Эрлийз өсвөр адууны арчилгаа, маллагаа
Сүүлийн жилүүдэд хурдны болон спортын чиглэлээр гадаад орнуудаас цэвэр үүлдрийн болон эрлийз адууг ихээр оруулж ирэх болсноор монгол адууг эрлийзжүүлэх явдал ихээхэн нэмэгдэх болов. Гарсан эрлийз адуу нь байгаль цаг уурын эрс тэс уур амьсгалтай манай орны нөхцөлд дан бэлчээрийн маллагаанд маллахад хүндрэлүүд гарч байна.
Хээл авсан гүүний хээлийг цуцраахгуй, тарга хүчийг бууруулахгүй, хараа хяналтдаа байнга байлгахын зэрэгцээ нэмэгдэл тэжээлд оруулан сайн чанарын өвс, хүчит тэжээл, ус, хужраар хангах нь чухал. Сайн тэжээллэг маллагаанд байсан гүүнээс эрүүл чийрэг бие цогцостой унага төрөх бөгөөд цаашдын өсөлт хөгжилтөнд ч сайнаар нөлөөлдөг.
Нялх унага гадаад орчны элдэв нөлөөлөлд ихээхэн цочромтгой байдаг тул түүнд аажмаар дасгах улмаар эхийн нь сүүг сайн байлгах, шаардлагтай бөгөөд бэлчээр, гадна орчны температур зэрэг нөхцөлд дасгаж, унаганы биеийн ерөнхий байдал төрхийг нарийвчлан хянаж анхаарч байх нь зүйтэй.
Цэвэр үүлдрийн азарганы унагыг зуны саалинд аль болох хамруулахгуй байж, ус ууж, бэлчээр ус нь тохирч байгаа эсэхийг хянаж байх хэрэгтэй. Харин хүйтэн, сэрүүний улирал эхэлмэгц 6-8 сартайд нь буюу 10- р сарын эхээр цаг агаарын байдлаас хамааруулан нэмэгдэл тэжээлд оруулан өсөлт хөгжилтийг нь саатуулахгүй байхаар тооцож тэжээлийг зохицуулах хэрэгтэй. Унагыг 6-12 сартайд нь 5.0-6.2 тэжээлийн нэгж, 66-73 гр шингэх уураг бүхий тэжээлээр тэжээх нь чухал. Хэрэв хангалттай сайн тэжээх боломжгүй нөхцөлд эрлийз унаганы эхийг нь хээлтүүлэгт хамруулахгүйгээр хусран өнжөөж болно. Ингэх нь унаганы өсөлт хөгжилт зогсонги байдалд орж хатингаршин давжаарах сул дорой болохоос сэргийлэх боломжтой.
Эрлийз өсвөр адууны маллагааны горимыг ижил насны монгол адуутай харьцуулсан үр дүнЭрлийз өсвөр адууны бэлчээрлэлтийн горимыг Монгол адуутай хамт нэг бэлчээр усанд байлган, идээшлэлт, бэлчээр ашиглалтын байдал, өөрөөр хэлбэл, хэд алхаад өвс тасдаж идэж, хэд зажлаад залгидаг болон зуны улиралд хэрхэн ялаархаж, ямар хөдөлгөөнд орж байгааг харьцуулахад эрлийз адуу сүүдэр бараадах, усанд тийрэх, хэвтэж унтахдаа монгол адуунаас 35-45 минут орчим илүү хугацаа зарцуулж байна. Харин бэлчээр сайтай нутаг буюу чийглэг хөрстэй газарт нилээдгүй удаан зогсож идэх ба бусад адуу бэлчээрээсээ холдсон ч хоцорч байгаад ганц нэгээрээ тогтуун идээшлэх явдал олонтой тохиолддог.
Эрлийз өсвөр адууны бэлчээр ус тохирч байвал салхилж явахгүй, тогтвортой идээшлэдэг. Харин үүрийн 3-5 цагийн хооронд ихэвчлэн унтаж амардгийг анхаарч маллагааг зохицуулах нь зүйтэй.
Ялаа шумуул, салхи шуургагүй, намуун тогтуун, дулаан өдөр 9 сард монгол адуу тогтоод түр идэшлэх, амрахдаа 60 минутаас 2 цаг гаруй тогтуун байхад, Эрлийз өсвөр адуу дээрхийн адил бэлчээрт 2-6 цаг орчим тогтож идэшлэдэг.
Харин үргэж цочсон үедээ харж байсан зүгрүүгээ 20-30 км явчихдаг. Ингэж явахдаа хэд хэдэн уул , гүвээ, жалга судаг гатлаад явчих нь олонтой тохиолддог.
Эрлийз өсвөр адуу зун, намрын улиралд хоногт идэх өвс тэжээлийг монгол адуунаас давуу олж иддэг ч өвөл, хаврын улиралд хоногт идэх тэжээлийн хангамж нь 1.3-1.5 хувиар бага байна. Учир нь өвөл цас цавчих, уруулын хөдөлгөөнөөр цасыг зайлуулж идэх чадамж нь монгол адууг гүйцэхгүй тул амархан турж эцдэг.
Өвөл хаврын улиралд цасан болон шороон шуургатай үед гаднах температур -180C -ээс илүү хүйтэрч салхины хурд 9м/сек-ээс дээш гарах үед тогтворгүйтэж бэлчээр ашиглахдаа харьцангуй тааруухан болж байна. Нөгөө талаар бэлчээрт цасны нягтрал0.0129 г/см3-ээс илүү болвол бэлчээр ашиглаж чадахаа больдог, харин хязаалан наснаасаа энэ шинж нь харьцангуй багасдаг.
