Аймгийн Алдарт уяач Ц.Минжүүр:Аавынхаа дэргэд миний уяач гэж юу байхав

Монгол улсын Алдарт уяач хэмээх эрхэм цолны хамгийн анхны эзэн бол Хэнтий аймгийн Галшар сумын харъяат Д.Цэгмид гуай юм. Төлөвлөгөө норм ярьсан хатуухан шаардлагатай тэр үед Д.Цэгмид гуай  шантралгүй морио уясаар Ж.Батмөнх даргаас МУ-ын Алдарт уяач цолыг гардан авч байжээ. Д.Цэгмид гуайг бурхны оронд очсоноос хойш түүний үр хүүхэд ач зээ нар нь хусуурыг нь зэврээлгүй шийрийг нь хатааж явна. Ингээд түүний хүү аймгийн Алдарт уяач Ц.Минжүүртэй уулзаж ярилцсанаа хүргэж байна.
 -Таны аав Монголын хамгийн анхны Алдарт уяач байсан гэдгийг хүмүүс тэр мэдэхгүй байх. Аавынхаа талаар уншигчдад хуучлаач?
 Монгол улсад анх Алдарт уяач гэсэн цол өгч байхад хамгийн анхны номер нэг цол тэмдэгийг нь манай аав Батмөнх даргаас авч байсан. Тэр ч үүднээсээ их олон жил морь уяж, уясан морьд нь урмыг нь хугалж байгаагүй ээ. Харин нас барахын нь өмнө Манлай уяач цолыг нь өгч төр баярлуулсан хөөрхий. Аав маань насаараа адуу малтай ноцолдож хүүхэд ахуй үеэсээ орь мал уяж уралдуулж байсан. Нутаг усандаа алдартай Галшарын өвгөн ноён Хардал жанжин бэйсийн уяач байсан хүн дээ. Тэр хүнээс морь уях эрдмийг сурсан хэмээн бидэнд ярьдаг байсан. Аав маань ярьсан нэг түүх санаанаас гардаггүй юм. Хардал жанжин бэйс нэг удаа хиатайгаа хөдөө явж байгаад айлд унтахаар очтол гадаа нь олон адуу мал янцгаалдаад явчихсан гэдэг. Хиадаа гадаа гараад адууны хамгийн захад байгаа бор хүрэн азаргыг сайн хараад зүслээрэй гэсэн гэдэг. Хиа нь ч гарч харчихаад зүсэлж л дээ. Тэгээд өглөө нь босож адууг эргэж явахдаа өчигдөр шөнийн янцгаагаад байсан морь тэр үү хэмээн зааж байсан гэдэг. Тэгээд бодоод үзэхээр зүсээр нь биш дуу хоолойгоор нь тэр адуу хурдан хүлэг юм гэдгийг мэдэж байдаг үнэхээр гайхамшигтай хүн байсан нь харагдаж байгаа биз. Тийм л хүний дэргэд байж адуу таньж сурсан хүн шүү дээ.
Өвгөн ноёны эрдэм аавын чинь амжилтын үндэс болсон байх. Ингэхэд хичнээн айраг түрүү хүртэж байсан бэ?
 Тэгэлгүй яахав, тэр хүнээс сурсан бүхэн нь аавд маань туршлага болдог байсан гэдэг юм. Тэгээд ч аавын маллаж, адуулж байсан адуунууд бүгд Галшар угшилтай хурдан хүлгүүд байсан юм билээ. Тэр адуунуудын үр төл надад, манай үр хүүхдэд уламжлагдан үлдсэн. Улсын баяр наадмын таван түрүүг Хэнтийгээс авахад аавын уясан морьд гурван түрүүг Хэнтийгээс авахад аавын уясан морьд гурван түрүүг нь авч байсан гайхалтай түүх бий. Мөн улс хувьсгалын 30 жилийн ойгоор саарал азарга нь тасархай түрүүлж байсан.
 
Ярианаас чинь танай аав нөгөө алдарт Бөгөн хул азарганы эзэн байх нь ээ?
 Тийм. Бөгөн хул чинь жинхэнэ Галшарын хурдан удмын адуу. Хязааландаа улсад түрүүлж байсан. 1950 онд Банзрагчийн саарал хул азарга түрүүлж байсан нь нөгөө Бөгөн хул азаргын маань үр төл юм шүү дээ. Тэр ч бүү хэл Бөгөн хулын үр төл гурван азарга дараалан улсад түрүүлж байсан. Ямар сайндаа нэг удаагийн наадмаар азарганы уралдаан будлиад ахиж уралдуулахад Бөгөн хулын төл дахин гуравт орж ирж байсан гайхамшигтай түүхүүд бий.
 Бөгөн хулын үр төлөөс худалдан авах гэсэн хүмүүс үнэ хаяна биз?
 Тухайн үед одооных шиг ийм хаданд цохисон өндөр үнэтэй байсангүй. Одоо ч тэдний хүүхдүүд нь хурдыг нь үргэлжлүүлж байгаа гэсэн. Аавыг минь амьд сэрүүн байхад манайхаар хөл тавих зайгүй байдагсан. Энд тэндхийн нэртэй төртэй хүмүүс эндээс ийм морь авах гэсэн юм та нэг хараад өгөөч гэж их хандана.
 Аавынхаа удмыг залгаж морь уядаг юм байна. Аймгийн Алдарт уяач гэл үү?
 Миний уяач гэж юу байхав дээ. Аавынхаа дэргэд бол би юу ч биш. Гэхдээ эр хүний үр хүүхэд болж багаасаа морь малтай ноцолдож өссөнийх бас ч гэж хоосонгүй. Зүүн бүсийг хамарсан томоохон уралдаануудад удаа дараалан оролцож айраг түрүү хүртэж байсан. Мөн “Зоригт трейд”-ийн наадам, аймгийн наадам, сумын наадам гээд хэдэн удаа айраг түрүү авч байсан.
Ярилцсанд баярлалаа
Б.Төвшинболор