Монгол төрийн тулгуур гурван багана
Бороо үе үехэн зөөлөн шивэрч, унаач хүүхдийн гийнгоолох дуу ойрмогхон сонсогдон, эрхий мэргэн харваачид, ид хав, уран мэхээ гайхуулах бөхчүүдийн бэлтгэл жигдэрсэн байгаа нь Монгол төрийн наадам хаяанд ирснийг илтгэнэ.Эдүгээ Ардын хувьсгал ялсны 89, Их монгол улс байгуулагдсаны 804 жилийн ой тохиож байгаа бөгөөд хөх толботой хүн бүр эрийн гурван наадмаа хоног тоолон хүлээж, түрүүлэх бөх, айргийн морьдыг битүүхэндээ тааварлаж суугаа.Үхэр жилийн сүүлийг бар ширүүхэн тоссон ч сэтгэлдээ итгэлийн галтай монгол түмэн маань нар, хур тэгширсэн дэлгэр сайхан зуны ногоон торгон дээр наадах цаг айсуй. Хуучин нийгмийн сургалтын үр шимээр АХ-ын ойн жилүүдээр наадмынхаа насыг төсөөлж байсан монголын ард түмэн мянган дамнасан өвгөдийнхөө түүхээр наадмаа тодорхойлох болсон цаг саяхан. Чингисийн их цэрэг Хорезмыг эзлээд буцахдаа Хулангийн тал хэмээх тэр газар наадам хийлээ хэмээн түүхийн сурвалжуудад бий. “Хасарын хүү 330 алд газар онож дутлаа” хэмээн бичсэн байдаг.Энэ бол Монгол наадмын хөдлөшгүй баримт. Он цагийн шарласан хуудсыг харж байхад Монгол төрийн бодлогын гадна эрийн гурван наадам үлдэж байсан удаагүй. Монгол төрийн үүслийн тулгын гурван чулуу нь бөх, морь, сур. Монголд нэгдсэн төр улс бий болсон цагаас эрийн гурван наадам бий болсон гэж түүхчид үздэг. Хурдан морь, хүчит харцуул, эрхий мэргэн харваачдынхаа хүчээр тархай бутархай олон овог аймгуудыг нэгтгэн Хүннүгийн их гүрэн, Чингисийн Их Монгол улс бий болсон түүхтэй. Гонгор гуайн “Халх товчоо”-нд “Их Монгол улсын нэгдсэн төр үүсэхдээ хамаг Монгол аймгийн хүчин бололцоонд тулгуурлан нэгдвээ” хэмээсэн байдаг. Хүчин бололцоо гэдэг нь тэр үеийнхээр дайтаж байлдаж, цэргийн хүчээр нэгтгэхийг хэлж буй биз. Тэр үеийн монгол цэргийн дүр төрх нь бөх, морь, сур гурав байж. Тэгэхээр монгол төр өөрийнхөө үүссэн ойн баяр наадмаа тэмдэглэхдээ морь уралдуулж, бөх барилдуулж, сур харвадаг. Энэ бол Монгол төрт ёс тогтсоноос хойш хэдэн мянга, хэдэн зуун жил үргэлжилж байгаа уламжлал. Морь,бөх, сур гурав бүгдээрээ нэг дор байж чадвал Монгол наадам болно. Харин морь нь тусдаа уралдвал уралдаан, бөх тусдаа барилдвал барилдаан, харваачид дангаараа харвахад сурын харваа л гэдэг. Монгол төр, монгол наадам хоёр салшгүй холбоотойг баталсан олон баримт бий.Тухайлбал Манжийн эрхшээлд байх үед Монгол төрийн бодлого алдагдаж, зүүн урдаас монголыг хамардаг байсан. Тэр үед Манжид хамгийн түрүүнд дагаар орсон Сэцэн хан аймаг мориор ч тэр, бөхөөр ч тэр Монголдоо давамгай байж. Үүнийг түүхийн олон баримтнаас харж болно. Хэдэн зуун жил ингэж явснаа 20-р зууны эхний хэдэн арван жилд Төв халхын Түшээт хан аймагт Намхай, Лувсанжимбаа, Луу гүний Вандан, Их Шаравжамц нарын Төв халхын хэдэн том аварга гарч ирсэн . Тэр үед Монголын төрийн тусгаар тогтнол эргэж сэргэсэн байдаг. Сүүлдээ аль нутгийн бөх, морь, сур наадамд сайн байна тэндээс төр засгийн удирдагчид төрдөг нэг тиймэрхүү жишиг ажиглагдаад байдаг. Жишээ нь: Ю.Цэдэнбал, Ж.Самбуу гуай хоёрыг төр барьж байх үед Х.Баямөнх, Ж. Мөнхбат хоёр л торгон ногоон дэвжээг эзэгнэдэг байлаа. Ж.Самбуу гуай Төв аймгийнх, Ж.Мөнхбат Төв аймгийнх. Ю.Цэдэнбал гуай Увсынх, Х.Баянмөнх аварга Увсынх. Харин П.Очирбат, Н.Багабанди нар угсраад нэлээд хэдэн жил төрийн тэргүүнээр ажиллах тэр он жилүүдэд сурын харваанд нь Завханы Сартуул гаралтай Даваахүү мэргэн улсын наадмын сурын харваанд олон удаа түрүүлсэн байдаг юм. Нэг хэсэг Б.Бат-Эрдэнэ аварга их олон жил дараалан түрүүлэх үед Хэнтий нутгаас Монгол улсын Ерөнхий сайд төрсөн байдаг. /Д.Бямбасүрэн/ Г.Өсөхбаяр аваргыг ид сайн барилдаж байх үед М.Энхбаяр Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгч болон дэвшиж байлаа. Хөвсгөлийн Мөнхбаатар нэг зун түрүүлээд арслан болоход өвөл нь С.Баяр Ерөнхий сайд болж байх жишээтэй. Л.Лүндээжанцан Их хурлын дарга байхад До.Ганхуяг нэг түрүүлж арслан цолтой болчихсон. Одоо Их хурлын дарга Ховдын хүн, Ерөнхийлөгч Ховдын хүн. Өнгөрсөн нийт наадмын зургаан насны морьдын хоёрт нь Ховдын харъяатай уяачдын морь түрүүлсэн. “Бэлон” компанийн захирал Р.Баатархүүгийн “Дэлгэр” хээр их насанд, дааганд Э.Тамирын “Ардчилал” хүрэн тус тус түрүүлсэн билээ. Монгол төр, эрийн гурван наадмын ер бусын энэ уялдаа холбоог санамсаргүй давхцал хэмээн ташаарч боломгүй мэт.
Ахиад нэг жишээ аваад үзье л дээ. 1930-аад оноос эхлээд Монголын нийгэм тогтворгүй болж, феодалын хөрөнгө хурааж, хамтрал коммун, халх голын дайн, их хэлмэгдүүлэлт гээд төр засаг хөл толгой нь олдохгүй бужигнасан. Яг энэ он жилүүдэд 13 жил дараалан улсын наадамд арван гурван өөр бөх түрүүлсэн байдаг юм. Шинжлэх ухааны үүднээс баталж, нотолж чадахгүй ч Монгол төр, монгол наадамтайгаа салшгүй холбоотой гэдэгтэй маргах хүн гарахгүй биз.
Дэлхий дэлгэнэсэн зуны сардаа
Дэнж хотойтол наадах Монгол түмэн мину….
А.Баярмагнай
1 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 2024 оны 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
155.112.157.102
Сонирхолтой мэдээ байна
Reply