Орлой гурван зээрд - Омголон хурдтай
Хяруу унаж сэрүү татлаа. Тал нутгийн өвс гандсан атал таанын толгойд нарны элч шингээд энэ тэжээл амтат мах, айраг тарганд шим оруулдаг алтанхан намрын адаг сард менгөн шүүдэр цавцайгаад онгон тал цэнхэртсэн шөнийн сэрүүнд удамт хурдан хүлгээрээ халхад алдаршсан Орлой гурван зэзрд нутгийн адуучид таананы аагинд цадатлаа таргалсан хурдан хүлгүүдээ "чөмгийг нь тасартал" уяж сойн чийрэгжүүлэн байгаа нь адуун сүрэг оторлох ойртсоныг гэрчээ.
Наадмаас хойш нуруун дээр нь эмээл тохоогүй аргамаг хурдан хүлгүүдийн ташаа нь тэвхийж цээж нь түхэлзэн чих нь сортолзох агаад цомбон дөрвөн туурайгаараа газар цавчлан дүүхэлзэх нь юутай гоёмсог. Орлой гурван зээрд хэмээх нүд алдам тал нутаг бол Хэнтийн Галшар, Буянт-булаг, Сухбаатарын Уулбаян, Мөнххаан, Дарханхаан, Баяндэлгэр, Дарьганга сумдын нутаг бөгөөд энд халхын сайн эрийн хөл гишгэж шандаст хүлгийн хурд шалгаж явсан домогт Торой банди, Тогтох тайж мэтээр олонтаа дүрслэгдсэн билээ.
Чухам яагаад Орлой гурван зээрдийн унага хурдан байдаг билээ хэмээвээс тэндэхийн морь уяачдын сэтгэл бодол ухаан нь тэнгэрийн хаяатай нийлсэн тэнүүн тал шигээ арвин байдаг шиг ч юмуу эсвэл энэ нутгийн адуу хулангийн цустай гэгдэх ортой буюу эртнээс нааш жилийн дөрвөн улиралд морьдоо сойж уралдуулдаг заншилтай байсан нь эрхбиш нөлөөлдөг байж магад.
Одоо хяруунаар сойсон морьдын уяанд Хэнтийн Дархан сумын Цэрэндоржийн хонгор шүдлэн, халиун соёолон, Сүхбаатар сумын Жамцын улаан бор, Хэнтийн Галшарын Банзрагчийн саарал азарга, хилэн хар морь гээд хурдан шандсаа улсад гайхуулсан хүлгүүд тохомын хөлсгүй болтлоо сойгдон торгон ир орж байгаа нь сонин.
Энэ нутгийн нэрт уяач, уран уургач Баянжаргал гэгч эр, морь уях таних ухаанд нэвтэрхий байсан гэдэг. Галшарын адуу булгидаг, ороолдог, догшиноороо онцгойг хулангийн угсаатай учир адармаатай гэдгээр ярих домог бас бий. Тэр нутгийн ууланд зэрлэгшсэн ороо шарга морийг олон морьтноор хашуулан Баянмөнх уулын хярд цойлуулаад уулын эгц уруу чавхдахад нь уургалж байсан ард Баянжаргалаар хошууны ноён хардэл жанжин бэйс Пүрэвжав морь таних шинж ба морь уях эрдмийг биечлэн заалгаж, бусад нутаг хошуунаас өндөр үнээр сайн морь азарга худалдан авчирч адууныхаа үүлдэр угсааг сайжруулан байжээ. Орлой гурван зээрдийн Дагва, Самбуу, Совд, Чойнбол гэдэг ах дүү уяачдын үйзэн хонгор, цоохор шиншиг буурал, мойног хонгор хэмээх азарганууд цуутай хурдан байсан ба Дагва бол морь сайн таньдаг, ялангуяа түрүүлэх морийг анддаггүй байжээ.
Ардын хувьсгалын 25 жилийн ойгоор Хэнтийн аймгийн уяач Жигээ Дамбадаржаагийнтай нэгэн уяанд Гочоогийн хонгор азаргыг унаж явсан санагдана. Дамбадаржаа гуайн улаан бор азарга наадмын азарганы уралдаан будилаад хоёр уралдахад хоёр дахин холоос хол түрүулээд "Матар" сэтгүүлд далавчтай болгон магтуулаад зуруулж байсан нь сэтгэлд тов тодхоон.
Галшарын Донойн Цэгмэдийн Сайхан хонгор азарга 1951 онд улсын наадамд ирж Нялгын буурал, Санжаабүрэнгийн цавьдар хоёрыг гүйцэж түрүүлсэн удаатай. Галшарын хурдан морьдыг Хятадын худалдаачид ч шохоорхон уяж байжээ. Алдарт уяч Дагмидын "нүцгэн зээрд" гэгч морийг Хятадын Шанхай хотын худалдаачид 80 лан алтаар худалдан авч байсан баримт бий.
Галшарын түмний эх саарал алаг, Зандан хүрэн, оготор хонгорууд, мэнгэт халиун, Элбэг хээр, Идэр хээр, Зандан буурал, Магнай, Баяр, Бөген, Одон зэрэг азарганууд Орлой гурван зээрдийн омголон хурдтайг халх даяар цуурайтуулсан алдартай. Энэ нутгийн эрхэм уяачдаас Пүрэвжав, Аюур, Жунай, Амгалан нар ахмад үед Дагмид, Лувсанцэнд, Цэрэндорж, Лхажав нар дараахь үе Зундуй, Дугаржав, Ононмөр, Лосол, Банзрагч, Халтар, Салдаг, Цэгмэд, Сүрэнхорол, Шагдарсүрэн гээд л залгамж үе болон алдаршин байна.
Дээр үеийн нэгэн жил Галшарынн наадмын шүдлэнгийн уралдаанд Далай вангийн хошуу /Одоогийн Сүхбаатар аймгийн Мөнххааны хар үрээ түрүүлжээ. Хойтон хавар нь Галшараас бэйс Пүрэвжав, Далай вангаас хязаалан үрээ авахаар очжээ. Хар үрээгээ л өгөхгүй юмсан гээд адуугаа нуурт оруулчихаад урдуур нь азарга азаргаар тууж гаргахад "Пүрэвжав бэйс очиж, очиж доожоогүй шар хээр үрээ авлаа, морь таньдаг гэсэн алив" хэмээн Далай вангийнхан шоолсон юм гэдэг. Гэтэл тэр нь алдарт гуулин хээр гэдэг морь болж, Далай вангийн морьдыг урдаа гишгүүлээгүй юм гэдэг. Жаахан сүүлийнхээс гэвэл Банзрагчийн хар, Дугаржавын хүрэн морьд хөл хар, шилбэ хар азарганууд байгаа ба эдүгээ энэ нутгаас улсын их баяр наадамд 17 морь түрүулж, 35 морь айрагдан Орлой гурван зээрд хэмээх нутаг омголон хурдтайг олноо цуурайтуулан байгааг тэмдэглэсэн маань энэ.
С.Жамъяншарав
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- Даваа, 11:59 минут Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна