Д.Батбаяр: Морь айрагдсан ч бай, үгүй ч бай, уяачдадаа хүндэтгэлтэй хандахыг чухалчилдаг

Завхан аймгийн Улиастай сумын уугуул, аймгийн МСУХ-ны тэргүүлэгч Даваанямын Батбаяртай уулзаж ярилцсанаа хүргэж байна.
-Аймгийнхаа МСУХ-ны тэргүүлэгчээр хэд дэх жилдээ ажиллаж байгаа вэ. Ер нь хурдан морьтой холбогдсон түүхээсээ манай уншигчдад хуваалцаач?
-Холбооны тэргүүлэгчээр ажиллаад дөрвөн жил болж байна. Хурдан морьтой холбогдсон тухайд
гэвэл хүүхэд ахуй үеэс юм даа. Өвөөгийнхөө уясан их насны морийг унаж гурван жил аймгийн наадамд уралдаж байлаа. Эргээд бодоход тэр үеэс л хурдан моринд сонирхолтой болсон байх. Нэг үе ажил амьдралын мөр хөөн, адуунаас холдсон ч сүүлийн найман жил бага насны дурсамжаа сэргээн морь уяж байна. Хамгийн анх найзынхаа уясан морийг уясан ч төдийлөн сайн давхиулж чадаагүй ээ. Тэгээд “адуу өөрт нь сэтгэл зүрхээ зориулсан хүнээ баярлуулдаг юм гэнэ лээ” гэж бодоод Цэцэн-Уулын Ганаа гэдэг найзаасаа Увс аймгийн Баруунтуруун чигийн нэг халиун шүдлэн худалдаж авлаа. Тэгээд авчирсан жилээ багийн өдөрлөг гэх мэт 2-3 жижиг уралдаанд түрүүлгэж, аймгийн наадамд 15-аар давхиулсан. Тэгээд л ер нь урам орж, моринд гүн орсон доо /инээв/.
-Гарах аргагүй тоглоомд орсноо мэдэрсэн үү?
-Тэгсэн. Дараа жил нь нөгөө халиун маань хязааландаа аймгийн наадамд аман хүзүүдэж, бүр амташсан. Амжилтаа ахиулж адуу малаа зөв уяулахын тулд найздаа хандан хамтарч ажиллах болсон.
-Найз ямар үүрэг хүлээхэв?
-Морьдыг маань уяна. Хоёр жилийн өмнө бид хоёр зүүн тийшээ явж, Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт, Асгат зэрэг сумаас 15-16 адуу авчирсан. Авчирсан жилээ адуунууд маань нэг их сайн давхиагүй ээ.
-Нутаг солигдсон адуу нэг жилдээ тэгэх байх аа?
-Тийм байх. Хойтон жилээс нь эхлээд аймгийн наадамд нэг нь гурваар, нөгөө нь зургаагаар давхисан. Энэ хавар гэхэд миний хүрэн үрээ бооцоот уралдаанд зургаалж, бас нэг шүдлэн аман хүзүүдлээ. Бага адуунууд голдуу авчирсан. Эхнээсээ давхиж л байна. Бас хоёр, гурван сайхан гүү авчирсан. Эхнээсээ төл нь гарч байна. Яваандаа энд тэндээс адуу авах биш, зүүн талаас авчирсан гүүнүүдээ Тэс азарганд хураалгаж, энэ нутаг оронд зохицсон хурдан адуу гаргаж авах бодолтой байгаа.
-Анхны айргаа хэзээ амсав?
-Дээр ярьсан Баруунтуруунаас ирсэн халиун морь  намайг олон баярлуулж байгаа. Манай аймгийнхан андахгүй. Танихгүй хүн хүртэл “халиун морины Батаа юу” л гэнэ шүү дээ.
-Халиун мориныхоо амжилтаас танилцуулаач?
-Хязааландаа аймгийн наадамд аман хүзүүдээд, Идэр сумын ойд зургаалсан. Уг нь тавласан ч зургаагаар барьж байна лээ. Найр наадам болж байхад хэл ам хийгээд яахав гээд дуугүй л өнгөрсөн. Түүний дараа Тэлмэн сумын ойд бас зургаалсан. Хүмүүс морь зургаалах хэцүү гэдэг ч би хувьдаа илүү сайн давхихын эхлэл гэж боддог. Өнгөрсөн жил гэхэд халиун морь хоёр зургаалаад, энэ хаврын хоёр ч уралдаанд дандаа зургаалсан.
-Олон удаа айргаас мултрах бас ч яггүй байх шүү?
-Тэрүүхэн үедээ хэцүү л дээ. Гэхдээ хүүхэд, морь хоёр мэнд сайхан давхиад ирж байхад түүн шиг сайхан юм гэж юу байхав. Халиун морь маань амжилттай сайхан давхиж байгаа болохоор түүнд урамшаад компанийнхаа таван жилийн ойгоор шүдлэн, хязаалан, соёолон гурван насны морь уралдуулж, түрүү морьдоо иж бүрэн гэрээр мялаасан. Манай энд гэр хийдэггүй болохоор их том бэлэг шүү дээ. Авсан хүмүүс нь ч сэтгэл хангалуун байсан.
-Холбооны тэргүүлэгчийн хувьд уралдааны зохион байгуулалтанд идэвхтэй оролцоно биз?
-Уржинангийн хаврын бүсийн уралдааныг гардаж зохион байгуулсан. Бооцоонд цугларсан мөнгөн хуримтлалаас зохион байгуулагч 5-10 хувийг нь авдаг жишиг манай энд байдаг юм. Тэгэхээр нь би өөрт ирэх ёстой мөнгөн дээр нь нэмж байгаад аймгийнхаа уяачдын холбоонд 5х8 хэмжээний асар авч өгсөн. Баян-Өлгий  аймагт баруун бүсийн наадамд манай уяачдын холбооныхон нөгөө асрыг аваад явсан юм билээ. Ирснийхээ дараа бороо шороо ороход ус нэвтрэхгүй, тэгээд бас арваад адуу орчих юм гээд таатай байсан. Ер нь аливаа юманд чин сэтгэл багаддаггүй шүү дээ.
-Тийм шүү?
-Тиймээс цаашид моринд дуртай залуусаа төлөөлөөд холбооныхоо үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцон, хувь нэмрээ оруулна гэж бодож байгаа.
-Морь сонирхдог залуус олон уу?
-Олон шүү. Сумдын залуучууд аймгийн төв рүү орж ирээд морь уяж байна. Морь сонирхож уядаг хүмүүс нэмэгдээд, уралдах морьдын тоо олширохоор өрсөлдөөн ширүүсч, хүн бүр дор бүрнээ нэгийг бодож эхэлж байна.Жишээлбэл, сүүлийн 3-4 жил манай аймгийнхан морьдоо тэжээдэг болсон. Бүр аймгийн төвийн ойролцоо жүчээ бариад морьдоо хагас суурин маллагаанд байлгаж, тэжээж байна.
-Та тэдний нэг үү?
-Би энд тэжээж байсан ч төв дээр дэмий юм шиг санагдаад, морьдоо Эрдэнэхайрхан сум руу аваачсан. Тэнд ногоо цагаатай. Олны хөлнөөс зайтай. Адуунд нь ч тохиромжтой юм билээ. Тэнд миний морьд Завхан аймгийн 90 жилийн ойд хээр азаргаа тавлуулсан Нарангэрэл Алдартынд байдаг.
-Яриагаа Батбаяр уяачийн бахдалт дурсамжаар өндөрлөе гэж бодож байна?
-Морь уяад удаагүй болохоор дурсамж дурдатгал цөөн байна. Харин миний хувьд нэг л зүйлийг баримталж чухалчилдаг. Тэр нь морь айрагдсан ч, бай үгүй ч бай, уяачдадаа хүндэтгэлтэй хандаж, хөдөлмөрийг нь үнэлэхийг. Тийм ч учраас наадмын орой зургаан насны 30 айраг түрүүний морины эздийг  ресторандаа урьж багахан хэмжээний хүлээн авалт хийдэг байсан. Уяачийн хөдөлмөр гэдэг хүнд шүү дээ.
-Санал нэг байна. Уяачийн хөдөлмөрийг үнэлж, уясан хүлгээ дээдэлдэг эрхэм таны үйлс бүтэж яваг. Ярилцсанд баярлалаа.
-Хаа холоос ирж биднийг сэтгэгдлийг сонсож буй та бүхэнд ч гэсэн баярлалаа. Ажилд тань амжилт хүсье.
А.Мөнх