Галсан Бандийн цагаан азарга
Хан Хэнтийнхэн хэзээнээс нааш наадамсаг наргиач улс. Зуны дэлгэр цаг болоход хурдан мориныхоо дэлийг засч, уяа сойлгыг нь тохируулан бас айраг цагаагаа сөгнөж баяр цэнгэлдээ бэлтгэнэ. 1939 оны туулай жилийн зун Хэнтий даяар том наадмын зар тарж хол ойрын малчид уяачдын сэтгэлийг татаж хэдийд хаана уралдахыг битүүхэн сураглаж сэм сэмхэн бэлдэж эхлэх нь тэр. Энэ үед хурдан мориныхоо уяа заслыг хэдийнээс тааруулж уяаг яаж хийх, хэнтэй хаана нийлэхээ бодож явдаг Галсан банди уяачид Цагаан азарганыхаа ид хавыг үзэх санаа бусдаас илүү оргилон унтах нойр, идэх хоолоо хагаслан буй цаг байлаа.
Уях морьд намар ямар хүчтэй байх, өвөл хаварт яаж хагалахыг нэгд нэггүй бодож буйг адууны хүнээс өөр хэн ч төсөөлөхөд бэрх. Малын тарга хүч жигдэрч дэнжийн ногоо алаглах зуны дэлгэр цаг ч боллоо. Уул талын сэрүүн сайхан дэнж хурдан морины уяаг дуудан даллах мэт сэтгэлд дотно. Галсан ч өдрийн сайныг сонгон байж уяа морьдоо барьж эхлэв. Дэлгэрэхийн шилдэг уяачид бас морио бариад Хэнтийд болох наадамд хэлэлцсэн юм шиг бэлтгэж буй.
Уяачид морь хөлслөх үеэс архи дарс, майхан хөсгөө хүртэл базааж хаана бууж ямар газар, урт, богино давхил тааруулах тэгэхдээ хэнтэй нийлэхээ нэгд нэггүй бодож суудаг нэгэн бол Галсан банди уяач аа. Туулай жилийн зунтайг хэлэх үү тураг сайхан биетэй цагаан азарганы өнгөтэйг хэлэх үү. Хойшоо хөдлөөд дунд үсэргээ хийхэд урьд жил улсын их баяр наадамд аман хүзүүдсэн Буянтын “Монхор” хэмээх Халтарын босоо улаан нэрт азаргатай нэг давхилд нийлж азарганыхаа царааг харахсан, босоо улаантай ач тач явж байж л айрагт орноо. Тэгвэл их сунгаанд Буянтын Лувсанцэндийн хээртэй нийлээд хээрээс илүүрхэж байвал нэг ухаан байна. Энэ хоёр морь чинь өнгөрсөн жил улсын наадамд айрагдсан мөн ч шуурхай буян гэж дуулдах юм гэж Галсан биеэ зовоож сууна. Бодсон ёсоор босоо улаантай ойрхон хөдөлгөөд үзвэл үзүүр дээрээ айлын хэр зайлах янзтай.
Болноо болно дараагийн давхилд их настай нийлүүлээд бүрэн онгойлгож авнаа хө. Их сунгааны өдөр хоолыг жаахан нэмээд мориныхоо хүүхдэд “хээр мориноос болбол бүү салаарай үзүүр дээрээ гар хөдөлгө” гэжээ. Сунгаанд цагаан азарга хээр мориноос хошуу өлгөөд татах газраа ирэхэд “Дэлгэрэх сумын энэ цагаан азарга нэгийг дуулгах буян байна. Барагтай морь хээртэй ингэж ирж чадахгүй шүү” гэж хэсэг уяачид ам уралдуулан ярьж байлаа. Иймэрхүү давхил ир мөр нь таарсан цагаан азаргаа хөтлөөд Галсан түм түчигнэж, бум бужигнасан наадмын газар ирэв.
Дээд гурван нас 500-1000 хүрч мордсон нижгэр наадам эхэллээ. Галсан азаргаа олноос хөндийхөн эмээллээд асар эргүүлж явахад янзган зоог дагаад ганц хоёр сувдан хөлс бөмбөрөн унаж харагдах нь ёстой л түрүүлэх морины дохио совин гэлтэй. Хэдэн зуун азарга долоо найман үзүүр гарган эргэхэд цагаан азарга нэгэн үзүүрийг хошуучлан явна. Хурдлан яваа түүнийг хөх тэнгэрийг зүсэн явдаг мөнгөн цагаан онгоцны сүмбэн цагаан хошуутай адилтгамаар ажээ. Цагаан азарга хур шингэн дэлийг дарцаг мэт дэрвүүлээд, хумбан дөрвөн туурайг галтай хамт улалзуулаад хоёр чихийг солбин холыг ширтэн давхих нь харж ханашгүй байлаа. Уушигтай байтал амьсгаа үгүй, шөрмөстэй атлаа цуцаа үгүй хүчээ авсан жигүүртэн гэлтэй цагаан азарга олон хурдан азаргыг цувуулсаар хол тасархай түрүүлж наадамчдын баярын мишээл боллоо.
Далд шахам ирсэн цагаан азаргыг буулгаж аваад хусч байхад хаанахын хэн гэгчийн хурдан буян бэ? ямар цэвэрхэн сайхан амьтан бэ? гэгчлэн олон бүгдээр тойрон шавж зарим нь хусуурын үзүүрт бөмбөрөх хөлснөөс алган дээрээ тогтоон адис авч байхад олны дотроос нэг нь,
-"Хүүе таминь ээ, энэ чинь азарга биш морь байна, засаагүй юм хөөе, азарга чинь хэзээ ийм дэл сүүлтэй байлаа даа, даан ч эмэгтэй хүн шиг хачин цэвэрхэн байсан юм, морь байна, морь байна, хасвал таарна" гэж бөөн шуугиан дэгдэхэд азарганы хөлс буулгаж зогссон Галсан Банди ер тоосон шинжгүй:
-"Муу улсын дуу их
Мухар илжигний ал их" гэж дуулсан уу та нар, азарга морь хоёрын алин болохыг ялгаж чадахгүй болоо юу, Хэнтийхэн. Миний цагаан азаргыг оройхон бие нь амрахаар салтаа хоорондуур тонгойгоод боловч хараасай билээ. Тэгвэл ёнхор сохор биш бол мэднэ хө" гэсэн байна. Тойрсон олны дотроос,
-За тийм байж, хачин л адуу үзлээ гэсхийгээд чимээ намдсан байна. Хэдийгээр олны дунд тийм яриа гаравч түрүүлээд ирсэн нь гарцаагүй тул асрын өмнө алдар цолоо дуудуулав. Бүр тэр үеэс Галсан Бандийн цагаан азаргыг Дэлгэрэхийн эсвэл Галсан бандийн хүүхэн цагаан гэж цэвэрхэн сайханаараа алдаршсан түүхтэй ажээ.
Л.Сандуй
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 2024 оны 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна