АВАРГА БӨХ ХЭНИЙ ХЭН БЭ

Аваргын алдар: Дархан аварга Баянмөнх      
Төрсөн он(жил): 1795 оны орчим
Нутаг ус: Түшээт хан аймаг Жүн(эфү) вангийн хошуу
Цол чимэг: дархан аварга
Барилдааны амжилт: Даншиг наадамд 1817 онд 9 давж арслан болж,1824 онд 10, 1827, 1829, 1830, 1834  онд тус бүр 9, 1835 онд 10 давж 7 удаа үзүүрлэн, 1818 онд 7, 1821 онд 8, 1828 онд 6, 1830 онд 9, 1832 онд 7, 1834 онд 9, 1836 онд 6,   1837 онд 7, 1838 онд 7 давж 9 удаа шөвгөлсөн. Уул тайлгын наадамд 1819, 1823, 1824, 1828, 1835 онд тус бүр 7, 1830 онд 5 давж  тус тус түрүүлсэн ба 1820 онд 6, 1821 онд 5, 1822 онд 5, 1825 онд 6, 1826 онд 5, 1829 онд 5, 1831 онд 4, 1832 онд 5, 1834 онд 4, 1836 онд 6 давж бүгд 10 удаа шөвгөлсөн.
Гол онцлог: Энэхүү домогт аварга 1839 онд 4, 1841 онд 3, 1848 онд 3, 1856 онд 2, 1857 онд 2, 1862 онд 2 тус тус давж зодог тайлсан бөгөөд 1828 оноос даншигт ирж, Намжилжав аваргын хамт таван газраас мориор шагнуулж байжээ. Манжийн ноёрхлын жилүүдэд төрийн наадамд зөвхөн шавийн бөх түрүүлдэг бичигдээгүй хуультай  байсан үед  Баянмөнх дархан аварга олон жил сайн барилдаж 13 удаа үзүүрлэж 20-иод удаа шөвгөрч  байсан, тэр үеийн онцгой хүчтэн юм. Түүний үндсэн захиргаа нь Түшээт хан аймгийн Үйзэн вангийн хошуу(Булганы Гурванбулаг)-ны бөх боловч Зоригт вангийн хошууг үе улиран захирч байсан жүн ван эфү ноёд(манжийн хүргэн)-ын нэрийн өмнөөс барилдуулдаг байсан ажээ. Энэ нь одоогийн Төв аймгийн Өндөрширээт, Эрдэнэсант сум бүтнээр, Бүрэн, Лүн, Булганы Дашинчилэн сумдын нутгийн хагаст хамаарах юм.  
Дархан мэх: тахимдах, суйлах

Бөх судлаач Б. Цогтбаатар