Дорнодын домогт саарлууд

Дорнын их талд наран мандаж монгол хүмүүний сэтгэлийг баясгахтай адил баяр цэнгэлийн манлай хурдан азарганууд энэ нутгаас олон төрөн гарсныг морь сонирхогч эрхэм уншигч та бүхэн надаар хэлүүлэлтгүй мэдэх бизээ. Энэ удаа ид хурдалж байгаа домогт саарал азаргануудын тухай бичихээр зориглолоо.  Моринд сэтгэлтэй, хурдан адуунд юугаа ч өгөхөөс буцахгүй Хатагины  сайн эр “гэзэг” хэмээн олноо алдаршсан Марууш анх Дарьгангын хөх хязгаар Халзан сумаас хонгор азарга, халтар гүү авчирч Дорнод аймгийн харьяат эдүгээ  аймгийн Алдарч уяач Хулсан хэмээх Лхагвасүрэнд өгчээ. Нутгийн хашир уяачид хонгор азаргыг аргагүй хурдан удмын адуу гэдгийг мэдэцгээж олон гүү хураалгасан гэнэ.  Нээрэн ч тэдний нүд алдсангүй. Хонгор азарганы эр төл болгон нь шахуу хурдалж баяр наадмын түрүү айраг олныг хүртснээс дурьдвал:
Гурванзагал сумын уугуул  “бүдүүн” хэмээх Ядамсүрэнгийн хээр гүүнээс гарсан  Базарсадын  хонгор азарга
-Булган сумын 70 жилийн ойд түрүү
-Уяачдын баярт аман хүзүү
-Маршал Х.Чойлбалсангийн мэндэлсэний 100 жилийн ойд айргийн тав
-Хэнтий аймгийн Дэлгэрхаан суманд болсон бүсийн наадамд дөрөв
-Сүхбаатар аймгийн Хундар овооны хаврын бүсийн уралдаанд аман хүзүүнд тус тус хурдалж улмаар Хэнтий аймгийн Дархан сумын уугуул МУ-н Алдарт уяач У.Буяндэлгэрт очсноор шигшмэл морьдын  “Их хурд-1” уралдаанд түрүүлжээ.
Мөн өөр нэг төл нь болох Чойбалсан сумын уугуул Ваачинпүрэвийн хул азарга сумынхаа наадамд  түрүүлж аймгийнхаа баяр наадамд шүдлэн насандаа нэг түрүүлжээ.
Түүнчлэн аймгийн Алдарт уяач “хулсан” хэмээх  Лхагвагийн хул азарга аймгийн наадамд түрүүлсэн бол аймгийн Алдарт уяач Н.Ганбаатарын саарал морь аймгийн баяр наадамд  гурван удаа айрагдсан билээ. Эдгээр сайхан буянгууд дотроос хонгор азаргатай цуг ирсэн халтар гүүнээс 1987 оны хаврын хавсарганаар хар саарал эр унага гарсныг аймгийн Алдарт уяач Батын Чимэддорж авснаар эрхэм уяач эрдэнэт хүлэг хоёр учрах нь тэрээ. Саарал үрээ даагандаа аймгийнхаа баяр наадамд долоод хурдалж, шүдлэндээ аймгийнхаа наадамд хол тасархай түрүүлснийг одоо ч хурдан мориныхон ярьсаар л байна. Харин хязааландаа аймгийн наадамд айргийн дөрвөөр, соёолон азарга аймгийн наадамд аман хүзүүдэж , хавчиг азарга аймгийн наадамд дахин түрүүлж тод магнай торгон жолоогоо өргүүлсэн билээ. Энэхүү хурдан хүлгийн үр төлүүд ч гэсэн удам залган хурдалсан бөгөөд Ж.Сүхбаатарын хонгор морь, хүү аймгийн Алдарт уяач Б.Эрдэнэбатын хул морь, аймгийн Алдарт уяач Л.Энхболдын хар үрээ, Матад сумын МСУХ-н тэргүүн С.Батмөнхийн хүрэн соёолон  аймгийн наадам, аймгийн МСУХ-ны хаврын уралдаанд түрүүлж айрагдсан байдаг. Түүнээс гадна хар саарал азарганаас зүсэн ижил хоёр хар саарал унага гарч нэг нь Хэрлэн сумын уяач Б.Амгаланбаатарт очжээ.  Б.Амгаланбаатарын хар саарал азарга аймаг болон сумын наадмуудад:
 2003 онд шүдлэндээ аймгийн баяр наадамд айргийн гурав
2003 онд Булган сумын 80 жилийн ойд айргийн гурав
 2004 онд  аймгийн баяр наадмын түрүү
Баян-Уул сумын 80 жилийн баяр наадамд айргийн дөрөв
2006 онд аймгийн баяр наадмын түрүү
2008 онд аймгийн баяр наадамд түрүү
2008 онд Чулуунхороот сумын 50 жилийн баяр наадмын айргийн гуравт тус тус хурдалж байсан бол нөгөө хар саарлыг нь  Нийслэлийн МСУХ-ны тэргүүн Л.Цэдэв авч улсын баяр наадамд соёолонд нь  зургаалуулж, улмаар нутгийн дүү / Баянхонгор аймгийн/ И.Золбоотод зарсан байдаг. Аймгийн Алдарт уяач И.Золбоот саарал азаргаараа урамтай сайхан наадан Говь-Алтай аймагт болсон баруун бүсийн даншигт наадамд түрүүлгэж халх даяар алдраа мандуулж байсан билээ. Дорнод талын хурдан ажнай домогт саарлуудын удмыг хөөхөд ийм буюу.   

Б.Батсайхан