Нэгдлийн Тожин

А.Тэлмэн
2013 оны 4-р сарын 23 -нд

Дарьганга нутгаар овоглосон цуут хүлгэдийн нэг нь Нэгдлийн Тожин хэмээх сумынхаа наадамд дөрөв түрүүлж, хоёр айрагдсан хурдан буян юм. 1970-аад оны эхэн үеэр ид гайхуулж явсан энэ шандаст хүлэг Ширээтийн цагаануудын угшилтай хэмээдэг. Өөрөөр хэлбэл Дарьгангын хоёр Шарын нэг Хув хэмээх Цэвэгжавын Ширээтийн цагаануудын угшилтай Тожин азарганы төл юм. Харин эх нь Дарьганга нэгдлийн өмч хонгор гүү байсан гэдэг. Ухаа халзан зүстэй, бөгсөндөө цагаан толботой хурдан хүлгийн төгс шинжийг агуулсан Тожин 1958 онд байгуулагдсан “Дарьганга” нэгдлийн өмч байсан бөгөөд хурдан хурцыг нь таньж уясан анхны эзэн нь өдгөөгийн аймгийн Алдарт уяач Намсрайн Дагвадорж юм. Тухайн үед ерөнхий нягтлангаар ажиллаж байсан тэрээр нэгдлийн адууг номхруулах зорилготой “эр бүхэн даага сургана” уриатай 100 дааганы болзолт уралдаанд оролцохоор гологдсон хоёр тожин дааганаас сонголт хийн арай бадриуныг нь онцолжээ. /Болзолт уралдаанд оролцохоор хүмүүс аль сайныг шилж, шар үсээ гээгүй хоёр тожин үрээ үлдсэн байсан гэдэг/ Энэ бол 1970 оны 6-р сарын дунд үе бөгөөд ухаа халзан даагыг сургаснаас ердөө арваадхан хоногийн дараа болзолт уралдаан болж, түүнд Н.Дагвадоржийн гологдсон Тожин магнайдаа тоосгүй түрүүлэн, “дахан дор эр, даахин дор хүлэг” гэдгийг харуулсан билээ. Тэр цагаас хойш Тожин үрээний уяаг Н.Дагвадорж тааруулах болж өөрийн хамаатны адуунд нүдтэй, хурд таньдаг Далхаагийн Зундуйгаар зөвлүүлж байсан гэдэг. Нэгдлийн болзолт уралдаанаас хойш хэдхэн хоногийн дараа улсын наадам болсон тул тэр жил өнжин, харин шүдлэн, хязааландаа сумынхаа наадамд хол түрүүлж голсон эрсийн голыг харлуулж байжээ. Гэтэл эзэнд нь нам төрийн даалгавар ирж тэр үеийн Баянтэрэм буюу одоогийн Мөнххаан сумын ерөнхий нягтлангаар ажиллах томилолт өвөртлүүлэн явуулах болж, хошой аварга адуучин С.Шарбандид Тожин үрээг нь өгөхөөр болсон гэдэг. “Сайн хүлгээсээ салах дургүй байсан ч нэгдэл нийгмийн өмчинд дураар аашлах эрхгүй тул арга буюу үлдээсэн дээ” хэмээн Н.Дагвадорж Алдарт энэ тухай хуучилдаг. Аргагүй хурдан буян Тожин азарга шинэ эзэндээ ирсэн ч урамтайхан хурдалж 1973, 1974 оны баяр наадмуудад мөн л түрүү магнайлж, сумын баяр наадамд завсаргүй дөрөв түрүүлсэн хүлгээр нэрлэгдэх болсон юм. Харин түүний дараа жил 1975, 1976 онуудад Тожин азаргын хурд яльгүй саарч, айргийн таваар тус тус хурдалсан бөгөөд түүний дараа Далхаагийн Зундуй авч хоёр сумын нийлсэн томоохон баярт айрагдуулж байсан гэдэг. Монголын гэсэн болгонд хүйтэн сэтгэлээр хандаж морь уяхыг таашаадаггүй хатуухан цаг үеийн шаардлагаар Нэгдлийн Тожинд сумаасаа гарч уралдах эрх бас хувь байгаагүй нь харамсалтай. Тиймгүйсэн бол энэхүү цуут хүлэг ямархан амжилтыг үзүүлж, монголын хурдан морины түүхэнд үлдэх байсныг таахын аргагүй. Уралдсан болгондоо түрүүлж айрагдан шандасаараа гайхуулж явсан хурдан хүлэг нэлээд өндөр насалсан гэгддэг бөгөөд өвлийн эхэн сард Хүрэмний хар толгой хэмээх газар өвс зуусан чигээрээ мөнхөрсөн байсан хэмээдэг билээ. Өвс тасдах шүдгүй болтлоо өвгөрсөн тэр сайхан хүлгийг хараад нутгийн уяач Галсандашийн Ням  “Эр хүн адуу хоёр өндөр наслах дэмий юм. Их хөгширөхөөрөө арчаагаа алдчихдаг юм байна” хэмээн харуусангуй ярьж байсан тухай яруу найрагч Ай Төмөр-Очир хуучилсан юм. Уяа нь орохоороо агсамнаж ойртохын аргагүй болдог Тожин  азарга нэгдлийн өмч байсан гэдгээрээ тогтсон эзэнгүй түүнийгээ дагаад үр төл нь нарийн тодорхойгүй байдаг хэмээн нутгийн буурлууд ярих нь бий.  Гэсэн хэдий ч нэгэн үе сайн эрсийн нутгийн наадмыг чимж явсан Нэгдэл Тожин баярын бичиг, зурагт хуудаснаа мөнхрөн өдгөө Дарьгангын айл болгоноо хойморт залагдаж байдаг билээ. 

А.Мөнх

 

0 Сэтгэгдэл

ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.

    Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна