Тугалтай үхрээр авсан зодог шуудаг

Долоо, найман настай жаал хүү нутгийнхаа том биетэй эрийн барилдаж түрүүлсэн овооны наадмыг үзснээс хойш бөх болох хүсэлд хөтлөгдсөн гэдэг. Тэр эр овооны наадамд түрүүлэхдээ бүх учраа бөхөө сээрэн дунгуй мэхээр давсан бөгөөд түүнийг харсан бяцхан хүү бөх болоод энэ мэхийг сурахсан гэсэн бодолдоо эзэмдүүлэн албанд морджээ. Түүнийг хүүхэд ахуйд аав Цэвээн нь хүүгээ бөх болно гэж шинжиж мэдээд тугалтай үхрээр зодог шуудаг авч өгч байсан ч залуу хүний хэнэггүй зангаар цэрэгт явахынхаа өмнө зарчихсан гэдэг. Ийнхүү хөдөөний юугаа ч мэдэхгүй хүүхэд хотод ирж улсын наадамд зодоглож, өнөөх алдарт сээрэн дунгуйгаараа улсын хурц Арслан цолыг авсан байдаг. Тийм ээ, энэ бол Монгол улсын хурц арслан Ц.Бадамсэрээжид билээ.

Ц.Бадамсэрээжид: Сээрэн дунгуй бол жинхэнэ дархан мэх. Биеэр л үзүүлэхгүй бол амаар яриад нэмэргүй л дээ. Гурван хөдөлгөөн зэрэг хийгддэг мэх. Баруун талынх нь суганд толгойгоо хийгээд цочингуут нь баруун хөлийг нь аваад, зүүн гараараа сэнжигнээс нь татаж, эргэх гэсэн гурван хөдөлгөөн зэрэг хийдэг. Энэ мэхийг зүүн талаараа ч хийж болно. Хүний суган доогуур толгойгоо хийхэд заавал цочдог. Цочоод сугаараа толгой хавчингуут нь хөлийг нь аваад ганцхан эргээд татчихдаг. Тэгэхэд хүний дор унана гэж байхгүй заавал дээр нь унадаг. Тэгэхдээ унаж байгаа хүний элгэн дээр толгой таардаг юм. Толгойгоороо хүчтэй мөргөх юм бол хүний элэг гэмтээнэ. Хамаагүй хүчтэй шидчих юм бол хүзүү нугас нь гэмтэнэ. Тийм учраас дагз, толгойгоор нь биш дал мөрөөр нь тавих хэрэгтэй. Энэ мэхийг нэлээд самбаатай хүн хийнэ. Би хэд хэдэн хүнд заасан ч сураагүй юм байлгүй хийж харагдахгүй юм байна шүү дээ. Өмсдөг мэхтэй андуураад байдаг. Одоо би 80 гарчихлаа, надтай хамт энэ мэх дуусах нь байна. Надаас сураад аваасай гэж дэмий л бодохоос, би өөрөө орилоод явалтай нь биш.
Сээрэн дунгуйг тэр болгон хийдэггүй, самбаатай, хурдан хөдөлгөөнтэй хүн хийдэг аж. Дээр нь хүн чанартай, жинхэнэ эр хүнд л зориулагдсан гэж хэлж болно. Ширүүхэн хийвэл учраа бөхөө яаж ч гэмтээж бэртээж мэдэх осолтой мэх.  Хэдийгээр монгол бөхийн дэвжээнд ганцаархнаа сээрэн дунгуйг дархан эзэмшсэн ч хурц арслан Ц.Бадамсэрээжид хэнийг ч бэртээж байгаагүй. Энд нэг түүх өгүүлэхэд Өвөрмонголд урилгаар очиж тэндэхийн 12 шилдэг бөхтэй тойргоор барилдаад түрүүлж байжээ. Үзүүр түрүү булаацалдахаар Улаанхүү гэж 2м 10см өндөртэй, засгийнхаа наадамд 22 удаа түрүүлсэн бөхтэй нь үлдсэн аж. Унахаасаа айсан уу тэр бөх барилдахгүй зугтаагаад цаг шахам болж. Ямар хүний нутагт байж араас нь хөөгөөд байлтай нь биш гэж бодоод, дургүй нь хүрсэн арслан “Чамайг барьж авдаг юм бол уу, сээрэн дунгуйгаа хийнэ дээ ” гэж хөмхийгөө зуужээ. Ингээд арай гэж барьцанд хүрэнгүүт ухаан алдтал нь сээрэн дунгуйгаа хийсэн аж. Ухаан алдан унасан бөхийг араас нь тэвэрч сугсарч байж сэргээж байсан гэдэг.
Ц.Бадамсэрээжид: Тэгэхэд л Өвөрмонгол бөхийг бахардтал нь сэрээн дунгуйгаа ширүүхэн хийсэн юм. Энэ мэтчилэн аюултай, хүн “нухчихаж” мэдэх мэх. Тийм учраас тааруулж хийх хэрэгтэй байдаг. Хэтэрхий тааруулж хийх гэж байна гэж байгаад өөрөө уначих тал бий. Хааяа булхайцсан хүнийг хашраахын тулд жаахан чанга тавьчихад дараагийн барилдаанд юм хэлдэггүй юм. Сээрэн дунгуй жаахан дутуудвал дараагийн мэх нь бэлэн байдаг, хөлийг нь хамах ч юмуу. Барилдаж байгаа хүн гурваас доошгүй угсраа мэхтэй явах ёстой. Нэг дэх нь болохгүй байж болно, хоёр дахь нь дутуудаж болно харин гурав дахиар нь гүйцээх хэрэгтэй. 512 бөх барилдахад би 9 давааг 50 хэдхэн минутанд дуусгаж байсан юм шүү. Тэгэхэд Бат-Эрдэнэ, Мөнх-Эрдэнэ хоёр 4-5 цаг барилдаад салахгүй байлаа шүү дээ.  Нэг цаг 30,40 минут болох энүүхэнд юм байна шүү дээ. Бидний үед гарлаа, давлаа гээд л дуусдаг байлаа.