“Самбо”-ын Д.Пүрэвсүрэн

1989 оны өсвөр үеийн улсын аварга шалгаруулах барилдааны уран барилдааны шагналыг Өвөрхангай аймгаас ирж оролцсон Дашзэвэгийн Пүрэвсүрэн хүртжээ. Энэ л түүний бөх болох замналыг нээсэн гэдэг. Мөн чөлөөт самбо бөхийн тэмцээнүүдээс хүрэл медаль хүртсэнээр их спортод илүү ихээр дурлах болж. Арван жилийн сургуулиа төгсөөд л самбо бөхийн улсын шигшээгийн тамирчин болсон гэхээр тэр ямархан хэмжээний бөх вэ гэдэг харагдах биз. Түүнээс хойш самбо бөхөөр улсынхаа нэрийг өндөрт өргөж, төрийн сүлд, төрийн дууллаа дуурсгасан олон сайхан түүх бий. Самбо бөхийн дэлхийн аварга, ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээний 4 алт, цомын аваргын 2 мөнгө, нэг хүрэл, цагдаагийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний алт гээд л тэр хаана ч очсон шилдэг гэдгээ нотлосон байдаг. Хэдийгээр тэр ийм өндөр амжилттай ч “гавьяат” цолоо нэлээн хожуу гардсан. Самбо бөхөөр л ийм өндөр амжилт үзүүлсэн гэвэл өрөөсгөл. Жүдо бөхөөр ч Азийн их наадмаас хүрэл медаль хүртэж явсан улсын олон удаагийн аварга бөх. 2008 онд “Монгол Улсын гавьяат тамирчин” цол хүртсэн.
“Гавьяат” начин маань үндэсний бөхөөр, тухайлбал улс аймгийн наадамд 1992 оноос анхлан барилджээ. Эхний жилээ улсын начин Ло.Эрхбаярт өвдөг шороодсон бөгөөд түүний хойтон жил аймагтаа барилдаад начны даваанд Хужирт сумын харьяат аймгийн заан Х.Болдод өвдөг шороодсон бол 1994 он буюу самбо бөхийн дэлхийн аварга цол хүртсэн жилээ Уянга сумын харьяат аймгийн арслан Ц.Мягмарсүрэнг орхин түрүүлж аймгийн арслан цол хүртсэн байна. 74 жилийн ойн наадмын хоёрын давааны сүүлийн дүйзэд тухайн үеийн аймаг цэргийн шилдэг арслангууд болох Б.Алтанхуяг И.Доржсамбуутай, Г.Өсөхбаяр Д.Пүрэвсүрэнтэй оноолт таарч барилдсан байдаг. Ийнхүү ирээдүйн даян аваргыг заан болдог жил хоёрын даваанд өвдөг шороодсон бол 1996 оны наадмаар нутгийнхаа ойд барилдан түрүүлсэн тул улсад зодоглож амжаагүй аж. Түүнийхээ хойтон жил а.а Энхтайванаар хоёр даваад байтал у.н А.Сүхбат амлажээ. Уран барилдаант начинд унасан ч заан болсон болохоор өөрөө болсон мэт баярлаж байсан гэдэг. Ардын хувьсгалын 77 жилийн ойн наадмаар Д.Пүрэвсүрэн а.з Б.Мөнхбатаар 2, улсын уран барилдаант начин Шархүүгийн Лхагвасүрэнгээр гурав даваад нутгийн ах улсын заан Д.Эрдэнэбат, дархан аварга Д.Цэрэнтогтох нараар 4,5 давж “Монгол Улсын начин” цол хүртжээ.
Начин цол хүртсэнийхээ хойтон гурвын даваанд эдүгээгийн гарди И.Доржсамбууд өвдөг шороодсон бол 2000, 2001 оны наадмуудаар а.з Д.Пэрэнлэйдорж, з.б М.Баяржавхлан, а.н Г.Баттулга нараар тус бүр гурав 3 давжээ.
2002 онд а.а Ц.Цэдэндамбаар гурав даваад дөрвийн нугалаанд Ц.Сумьяабээс начин унасан бол түүний дараагийн жил гурвын даваанд нэг нутгийн бөх а.н Т.Санчирт өвдөг шороодсон байдаг.
2005, 2006 оны наадмуудад а.з Д.Баянмөнх, у.н Ш.Уламбаяр, а.а Н.Ганбаатар нараар дөрөв даваад улсын гарди Б.Гантогтох, М.Баяржавхлан нарт өвдөг шороодсон байна.
Түүний улсын наадамд болоод аймагт барилдсан барилдаанууд ийм бөгөөд өхийлдөх, хутгах, ачих хавирах зэрэг самбо бөхийн үндсэн мэхүүдийг чадмаг хийж мэхэндээ даацтай барилддаг тэрээр у.г М.Баяржавхлан, Н.Ганбаатар нарыг улсын алдар цолд хүрэхийн урд жилүүдэд өвдөг шороодуулан “шалгаж” байсан бөгөөд Пүрэвсүрэн начинд өвдөг шороодсоныхоо хойтон жил цолд хүрцгээсэн байдаг. Самбо бөхдөө голдуу анхаарснаас үндэсний бөхөөр төдийлөн барилдаж амждаггүй байсан бөгөөд сүүлд 2005 оны үеэс самбо бөхийг үндсэндээ орхиж үндэсний бөхдөө түлхүү анхаарснаар улсад хоёр ч удаа дөрөв давсныг харахад начин цол хүртсэн үеэс үндэсний бөхдөө анхааран барилдсан бол цолоо батлах ахиулах боломж түүнд дүүрэн байсан нь ойлгомжтой.
Тэрээр тун ч хөгжилтэй тэгсэн хэрнээ даруухан нэгэн. Монгол Улсын өсөх идэр начин М.Жамьянпүрэвтэй үй зайгүй найзууд бөгөөд үргэлж бие биенээ цаашлуулж, егөөдөж суух. Нэг удаа Жамьянпүрэв начин “Та хүчний бэлтгэл хэр хийдэг вэ?” гэсэн сэтгүүлчийн асуултад “Би хийх дургүй. Харин манай Пүүжээ даадаггүй юм” хэмээн хариулсан байдаг. Ийм л алиа хошин энгийн сайхан найзууд нэг насыг андын бат журмаар холбогдон туулан явна.
Тэрээр Ишгэн тайж хэмээх хүний шууд удам бөгөөд түүний ойрын хамаатан нь өсөх идэр начин Ш.Батхуяг. Мөн төрсөн ах нь сумын заан цолтой гэхээр тэр яалт ч үгүй удамтай бөх юм. Их Шавь дээд сургуулийг самбо жүдогийн багш, дасгалжуулагч мэргэжлээр төгссөн бөгөөд эдүгээ “Хилчин” спорт хороонд самбо жүдо бөхийн багшаар ажилладаг. Гэр бүлийн хувьд нэг нутгийн Ч.Нацагмаа хэмээх даруухан бүсгүйтэй гэр бүл болж дөрвөн сайхан хүүхдийн аав ээж болон сайн сайхан амьдарч байна.
Үеийнхэн дундаа “Самбо”-ын Пүүжээ хэмээн нэршсэн, даруухан, ухаалаг байхын үлгэр болсон Дашзэвэгийн Пүрэвсүрэн начны тухай товчхон өгүүлэхэд ийм буюу.

МУИС-ийн оюутан Т.Түмэндэмбэрэл