Адууны индекс

Ганц нэг адууны, эсвэд үүлдрийн буюу нэгэн бүлэг адууны биеийн үнэмлэхүй хэмжээний дундаж үзүүлэлтүүд нь адууны галбирын хэв байдлыг тогтоох буюу харьцуулахад хангалтгүй байдаг учир индекс тодорхойлох аргаар амьтны биеийн хэмжээний үзүүлэлтүүдийг боловсруулдаг. Профессор У.Дюрст “индекс гэдэг бол анатомийн буюу физикийн ухааны үүднээс үзэхэд хоорондоо үнэхээр харьцаатай байдаг хоёр хэсгийн үнэмлэхүй хэмжээний  харьцаа болно” гэж тодорхойлолт өгсөн нь бий. Энэхүү тодорхойлолтоос үзэхэд индексийг тодорхойлохын тулд бие биенээсээ шалтгаалах хэмжээг авч хооронд нь харьцуулах явдал чухал болох нь илэрхий байна. Хамгийн их хэрэглэгддэг индекс бол зохицооны /сунацын/ индексийг ийнхүү томъёолдог байна.
Үүнд их биеийн ташуу урт Х 100 / Мундааны өндөр. Энэ индекс бол адууны биеийн урт, өндөр хоёрын харьцааг заана. Энэ индекс 100-тай тэнцүү байвал уул адууны бие нь тэгш талт дөрвөлжинтэй ойролцоо төрх хэлбэртэй байх бөгөөд үүнд их биеийн урт өндөр хоёр нь тэнцүү байх болно.
Харин лагс чамбайн индексийг дараах томъёогоор тодорхойлно. Цээжний бүслүүр Х 100 / их биеийн ташуу урт.
Энэ индекс бол биеийн төрх байдлын үзүүлэлт болсон цээжний бүслүүрийн хэмжээ нь их биеийн ташуу урттай яаж харьцаж байгааг үзүүлнэ. Адууны явдлын ялгаа нь чацархагийн индексээр тодорхойлогдох бөгөөд тэр индексийг дараах томъёогоор бодож гаргадаг байна. Урд хөлийн өндөр  Х 100 / их биеийн ташуу урт Х 100
Профессор В.О. Витт энэхүү индексийг: их биеийн ташуу урт Х 100 / урд хөлийн өндөр гэсэн томъёогоор тодорхойлжээ. Витт энэхүү индексийг хурдан явах чадлын индекс өөрөөр хэлбэл адууны хурдан явах чадварын үзүүлэлт гэж нэрлэжээ. Энэхүү индексийг ашиглах үедээ адууны нөхцлийг анхааран харгалзах явдал чухал бөгөөд учир нь муу нөхцөлд бойжсон адуу богиновтор биетэй, урт өндөр хөлтэй байдаг юм.
Адууны ясархаг шинж бол шилбэний ясны хөгжлийг харуулдаг. Шилбэний бүслүүр, мундааны өндөр хоёрын харьцааг ясархагийн индекс гэнэ. Түүнийг шилбэний бүслүүр Х 100 / мундааны өндөр гэсэн томъёогоор тодорхойлно.
Хамгийн эцэст адууны хондлойн бүтцийг үзүүлсэн индекс байдаг. Учир нь адууны хондлой янз бүр байна. Үүнд тэр индексийг тодорхойлохдоо: хондлойн өргөн Х 100 / хондлойн урт гэсэн томъёог хэрэглэнэ.
Адууг зоотехникийн талаар тодорхойлон бичих явдалд индекс бодож гаргах арга их дэлгэрсэн ч энэ аргыг дэндүү их хэрэглэхээс болгоомжлох хэрэгтэй. Учир нь адууг биеэр үзэх, адууны сайн муу талыг биеэр үзэж үнэлэх явдлыг ямар ч индекс орлож чадахгүй.
Мөн түүнчлэн адууны ажил бүтээх чадал болон бие цогцсыг тэр адууны биеийн индексээр үнэлж болохгүй. Хангалтгүй муу нөхцөл /муу тэжээл/ бол амьтны хэвийн хөгжилтийг өөрчлөн муутгадаг. Жишээ нь: дутмаг хөгжилтэй хүнд ачааны адуу индексийнхээ талаар хурдан явдалт адуутай тун ойролцоо байх явдал байдаг. Индекс бодож гаргах арга бол олон тооны адууг дундаж хэмжээгээр нь тодорхойлоход хэрэглэгддэг.

А.Дөл