Хайнаагаа хагалсан нь

Говь мэргэн вангийн хошууны Чогдон хунтайжийн туслагч отгийн Лхасран гэж залан цолтой явсан говийн тэргүүн уяач газрын холоос айж, том наадмаас хоцорч яваагүй юм байна.
Дорноговь аймгийн Алтанширээгийн Хондогын хурал орчимд нутагтай энэ хүн одоогийн хэмжүүрээр бодоход Замын-Үүд хүртэл 200-300 км илүү бараат их говийг гатлан хурдан хүлгүүдээ хөнгөрүүлэн хөдлөх үедээ Дэлгэрхэтийн манлай уяач хурдан хар азаргатай Зээ Дамба нарын уяачдыг хүлээж байгаад алсыг зорино. Уяачид бие биеээ, бас уядаг морьдоо андах биш дээ.
Дамбын хар, Лхасрангийн хонгор хоёр урьд нь олон наадамд халз тулгаран хоорондоо уралдаж үзсэн, бөхөөр бол үзүүр түрүүнд тунахтай адил. Урьд нь хоорондоо уралдахдаа гурав, гурав түрүүлсэнд эзэн уяачид хоорондоо ингэж тохирчээ.
-За яахав, аймагтаа арай дөмөгхөн наадам нь Замын-Үүдийн цэргийн наадам биз. Тэнд л очиж азарганыхаа хайнааг хагалж хэнийх нь илүүгээ үзье гэсэн нь урагшаа нэг гал болж хөдөлнө гэсэн хэрэг л дээ.
Аймаг анх Далайншандад нүүж очих үед яагаад ч юм бэ Замын-Үүдийн цэргийн наадам өргөн цараатай, сүр дуулиантай болдог, тэнд говийн гурван хийдэд суудаг говийн VII ноён гэгээнтэн голдуухан залардаг үе. Гэгээнтний хурдан морийг уядаг шинжээч хунз хэмээгдэх Ганжууртан олон ч хурдантай наадмын нэр хүндийг өргөж байлаа. Энд говь талын шилдэг уяачид, хурдан хүлгүүд жилд нэг удаа цуглаж, хурд хүчээ сорьж наадацгаана.
Тухайн цаг үеэ дагаж шодон гэзэг тавьсан жирийн нэгэн төрийн хар хүн Лхасран залан арга сүйхээтэйдээ ч тэр үү, Хондогын хурал тарах үед нэгэн мөргөлчний өргөл барьцанд өгсөн хар гүүнээс эр хонгор унага унахад үймээн самуунаас ч болсон уу, нэг л мэдэхэд Лхасрангийн адуунд нийлсэн байжээ. Хонгор азарганы гарал түүх ийм ажгуу.
Урьдын адил уяачид хурдан мориныхоо ажлыг хийсээр яваад намрын дунд сарын өлзий учрал бүрдсэн өдөр Замын-Үүдэд хүрч ирсэн байлаа. Хунз Ганжуур хойд зүгийн уяачдыг найрсагаар угтаж архи дарсаар дайлж цайлаад Лхасранд илүү дотносч,
-Олон уулзалдах биш, сайхан ярьж хоноё, манайханд морьдоо өгөөд явуулчих. Чиний хэлсэн ёсоор байлгая, санаа зовсоны хэрэггүй гэсэнд Лхасран архины ааганд болсон уу, зөвшөөрсөн юм байжээ. Лхасран айлын майханд хоноод өглөө эртхэн уяан дээрээ ирвэл хонгор азарганы хоол бага янзтай зогсоно. Азарга авчирч уясан Ганжууртны уяачаас асуувал, таны хэлснээр идүүлсэн байх гээд тодорхой эзэн олдсонгүй, өөр зүйл ч ярьсангүй.
Азарга мордохын өмнө уяачдын дунд хонгор азарганы тухай бөөн яриа үүсчээ. Энэ үед Пунцаг залан азаргыг ирж үзээд хоол нь нэг биш ээ гээд Лхасранд хэлэхдээ:
-Чи бага үд болтол сийрэгхэн газар азаргаа жаахан идүүл. Тэр болтол би наадмыг жаахан хойшлуулъя гэж.
Пунцаг залан цаагуураа танил ихтэй нэр нөлөөг мэдэх тул үгэнд нь ороод Лхасран азаргаа хөтөлж яваад сайхан ногоотой газар өөрийн биеэр хэд хазуулаад ирэхэд бага үд ч болж азарга мордлоо. Энэ өдрийн наадмын хурдан морины салхийг залангийн хурдан хонгор азарга хагалан явсаар түмний түрүү магнайд ирэхэд Дэлгэрхэтийн зээ Дамбын хар удаалан хайнаагаа Лхасран авч, наадамчин олны баяслыг төрүүлж байсан бөлгөө. Хунз Ганжуур:
-Лхасрангийн хонгор азарга чинь хэцүү амьтан байна. Бурхан багшийн ид шидийг олсон буян байна гэж дуу алдсан гэдэг.
Хонгор азаргыг унаж уралдаж байсан Ишдулам сүүлд хуучлахдаа: Хонгор азарга задгай унахад адууны талыг хумьж чадахгүй шахам гэмээр, цаашаа явж байхдаа хашин гэж жигтэйхэн. Эргээд явахаараа дийлдэнэ гэж үгүй. Урьд хоёр хөлийнхөө хооронд толгойгоо хийгээд амгайгаа соёондоо тээглүүлж аваад хуйларч өгнө дөө. Алсын бараа харж байгаад хадуурсан ч ялгаагүй олон сүрэг адууны дундуур нэг хутгаад л уралдаж явсан зүгээ ер алдахгүй тэмүүлсээр яваад олон азаргын өмнө гарч түрүүлнэ. Мөн ч гайхалтай хурдан гэснээс үзвэл үнэхээр өвөрмөц агаад унаж яваа бяцхан багачууд дийлж эргүүлэх бүү хэл, дээр нь амь дүйж явдаг байжээ. Иймээс давхар уяагаар нэг жилд 2-3 удаа түрүүлдэг гайхалтай хурдан байсанг амьд сэрүүн байгаа ахмадууд хуучилсаар... домог болтол ярьсаар л байна. 
Л.Сандуй