь хаа хаанаас адуу авсан бэ?
-Шүдлэндээ улсад түрүүлж, Хотгойд, Говьшанхад айрагддаг, хязааландаа улсад түрүүлсэн МУ-ын Алдарт уяач Баатархүүгийн Цахиур хулын гал төл байна. Ноднин Говь-Алтайн Тайшир сумын ойд очиж айргийн гурваар давхисан. Балдандорж ахын маань нутаг байгаа юм. Анх явж байгаа болохоор туршлагагүйтсэн тал бий ч ганзага хоосон ирээгүй ээ. Хул үрээ маань даагандаа Сүхбаатартаа хоёр түрүүлж, нэг аман хүзүүдээд, Лүнгийн сургуулийн ойд ирж түрүүлсэн. Өнгөрсөн намар нэг түрүүлж, нэг айрагдан, улсад 40 хэдээр давхисан.
-Олон газар наадаж байв уу?
-Өвөрхангайн “Арвагар хээр”-ийн хаврын бүсийн уралдаанд очсон. Булганы Гурванбулагийн хүн эмнэлгийн 70 жилийн ойд ганц соёолонтой очиж айрагдуулсан. Мөн Булганы Могод ч явж байлаа. 2008 онд Архангайн Өгийнуурт наадмын дараахан гурван нас уралдсан юм. Тэнд сартай хул морио хол түрүүлгэсэн. Төв аймгийнхаа ихэнх сум, Булганы Баяннуур, Дашинчилэн, Гурванбулаг, Могод, Архангай аймгийн Батцэнгэл,  Өгийнуур луу өвөл, хавар, зунгүй явж уралддаг.
-Нэг дор олноор нь түрүүлгэж, айрагдуулсан бахдалт наадам олон уу?
-50-60 морин дунд их морь угсраагаар нь оруулж үзсэн. Хязаалан, соёолон бол хоёр, гурваар нь айрагдуулж байсаан. Сайхан л байдаг юм. Дүү бид хоёр морь малаа хулгайд алдаж, явган үлдчихээд хоёр морь худалдаж авсан юм. Тэгсэн манай найз “чи наадахаа уяж нүдний булай болов” гэхээр нь нэгийг нь унаж, нөгөөд нь ажил хийсээр байгаад Цагаан хөтөлд жил бүр болдог хаврын уралдаанд хоёр, гурваар угсраагаар нь оруулж байлаа. Зээрд морь маань тэр жил дөрвөн удаа аман хүзүү, гурван удаа айргийн гурваар хурдалсан. Тэр жилийн наадмууд сэтгэлээс гардаггүй юм.
-Сэтгэлийн мухарт хадгалагдсан бахархалт наадмууд олон байх болутгай. Ярилцсанд баярлалаа.
"Тод магнай" сэтгүүл №63