Илүү сайнууд төрсөн их ойн наадам

Их Монгол Улсыг байгуулсны 800 жилийн ойн их баяр наадмыг Монголчууд бид өргөн дэлгэр, сүр дуулиантайхан тэмдэглэсэн. Ойн наадам онцгой содон болж дөрвийн нугалаа олон хүнийг “гомдоосон”. Нэг нутаг усны бөхчүүд хоорондоо таарч “уйлах багадах” юм болж байлаа.
 У.г Б.Гантогтох Увс аймгийн шинэ заан Т.Мягмаржавтай, у.з О.Одгэрэл Увс аймгийн шинэ арслан Ө.Бат-Оршихтой, у.з Ц.Мягмарсүрэн өөрийн шавь гэхэд ч болохоор а.а Н.Батзаяатай, у.х М.Баяржавхлан өөрийн аймгийн шинэ арслан Л.Нямсүрэнтэй, у.н До.Ганхуяг хамтдаа бэлтгэл хийдэг а.а Т.Санчиртай, у.н Ц.Магалжав Сүхбаатар нутгийнхаа гол найдвар а.а Ш.Мөнгөнбаатартай гээд л сонсохоос халшрам оноолт олон байсан.
 Тэр жилийн наадмаар өмнө нь дөрвөн ч удаа засуулуудаа ханаруулж байсан ганган биетэй, сайхан барилдаантай улсын гарди Долгорсүрэнгийн Сумьяабазар түрүүлж “Монгол Улсын аварга” хэмээх эрхэм цолд хүрч аав ээжийгээ, ах дүүсээ, ард түмнээ баярлуулж байсан нь саяхан мэт санагдана. Улсын начин Д.Азжаргал урамтай сайхан барилдаж улсын арслан болж олныг шагшуулсан. Мөн Д.Рагчаа, М.Баяржавхлан, Ц.Магалжав, М.Батжаргал, Д.Цогзолдорж, Т.Өсөх-Ирээдүй, М.Өсөхбаяр нар цолоо ахиулж, шинээр улсын цол хүртэж бөх сонирхогчдын тааврыг биелүүлж байжээ. Тэгвэл тэр жил аймгийн цол хүртсэн хүмүүс хэн хэн байсныг уншигчдадаа эргэн сануулъя. Бас л “онцгой” хүмүүс цолд хүрчээ.
 800 жилээр аймгийн цол хүртсэн залуусын манлайд Хөдөлмөрийн баатар, гавьяат тамирчин, Олимпийн алт, мөнгөн медальт Найдангийн Түвшинбаярыг нэрлэх нь зүйтэй болов уу. Их ойн жил Булган аймагтаа түрүүлж арслан болсон бөгөөд улсын наадмаар Ч.Батзориг заанаар дөрөв давжээ. Харин өнөө жил зургаа даван шөвгөрч улсын харцага боллоо. Говь-Алтай аймагт түрүүлсэн Ж.Бат-Эрдэнэ жилийн дараа улсын начин болсон бол дөрвөн жил начнаараа дуудуулаад улсын гарди болов. Дорноговь аймагт начин болсон, бөх сонирхогчдын эртний танил Ч.Санжаадамба одоо улсын заан болсон төдийгүй төрийн наадамд түрүүлэх бөх хэмээн ард олон ярилцах болжээ. Увс, Дорноговь, Хөвсгөл, Төв аймгуудад түрүүлсэн Ө.Бат-Орших, А.Цацабшир, Ц.Содномдорж, Ө.Даваабаатар нар одоо улсын шилдэг харцагууд гэдгийг уншигчид яахан мэдэхгүй байх билээ. Мөн Ховд аймагт 7 давж түрүүлсэн Г.Алтангэрэл таван жилийн дараа улсын наадамд зургаа давсан байна. Тэгвэл Дархан-Уул, Завхан аймгуудад түрүүлсэн залуус эдүгээгийн улсын уран барилдаант начин Н.Батзаяа, Л.Нямсүрэн нар. Өвөрхангай, Өмнөговь аймагт түрүүлсэн арслангууд нь аралтай, бяртай Б.Сангисүрэн, Б.Сумьяа нар байлаа. Одоо хоёул улсын начин. Дархан-Уул, Говь-Алтай аймгуудад заан, начин болсон гурван залуу мөн л улсын начин болсон байна. Тэд хэн бэ гэвэл Ч.Цогбаяр, С.Багахүү, Л.Цэрэнтогтох нар. Эдгээр бөхчүүдтэй нэг онд арслан болсон нэгэн сайхан бөх амьд сэрүүн байсан бол ямар ч цолд хүрээд шуугиулан барилдаж байхыг үгүйсгэх аргагүй. Тэр хүн бол тэр жил аймагтаа түрүүлсэн Сэлэнгэ аймгийн Сант сумын харьяат, Самбо бөхийн дэлхийн залуучуудын аварга, аймгийн арслан Батжаргалын Золбаяр агсан байлаа.
 Тэр жилийн Сүхбаатар аймгийн наадмын үзүүр түрүүний хоёр бөх эдүгээ хоёулаа аймгийн хурц арслан болжээ. Сүхбаатарын хурц арслан Баярсайханы Батжаргал, Төвийн хурц арслан Чулуунбаатарын Батчулуун нар шүү дээ. Архангай, Баянхонгор аймгийн түрүү бөхчүүд, Сэлэнгийн шинэ заан, мөн Говьсүмбэр, Сүхбаатар аймагт начин болсон залуус улсын цолд ойртсон лут арслангууд болжээ. Сая дурдсан хүмүүс бол Ц.Нямдорж, Д.Энхбат, Б.Дэлгэрсайхан, А.Отгонбаатар, О.Баярхүү нар. Сэлэнгэ, Баянхонгор, Завхан, Ховд аймгуудад начин болсон “залуухан” начингууд нь одоогийн а.а Г.Бүрэнбаяр, Б.Бат-Орших, П.Батмөнх, З.Соёмбо нар билээ. Мөн Баян-Өлгийд түрүүлсэн Х.Асен, Увсад үзүүрлэсэн Т.Мягмаржав /одоо а.а/ нар бөхийн өргөөнд өдрийн од шиг харагдах болжээ. Тэгвэл эднээс юугаараа дутахав гэсэн шиг Архангайн шинэ начин П.Баярхүү эдүгээ аймагт хоёр үзүүрлэсэн заан болсон бол, Увсад шөвгөрч, Ховдод үзүүрлэсэн Б.Бадарч, Дундговьд шөвгөрсөн Э.Баасандорж нар өөрийн аймгийнхаа аварга шалгаруулах барилдаанд тойргийн арслан цол хүртэж мөн аймагтаа дахин хэд хэд шөвгөрсөн бөгөөд Монгол бөхийн өргөөнд үе үе нягт барилдаан, уран мэхээр бужигнуулдаг бөхчүүд билээ. Эднээс гадна Булганд начин болсон жүдогийн Б.Амбасэлмаа /одоо а.з/, Говь-Алтайд начин /харцага/ болсон МУБИС-ийн Ч.Дагвадорж, Дундговьд үзүүрлэсэн Чулуундаваагийн Мөнхбаяр, Хөвсгөл, Говь-Алтайд начин болсон, хожмын заанууд Ч.Энхзаяа, Ч.Энхбат, В.Туяазаяа нарыг ч тооцооноос хасч болохгүй.
 Онцгой жилийн наадам онцгой болдог нь үнэн ажгуу.
МУИС-ийн оюутан Т.Түмэндэмбэрэл