Б.Аваа: Өвөө Дамдинжавын 3 түрүүлсэн "Мотор" хээртэй уралдах морьд байгаагүй гэдэг

Сүхбаатар амйгийн Баяндэлгэр сумын МСУХ-ны нарийн бичгийн дарга Б.Аваагийн ярилцлагыг хүргэж байна. 
-Холбооны нарийн бичгийн даргын үүрэгт ажлыг хэд дэх жилдээ хашиж байна вэ?
-Би сумын Тамгын газар нийгмийн даатгалын ажилтнаар ажилладаг. Төрийн ажлынхаа хажуугаар морь сонирхдог хүн байгаа юм. 2009 оны уяачдын холбооны хурлаар нарийн бичгийн даргаар сонгогдон, одоо 4 дэх жилдээ ажиллаж байна. Аймгийн "Жавхлант шарга" морин спорт уяачдын холбооны 3-р бага хуралд төлөөлөгчөөр ирлээ. Холбооныхоо үйл ажиллагааг цаашдаа улам өргөжүүлж, ялангуяа холбооны санхүүг бэхжүүлэхэд онцгой анхаарч ажиллах талаар хурлаар ярилцлаа. Үүний дагуу холбооныхоо санхүүг бэхжүүлэхэд цаашид анхаарч ажиллана.
-Танай холбоо Баяндэлгэр сумынхаа хурдан угшлын адууг сурталчлах, олонд таниулах зорилгоор жил бүр Оны шилдэг хүлэг шалгаруулдаг болсон гэсэн. Энэ хугацаанд хэний ямар хүлэг шилдгээр тодров?
-Сумын уяачдын холбоо 2009 онд шинэ зохион байгуулалтаар ажиллаж эхэлснээс хойш жилдээ сумын аварга хүлэг шалгаруулах ажлыг сүүлийн 3 жил явуулж хэвшүүлж байгаа. Дээд 3 насыг цагаан сарын дараа, бага 3 насыг хавар 4 сарын сүүлээр уралдуулж, тэнд гаргасан амжилтаар шилдэг хүлгээ шалгаруулдаг. Дээрээс 6 сар хүртэл морины уралдааныг хориглосон болохоор энэ жил хугацааны хувьд хойшилж уралдах болоод байна. Аварга хүлэг шалгаруулах уралдаанд зөвхөн Баяндэлгэр сумын харьяат хүний морьдыг уралдуулах журамтай. Тиймээс сумаас өөр газар ажиллаж амьдарч байгаа хүмүүс бас морио уралдуулсан. Өнгөрсөн жилийн өвлийн уралдаанд аймгийн уяачдын холбооны тэргүүлэгч гишүүн Ч.Амарбаатар аймгаас ирж уралдаад хүрэн халзан азарга нь түрүүлж, сумын харъяат Эрдэнэбилэгийн хонгор азарга айрагдаж, С.Батын хонгор азарга, Шагдарын хээр азарга айрагдсан. Соёолонд манай сумын 6-р багийн иргэн тухайн үедээ сумын засаг даргаар ажиллаж байсан Даваадоржийн будан соёолон түрүүлж, Шагдарын хүрэн соёолон аман хүзүүдэж, 3-т алдарт уяач Амарсайханы халиун соёолон орсон.
-Та хэдийнээс морь уяж эхэлсэн бэ? Танай өвөг дээдэст морь уядаг хүн байв уу?
-Өвөө Дамдинжав маань дээр үеэс уламжилж ирсэн хурдан удмын адуутай, тухайн үедээ морь сайн хурдлуулдаг хүн байсан. Нэг өдөр 3 нас уралдуулахад гурвуулангийнх нь түрүүг авч байсан гэдэг. Өвөөгийн мотор хээр гэж морь байсан бөгөөд сумын наадамд 3 удаа түрүүлсэн, тэрэнтэй уралдах морь байхгүй байж. 1970-аад онд машин цөөхөн, машинтай л уралддаг байсан байгаа юм. Тэгээд хүмүүс мотор хээр гэж нэрлэсэн юм болов уу.
-Танай өвөө Баруун гар тэмээчин хошууны Данзан ноёны хүү байх нь ээ?
-Тиймээ тийм. Манай өвөө Данзан ноёны хоёр дахь хүүхэд нь, дээрээ нэг ахтай, доороо 3 дүүтэй байсан гэдэг юм. 
-Тэгвэл танай адууны угшлыг яривал Ширээтийн цагааны угшилтай байх нь ээ?
-Тийм, Ширээтийн цагаан адууны угшил цагаан гүү байдаг. Мөн даагандаа нэг удаа айрагдсан хавчиг насны саарал морь бий.
-Өвөөгийн чинь талаар яриад хэдийд моринд орсон талаар ярилцсангүй. Сумандаа хэдэн айраг түрүүтэй байна?
-Миний хувьд 1990 онд цэргээс халагдаж ирээд 1991 оноос морь уяж эхэлсэн. Анх 1997 онд сумын наадамд шүдлэн үрээ айрагдуулаад тэрнээс хойш жилдээ нэг удаа айраг авч байна. Сумын алдарт уяач цолонд хүрээгүй байгаа. Сумын 3-4 айраг, жижиг наадмын 7-8 айраг бий. 2005 оноос сумын засаг даргын орлогч, 2010 оноос сумын засаг даргын тамгын газрын даргаар ажиллаад мориноосоо хөндийрсөн байсан. Ажил албатай болохоор гадагшаа дотогшоо явж уралдаж чадахгүй, сумын наадамдаа алдаг оног морь уралдуулдаг даа. Ажлаа сольсон болохоор энэ жилээс мориндоо түлхүү анхаарна гэж бодож байгаа.
-Таны адуунаас хурдалж байгаа ямар ямар хүлгүүд байна вэ?
-Түрүүн ярьсан Ширээтийн цагаан адууны угшлын саарал морь, сумандаа айрагдсан хонгор азарга бий. Энэ хонгор азарганы төл хонгор хязаалан, будан соёолон байдаг, одоохондоо айрагдаагүй ч цаашдаа сайн уралдана гэсэн горьдлого байна. Түвшинширээгийн угшилтай даагандаа нэг удаа 7-д орсон борлог азарга байгаа. Эднийг сайн уралдана гэж харж байна. Одоо надад хээр, шарга, борлог  3 азарга бий. Борлог азарга нь Түвшинширээгийн угшилтай, шарга азарганы эх тал нь Ширээтийн цагааны угшилтай, эцэг тал нь Эрдэнэчулууны шарга азарга байгаа юм. 

А.Мөнх