Эрлийз өсвөр адуу өсөлтийн явцдаа бие нь чангарч даага, шүдлэн хязааландаа идээшлэлт, өвс зулгаах талаараа монгол өсвөр адуунаас нэг их ялгагдахгүй болж байна. Ялангуяа шүдлэн, хязаалан адууны шүд солигдох тул өвөл, хаврын улиралд зун, намрын улиралтай харьцуулахад хоногт идэж байсан тэжээлийн хангамж нь ижил насны монгол адуунаас арай дутмаг байдаг учраас хаврын улиралд нилээд эцэж онд ордог. Ялангуяа тэжээгдэж байгаа 2-3 настай үрээнд ижил насны байдаснаас 10 хувь илүү шимт бодис байхаар тэжээлийн жорд тохируулж өгөх нь зүйтэй.
Адуу аль ч улиралд нутаг бэлчээр, ус хужир, өвс ногоо тохирсон тайван үедээ өвс, хагд, ногоог 5 минутын ажиглалтыг 5 удаа давтан үзэхэд төдийлөн гоц өөрчлөлт багатай боловч өвс зулгаалт нэг минутанд 34-49, мөн 25-32 орчим зажилж , 4-5 удаа залгилт хийж байна.
Эрлийз өсвөр адуу бэлчээр ашиглалтын хувьд монгол адуутай ерөнхийдөө төстэй боловч зарим нэг онцлог ялгаа бий. Эрлийз унага эхээс төрсний дараах 2-3 өдөр цовоо сэргэлэн бус сулавтар байдалтай ч цаашид өсөлтийн эрчим нь илүү байдаг. Эрлийз өсвөр адуу зун, намрын улиралд нилээд ялаархуу тогтвор муутай сэрүүн газар усанд удаан хугацаагаар хурж зогссноор идэшлэлт нь багасдаг.
Эрлийз өсвөр даага монгол дааганаас 1,5-3,5 кг өвс бэлчээрээс илүү идэж байгаа боловч шимт бодисын хувьд 13-18 гр-аар дутуу байгаа нь шимт чанар сайтай сорлог өвсийг түүвэрлэн идэх инстинкт дутаж байгааг харуулж байна.
Хоёр дахь жилдээ буюу шүдлэнгээсээ өвөл, хаврын улиралд ижил насны монгол адуунаас идшлэлтийн ялгаа багасдаг. Харин гуравдах жилээс эрлийз өсвөр адууны идэшлэлтэнд ижил насны монгол адуумай харьцуулахад төдийлөн ялгаа гарахгүй байгаа нь бэлчээрийн ургамлыг сонгохдоо монгол адуунаас дутахааргүй сорчлон идэж, нутаг орондоо дасаж байгаагийн илрэл юм.
Эрлийз өсвөр адуу бэлчээрийг голдоггүй, гэр хорооны орчноос гараад явж идэшлэхдээ шууд цуваад явчихгүй ойролцоо бэлчээрт тогтож, идээшлэдэг бөгөөд бэлчээрийн байдал нэг их муугүй бол тэндээ тогтож идэшлэх бөгөөд ер нь нутаг бэлчээр, ус, хужир тохирсон газраа хэдэн хоног ч хамаагүй тогтуун идээшлдэг боловч, гадны ямар нэгэн цочрол авч үргэвэл хаа зүггүй, хэд хэдэн уул, гүвээ, гол ус гатлан явчихдаг онцлогтой.
Эрлийз өсвөр адуу зун, намрын улиралд хоногт идэх тэжээлийн хангамж монгол адуунаас давуу байдаг. Шүдлэн насанд хүрэхэд өвөл, хавраас бусад үед идэшлэх нь сайжирч, нас ахих тусам байгаль орчиндоо илүү дасан зохицох чадвартай болж байна.
Монгол адууны бэлчээр ашиглалтыг хронометражийн аргаар судлахад 60-120 минут түр амраад, адуу унгалдах, хүчтэй тургихад бүгд цочиж босоод суниаж биеийн чилээ гаргаад идээшилдэг. Ер нь адууны тарга хүчийг зөв бариулахад хоногт идэх тэжээлийн нэгж, шингэх шимт бодис ихээхэн ач холбогдолтой. Мөн 2-3 насны үрээ нийлэх насны байдаснаас 10 хувь илүү шингэх шимт бодисыг тэжээлийн жорд оруулж өгөх нь зүйтэй. Эрлийз өсвөр адуу өвс ногоог идэхдээ монгол адуунаас дутуугүй идэх боловч, өвсний сорийг сэрмэж идэхдээ монгол адуунаас дутмаг байдаг нь шимт бодисыг шингээж байгаа байдлаас харагдаж байна.
Эрлийз өсвөр адууны бэлчээр ашиглалтыг ижил насны монгол адуутай харьцуулахад 12 сартай буюу эрлийз даага өвөл, хаврын улиралд монгол дааганаас 1.5-3.5 кг өвс илүү идэж байгаа боловч идсэн шимт бодисынхоо хэмжээгээр монгол адуунаас 75-90 граммаар дутуу байгаа нь монгол адуу бэлчээрээс шимт бодис сайтай өвс, ургамал сонгон идэж чаддаг биологийн онцлогийг гэрчилж байна. Харин эрлийз өсвөр адуу шүдлэн наснаас эхлэн бэлчээр ашиглалт эрс сайжирч өвлийн эхэн сар хаврын адаг сараас бусад улиралд монгол адуунаас ялгагдахгүй болж байна.
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна