Аймгийн Алдарт уяач Ц.Бямбасүрэн: Төрийн наадамд азарга айрагдуулан, дээдсээ баярлуулсан
-Монгол төрийн наадамд дөрвөн үеэрээ хурдан хүлгэдээ айрагдуулсан бахдам амжилтын эзэнтэй уулзаж байгаадаа баяртай байна. Улиран одсон усан луу жилийг хэрхэн дүгнэж байгаа вэ?
-Луу жил бидэнд ээлтэй байж, олон сайхан амжилтын эзэд боллоо. Хүрэн азарга маань Говьсүмбэр аймагт болсон хаврын бүсийн уралдаанд түрүүлж, Дундговь аймгийн Дэрэн суманд болсон хаврын бүсийн наадамд тавд давхисан. Говьсүмбэртээ ч энэ жил сайхан наадаж, Манлай уяач Цэрэндэжид гуайн наадамд түрүүлсэн. Үүнээс гадна хамгийн чухал нь бид монгол төрийнхөө их баяр наадамд хүрэн азаргаа аман хүзүүнд хурдлууллаа.Төрийнхөө наадмыг арав гаруй жил зорьж очлоо. “Их хурд-3” уралдаанд азаргаа аравт давхиулж байсан. Бүсийн наадмын тухайд Монголын нууц товчооны 750 жилийн ойн наадамд хязаалан үрээ айргийн дөрөвт хурдлуулснаас өөрөөр бол аймаг сумын голдуу амжилттай байлаа. Харин 2012 онд хүрэн азарга маань төрийн том наадамд газар газраас цугласан хурдан буянгуудтай шандас шалган аман хүзүүнд хурдалж, манайхан дөрвөн үеэрээ улсын наадамд морь айрагдуулсан цөөн айлуудын нэг боллоо. Ах нь үнэхээр их баяртай байгаа.
-“Их мандал-2012” говийн бүсийн уралдаанд уг нь азарга түрүүлсэн дээ?
-Харин тиймээ, хүрэн азарга маань хүүхэдгүй түрүүлж, дүрмийн дагуу ухарсан. Энэ дашрамд хэлэхэд хүүхэдгүй ирж байгаа адууг тав ухрааж барьдаг болсон нь арай л хатуудаад байх шиг. Үүнд жаахан сэтгэл дундуур явдгаа “Тод магнай” сэтгүүлээрээ дамжуулаад уламжилъя.
-Хүрэн азарга зун гурав уралдчихсан уу?
-Тэгсэн. Дараа нь Өвөрхангай аймгийн Есөнзүйл сумын 80 жилийн ой баяр наадамд очиж аман хүзүүдсэн.
-Хүрэн азарганыхаа удам угшил, амжилтынх нь талаар дэлгэрэнгүй хуучлаач?
-Миний өөрийн унаган адуу.Хязааландаа Говьсүмбэр аймгийн наадамд түрүүлээд, соёолондоо Говьсүмбэр аймгийн Баянтал сумын ойд бас түрүүлсэн. Тэндээсээ аймгийнхаа 70 жилийн ойд ирсэн ч ханиад таараад олигтой уралдаагүй. Ер нь хүрэн азарга дааган цагаасаа хойш хурдалж аймаг сумын наадамд бол олон түрүүлсэн адуу.
-Алдартын нэрийг цуурайтуулсан өөр ямар хурдан хүлгэд байна?
-Нэг зээрд морь бий. Одоогоор аймаг, сумынхаа наадамд түрүүлж айрагдаад л байгаа юм. Аавын маань цавьдар азарганы төл байгаа юм.
-Удам дамжсан уяач дээдсийн буян хишиг шингэсэн унаган адуугаар голдуу нааддаг биз?
-Би дөрөв дэх үеийн уяач.Манай ажаагийн эцгийн эцэг Журай Ёндон гэж хүн байсан. Түүний хүү бол миний өвөө Довууч. Харин Довуучийн хүү бол миний аав Монгол улсын Алдарт уяач Цэлхээ юм шүү дээ. Удам дамжсан уяач болохоор бага наснаасаа эхлээд л наадмын морь унасан. Моринд хүнддэх хүртлээ унаад, тэрнээс хойш 30 гаруй жил уяа сойлго тааруулж байна. Бурхан шиг буурлуудынхаа буян хишгийг хүртэн унаган голдуу адуугаар нааддаг. Уяач хүнд унаган адуугаар наадах биш бахархал хаа байхав. Гэхдээ миний адуу хурдан хурц гээд сайжруулахгүй суугаад байж болохгүй. Хэнтий, Дорноговиос ганц нэг адуу авчирч цус сэлбэсэн.
- Азаргаа аман хүзүүнд хурдлахад аавтайгаа холбоо барьсан уу?
- Барилгүй яахав. Аав минь уйлаад юм хэлж чадаагүй. Төв цэнгэлдэхэд аавыгаа оруулсан л даа. “Миний хүү сайн байна, их баярлалаа хүү” гэж урам хайрласан.
-Дөрвөн үеийн уяаны эрдэм гэж агуу юм байгаа байлгүй. Манай уншигчдад хуваалцаач?
- Намайг багад Ажаагийн маань эцэг Довууч морь унуулаад дагуулж явдаг байсан. Тэр үед манайх Их зээрд нэртэй хурдан азаргатай байлаа.Тэрийг л унаж, уяа сойлгыг нь тааруулахад тусалдаг байлаа. Сүүлд нь Ажаагаа дагаж морь уядаг болсон. Манай ажаа уяаны ажилдаа ихээхэн няхуур. Морины уяаг сайн тааруулна. Надад уяаны арга барилаасаа зааж өгдөг л байсан. Гэхдээ тухайн үеийн уяаны арга барилаас гадна, өвс ургамал, цаг агаар хүртэл өөрчлөгдөж дээ. Аав минь одоогийнх шиг морио нэг их тэжээдэггүй, байгалийнх нь өвсөөр л уяна. Аав “Морь уяж байгаа хүн хоол ундыг нь сайн тохируулж бай. Хоолыг нь их хасаж болохгүй. Хоолтой адуу нэг адууны ард давхих нь хамаагүй. Хоолгүй адуу нэг адууны өмнө давхиж ирсэн ч сүүлд хор ихтэй” гэж захидагсан. Хангайн хоол тогтвор муутай, говийн хоол арай тогтвортой онож өгөөрэй гэнэ. Адуу адууны хоол өөр байдаг гэж байнга захьдаг. Аав маань хаврын цагт уяаны ажил хийхээс өмнө уях морио адуундаа байхад нь сайн унаж биеийн хөндүүрийг нь гаргана. Зөөлөн унаж тавин, зөөлөн хөлсөлсөөр хөндүүрийг нь гаргаад уяанд оруулдаг байж билээ. Уяа моринд хөндүүрийг зөв гаргах хамгийн чухал. Энийг л их захьдаг юм. Миний хувьд өвлийн цагт нь сайхан зөв эдлэхийг хичээдэг. Өвөл эдэлгээг нь сайн хийсэн морь хөндүүр суухгүй хөл гартаа зөв байдаг. Сүүлийн үед хүмүүс уяж байгаа морио эдлэх нь багассан. Ер нь бол морь унахаа ч больж. Би хүүхдүүддээ өвөл морио сайн унаж бай гэж захидаг. Адуу сайхан унаа шүү дээ. Зөв эдэлсэн морь хөл чанга, уяандаа ч хурдан ордог.
- Алдартын хувьд аавдаа тоогдон “Миний хүү сайн уядаг болж” гэж магтуулсан үе нь хэзээ бол?
- Тэр чинь хэдэн онд байлаа даа. Манайд догшин хүрэн гээд нэг айхтар булгидаг хүрэн азарга байлаа. Тэрийг Дэрэнгийнхээ наадамд айргийн гуравт давхиулан, мөн Их зээрд азарга маань арван найман настай түрүүлж байлаа. Тэгэхэд “Миний хүү сайн уяж байна. Одоо дажгүй ээ. Үүнээс хойш хүүдээ юу хэлэхэв. Миний хүү сайн уяач болжээ” гэж билээ. Ааваасаа тийм урмын үг дуулах ямар ч гавьяа шагналаас илүү баярлуулдаг юм билээ. Нээрэн тэр цагаас хойш аав маань хөндлөгөөс оролцохоо больсон. Би эцэг эхээс 12-уулаа. Гэхдээ надаас өөр уяа сойлго тааруулж байгаа хүн алга. Харин миний хоёр хүү туслах уяач хийн, өвгөдийнхөө үйлийг үргэлжлүүлэх юм шиг байна.
