“Булганхангай” МСУХ-ны тэргүүн Ж.Бат-Эрдэнэ: Морио гэсэн том өв соёлыг уламжлан хөгжүүлэх тал дээр түлхүү анхаарч ирсэн

-Усан могой жилийн улсын шилдэг холбоогоор шалгарсан танай хамт олонд баяр хүргэе. “Булганхангай”-чууд 2013 онд ямархан амжилт үзүүлсэн бэ?
-Усан могой жилдээ Булганчууд маань амжилт арвинтай сайхан наадаж, “Булганхангай” МСУХ маань улсын шилдэг холбоогоор, Дашинчилэн сумын МСУХ  сумын шилдэг холбоогоор шалгарлаа. Бид өнгөрсөн хугацаанд хүлэг морио хүндлэн дээдэлж, эдэлж хэрэглэх, уяж уралдуулах сайхан уламжлалаа улам бүр төгөлдөржүүлэн хөгжүүлэх зорилго тавьж ажилласан. Томоохон чанартай уралдаануудыг зохион байгуулж, уяачдаа шагнан урамшуулахаас гадна морио гэсэн монголчуудын том өв соёлыг уламжлан хөгжүүлэх тал дээр түлхүү анхаарч ирсэн. Аймгийн хэмжээнд морин спортыг жигд хөгжүүлэх, аймгийн болон сумдын уяачдын холбоогоо бэхжүүлэн хөгжүүлэх, бие биенээ хүндэтгэн сонсдог байх зарчмыг баримталж ажиллалаа.
-Дэлхийн дээд амжилтанд бүртгүүлэх уралдаанд Булганчууд хамгийн өргөн бүрэлдэхүүнтэйгээр оролцож улсдаа тэргүүлсэн. Зохион байгуулахад хүндрэлтэй байв уу?
-Гиннесийн дээд амжилтанд бүртгүүлэх 4249 морины уралдаан, 10000 морьтны парад жагсаалд Булганчууд маань хамгийн өргөн бүрэдэхүүнтэйгээр оролцож, улсын хэмжээнд тэргүүлсэн. Энэ бүхэнд орон нутгийн засаг захиргаа дэмжлэг үзүүлэхийн сацуу  “Булганхангай” МСУХ, сумдын салбар уяачдын холбоо ихээхэн хичээл зүтгэл гарган цаад тал нь 700 гаруй, наад тал нь 200-300 километрээс сэтгэл гарган ирж оролцсон.
-Алдарт уяач цол олгох тухай шийдвэр бас их хөшүүрэг болсон байх шүү?
-Энэ бол Монголын хурдан морины түүхэнд ганцхан тохиох түүхэн үйл явдал. Тиймээс бид нутаг орныхоо засаг захиргаатайгаа ярьж байгаад  “Гиннесийн Алдартан” гэдэг цолыг бий болгохоор шийдсэн. Яагаад гэхээр энэ зөвхөн Булган аймгийн асуудал биш, Монгол улсын асуудал. Тэгэхээр Монгол улсынхаа нэр хүндийг өргөх, Монголын хурдан морины хөгжлийг олон улсын түвшинд сурталчлан таниулах өндөр ач холбогдолтой онцгой үйл явдал байсан.
-Тэрхүү болзлын дагуу хичнээн Алдарт уяач төрсөн бэ?
-26 уяач энэхүү түүхэн үйл явдалд идэвх зүтгэлтэй оролцсоноороо “Гиннесийн Алдартан” цолыг хүртсэн. Саяхныг хүртэл аймгийн Алдарт уяач цол олгохоор ярилцаж байсан ч дахин давтагдахгүй түүхэн үйл явдал гэдгээр нь “Гиннесийн Алдартан” гэж нэрлэхээр шийдсэн юм.
-“Гиннесийн Алдартан”-ууд ямар болзол биелүүлэх ёстой байсан юм бэ?
-Урьд нь мэдээж тодорхой амжилт гаргасан байх ёстой. Түүнчлэн өөрсдийнхөө зардлаар тодорхой уясан морьдоо авч явж уралдуулсан байх ёстой. Жишээлбэл, аймгийн Алдарт уяач цолонд хүрэхэд таван айраг дутуу байсан бол таван морь уяж Гиннесийн уралдаанд уралдуулах.
-Түүхэн уралдаанд зохион байгуулалттай оролцохоос гадна 2013 онд хийгдсэн томоохон ажлуудаасаа дуулгаач?
-Уяачдын холбоо маань өөрийн гэсэн өргөө цагаан гэртэй болсон. Мөн төлөвлөгөөт уралдаануудаа амжилттай зохион байгууллаа.
-2014 оны уралдаануудын тов гарчихсан байлгүй?
-Манай уралдаанууд тогтчихсон доо. Тогтмол уралдаануудаа зохион байгуулах байх. Энэ жилийн тухайд манай 4-5 сум ойтой.
-Ингэхэд хэзээнээс Булган аймгийн МСУХ-ны тэргүүнээр сонгогдсон бэ?
-2010 онд МСУХ-ны тэргүүнээр сонгогдсон. Миний аав Хутаг-Өндөр, ээж маань Могод сумын хүн. Монгол хүний зүрхэнд унасан газар, угаасан ус үргэлж эрхэм байдаг. Тэр утгаараа сүүлийн жилүүдэд нутаг орныхонтойгоо ойрхон байж, хувь нэмрээ оруулахыг хичээж ирсэн. ЗТБХБЯ-нд Төрийн нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байхад аймгийн уяачдын холбооны тэргүүн болооч гэсэн санал ирж, үүнийг хүлээж авсан юм. Морь, бөх хоёр эр хүний хийморийг өргөдөг гэдэг шүү дээ. МСУХ-ны тэргүүнээс гадна аймгийн Чөлөөт бөхийн холбоог бас удирддаг. Гурван жилийн дотор манай чөлөөт бөхийн хүүхдүүд улсын аваргын таавар эвдэн шижигнэсэн амжилтыг үзүүллээ.
-“Булганхангай” МСУХ-ны тэргүүн могой жилийн хаврын бүсийн уралдаануудад одтой сайхан наадсан. Хэзээнээс хурдан морь сонирхох болсон юм бэ?
-Уг нь би чинь 2000 онд улсын наадамд азарга уралдуулж байсан хүн шүү дээ. Оруулж байгаагүй болохоос /инээв/. Хэнтий аймгийн Батноров сумын гаралтай үрээ бэлгэнд аваад улсын наадамд анх мордуулж байсан.
-Тэгээд яаж давхисан бэ?
-105-аар давхисан. Тэгэхдээ тэр үед их олон азарга морддог байсан. 450 билүү, 500 билүү, азарга мордсон гэдэг байх шүү. 105-аар оруулчихаад баярлаад л гүйж явлаа.
-Тэгвэл анхны айргаа хэдэн онд амссан бэ?
-2004 онд юм уу даа. Жижиг наадамд оторлож явсан адуу айрагдсан байсан. Харин уржнан хар азарга маань улсын наадамд дээгүүр давхин, зарлуулж байгаад суусан шүү дээ. Бат-Эрдэнийн Хилэн хар гээд нэг хэсэг гурав, дөрвөөр давхисан. Яагаав нөгөө Наранхүүгийн Монгол хээр түрүүлж яваад аман хүзүүддэг наадам. Дөрвөөр давхиад бараг л айрагдчихлаа гэж бодож байсан чинь үзүүр дээрээ шогшоод есөөр орчихсон. Хар азарга маань Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан сумын адуу. Мөнххаанд болсон хоёр ч уралдаанд одоогийн Улс халзанг дийлж л байсан адуу даа. Морь тайлбарлаж байсан хүн нь Чулууны хар азарга гээд зарлаж байсан. Түүнийхээ дараа жил “Их мандал-2012” говийн бүсийн уралдаанд айргийн дөрвөөр давхисан.
-Хар азарга тань бүсийн наадмын анхны айргийг амсуулж. Өнгөрсөн жилийн хаврын бүсэд айрагдсан алаг үрээ чинь хаанахын адуу вэ?
-Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан сумын Аюулгүй гэдэг хүний адуу. Миний адуу угаасаа Чулуун ах дээр өвөлждөг. Хар азарга Чулуун ахын адуу. Алаг соёолон маань өнгөрсөн жил “Дүнжингарав”-т дөрөвлөөд, Эрдэнэтэд тавласан. Чулуун ахынхаа адуугаар наадан одоогоор бүсийн наадмын гурван айрагтай болоод байна. Удахгүй Дүнжингаравтаа алагаа мордуулна даа.
-Уясан хүлэг тань урам нэмэн  хурдлах болтугай. Ярилцсанд баярлалаа. Амжилт хүсье.
-“Тод магнай” сайтаараа дамжуулан нийт Монголынхоо ард түмэнд болоод Булганыхаа зон олонд морин жилийн мэнд дэвшүүлж, гарч буй жил та бүхэнд азтай хийморьтой, өгөөжтэй байх болтугай хэмээн хүсэн ерөөе.

А.Тэлмэн