Аймгийн Алдарт уяач Х.Арсланбаатар: Ямар ч байсан улсын наадамд очиж тоосоо өргөнө өө

Дорнод аймгийн Баянтүмэн сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач Х.Арсланбаатарын ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Баянтүмэнчүүдийн манлай хурдуудын нэг Зул хонгор морь таны нэрийн хуудас болсон юм билээ. Энэ хурдан хүлгийн талаар ярилцлагаа эхэлье.
-Зул хонгор даага, шүдлэндээ суманд  давхиж, хязааландаа аймагт аман хүзүүдэж, соёолондоо түрүүлж, хавчиг долоотой суманд хоёр, гурав түрүүлж, найман настай аймагт аман хүзүүдсэн адуу. Тэгээд есөн настай бурхан болсон. Дээд талыг нь хөөх юм бол Хэнтийн Тонж удам. Эх тал нь манай адууны, эцэг нь манай нутгийн жаахан Даржаагийн Мажигсүрэн гэдэг хүний шарга азарга. Ах нь ч бас хурдалж, аймгийн наадаамд км хол түрүүлж байсан юм.
-Есөн настайдаа яагаад эндчихсэн юм бэ?
-Хоёр дахь Их хурдад очиж уралдаж байгаад үхсэн.
-Эцэг эх нэгтэй ах дүү бий юу?
-Хүүхдүүд санаанд хүртэл уяж чадахгүй байгаа болохоос бага адуунууд бий. Гэхдээ ганц хоёр нь давхиж л байна. Дүү нь нэг ухаа морь найман настайдаа баруун тийшээ Хөвсгөл рүү гарсан. Очсон жилээ сайн давхисан гэсэн. Тэгээд чимээгүй болсон.
-Таны нэрийг гаргасан өөр ямар хурдан буянгууд байна вэ?
-Хар азарга маань аймагт нэг аман хүзүүдэж, нэг гурвалсан. Түүний төлүүд бас давгүй хурдалж байна. 2006 онд нэг улаан азарга хурдлуулж байсан. Би аймгаас дөрвөн түрүү, арван хэдэн шөвөг авсан  байх. Ах нь монгол адуугаараа наадах сонирхолтой. Морьдоо тэжээдэггүй, тэжээж ч мэдэхгүй. 
-Адуугаа ид хурдлуулж, айраг түрүү олноор нь хүртэж байсан үе тань хэзээ вэ?
-1988 онд даага түрүүлгэж, соёолон морь айрагдуулж анхны аймгийн айраг, түрүүгээ хүртэж байлаа. Түүнээс хойш нэг жилд аймгийн наадмаас гурван айраг авч байсан. Хар алаг шүдлэн дөрөв, хар азарга аман хүзүү, ухаа соёолон морь тав билүү, дөрөвлөсөн. Хамгийн сүүлд 2007 онд аймагт хоёр шүдлэн үрээ мордуулж нэг нь гурваар, нөгөө нь дөрвөөр хурдалсан.
-Хэдэн оны аймгийн Алдарт уяач вэ?
-2001 онд авлуу даа. Уг нь улсын Алдартад тодорхойлогдох гэсэн боловч журам нь шинэчлэгдчихсэн.
-Таныг залгаж хоёр хүү тань морь уядаг юм билээ. Та бас удам дамжсан уяач уу?
-Манай удамд уяач хүн байгаагүй. Надаар эхлээд хоёр хүү маань залгаж уяж байна. Би чинь 1978 оноос морь уяж эхэлсэн. Нэгдэлд жолооч хийдэг байсан ч хажуугаар нь морио уяна. Тэгээд 1989 оноос хөдөө мал дээр гарсан. Надад уяаны эрдмийн А үсэг заасан багш бол МУ-ын Алдарт уяач агсан Шадав гуай. Дараа нь Батмөнхийн Хүрлээтэй нийлж уяснаар 1987 оноос морьд маань хурдалсан юм. Одоо ч бид хоёр айл аймаг явдаг улс. Гэхдээ би сүүлийн хоёр, гурван жил морь уяхгүй байна.
-Хүрлээ Алдартын хар азарганы төлүүдээр олон хүн сайхан наадаж, алдар цолд хүрсэн гэдэг. Тэр азарганы үр удам бий юу?
-Хүрлээгийн хар морины дүү хээр гүү бий. Түүнээс гарсан нь давгүй давхисан. Аймагт аман хүзүүдсэн хүрэн адуу тэр гүүнийх.
-Дорнод аймагт Засгийн газрын тогтоолт бүсийн наадам гурван ч удаа зохион байгуулагдлаа. Оролцож байв уу?
-Хүүхдүүд л тэр наадамд очсон.
-Ер нь хамгийн холдоо хаана очиж наадаж байсан бэ?
-“Их хурд-2”-оос хойш гадагшаа явж наадсангүй ээ. Уг нь надад Хэнтий, Сүхбаатарын удам угшилтай адуунууд бий. Хүүхдүүд заримынх нь уяаг олохгүй, давхиулж чадахгүй байх шиг байна. Гэхдээ боломж нь бүрдвэл ямар ч байсан улсын наадамд очиж тоосоо өргөнө өө.
-Улс, бүсэд хурдалсан Баянтүмэнгийн гаралтай адуу цөөнгүй байдаг юм билээ. Адууны наймаа хэр хийдэг вэ?
-Өвөрхангайн Баяндалай гэдэг  залуу надаас ухаа соёолон морь, аймагт давхисан улаан азаргыг авсан. Ухаа морь нь баруун талын сумын ойд билүү, дээгүүр давхиж байгааг нь зурагтаар харсан. Би адуу зардаггүй, бэлэглэчихдэг хүн. Авсан улс нэр гаргаж чадахгүй л байна.
-Сүүлийн хоёр, гурван жил морь уясангүй гэсэн. Шалтгаан нь юунд байна вэ?
-Морь унах хүүхэд нь таарч өгөхгүй юм.
-Эрүүл энх байж, урт удаан наслаарай. Ярилцсанд баярлалаа.

"Тод магнай" сэтгүүл №61