- Сэтгэлд хоногшсон наадмаа эргээд дурсвал?
- Таван настай байхдаа Дундговь аймгийн Дэрэн сумынхаа наадамд хул даага унасан юм. Аав маань морь тавьж өгөөд миний хажуугаар морьтой давхиад, тэг ингэ гэж зааж өгөөд түрүүлж байлаа. Тэр наадам сэтгэлд хоногшиж үлдсэн байдаг юм. Тэрнээс хойш 14 хүртлээ наадмын морь унаж байгаад уяа сойлго тааруулдаг болсон. Гэхдээ дандаа аавтайгаа хамт уядаг байсан юм. Гэтэл 1987 онд аав хойшоо улсын наадамд яваад би хэдэн морьтой үлдэн, Говь-Угтаал сумын наадамд очиж нэг түрүү, нэг айраг хүртэж билээ. Уяа салсан анхны жилээ тийнхүү соёолон аман хүзүүдүүлж, даага түрүүлгэчихээд өөрийгөө ихэд тоож билээ.
-Говийн адуу хангайд очоод уралдахаар хоол ус нь таарахгүй уяа алдагддаг гэж хүмүүс ярьдаг. Таны хувьд анх нутгаасаа гарч төрийн наадам зорин явахад энэ мэтчилэн асуудал гарч байсан байлгүй?
-Гайгүй ээ гайгүй. Ерөнхийдөө таана, хөмүүл бага ч гэсэн баруун талаар нутаглахаар хоол хүнс нь нэг их алдагддаггүй юм. Замынхаа зүүн талаар бол таана хөмүүл багахан байдаг юм шиг санагддаг.
-Говьсүмбэр аймагт хэзээнээс нутаглах болсон бэ?
- Говьсүмбэр аймгийн Баянтал суманд 2004 оноос нутаглаж байна. Манай нутагт гандуу байсан болохоор цаг агаарын байдлаас болоод малынхаа бэлчээрийн дагуу тийшээ нутагласан даа. Гэхдээ нутгийнхаа наадамд жил бүр оролцдог.
- Морины уяан дээр л жинхэнэ монгол ёс заншил хадгалагдаж байдаг гэдэг?
- Миний хувьд уяаныхаа ойр орчинг цэвэр байлгахад хамгийн их анхаардаг. Уяаны ажил хийгдэж байгаа үед уяан дээр эмэгтэй хүн очих ёсгүй. Тэрийг л их цээрлэдэг дээ. Уралдахын өмнө гадны хүн хамаагүй гар хуруу хүргэхийг цээрлэнэ.
- Моринд орж байгаа залуустаа юуг захиж сургамжлах вэ?
- Энэ уг нь зөв эзэмшээд явбал сайн зүйл байгаа юм. Гэхдээ моринд орж байгаа хүмүүс нь дандаа томчууд болчихоор өөрсдөө уяагаа тааруулахгүй юм даа. Хөдөлмөр хийж байгаа хүмүүс нь нөгөө л эгэл уяачид байна. Тэр хүний морь, энэний морь гэхийн цаана уяж байгаа жинхэнэ эзэн нь мэдэгдэхгүй өнгөрч байна. Уг нь цаад уяачийг давхар гаргаж хөдөлмөрийг нь үнэлж байх хэрэгтэй. Хоногийн 24 цагт адуугаа дагаж хоолтой хоолгүй, бороотой шороотой алинд ч явдаг нь мань мэтийн эгэл уяачид шүү дээ. Мөн энд нэг зүйл хэлэхэд говийн уяачдад хамгийн зөв зүйтэй болсон зүйл нь эрлийз монгол адууг ялган уралдуулж байгаа явдал. Одоо энэ эрлийзүүд чинь дандаа тэжээлээрээ уягдаж байгаа. Манайхны говийн цаг агаар ургамал ногоо нь таарахгүй хүндрэлтэй малчин хүмүүст байнгын тэжээлтэй байлгах хэцүү болохоор их зөв зүйтэй санагддаг юм.
-Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Удамт уяачдын уухайн түрлэг хадгалагдах болтугай.
А.Энхжил
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- Даваа, 11:59 минут Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна