Аймгийн Алдарт уяач Ц.Цэднээ: Адууг зөв сургах нь хамгийн чухал

А.Тэлмэн
2012 оны 3-р сарын 28 -нд

-Аймгийн 2 удаагийн аварга малчин юм байна. Хэдэн оноос эхлэн адуу малласан бэ ?
-Би 1958-1968 он хүртэл 10 жил адуу маллаж, энэ хооронд аймгийн сайн малчин нэг удаа болж байлаа. 128 гүүнээс 128 унага авч ЗХУ улс руу Монголоос дөрвөн  малчин жуулчлалаар явсна нэгм нь би. Аймгийн аварга болохынхоо урд жил сумандаа олон удаа аварга болсон доо. Харин  1967 оноос 1990 он хүртэл нэгдлийн хонь хариуллаа. Ингээд 1991 ондоо нэгдлийн үйлдвэрийн даалгавар биелүүлж одоогийнхоор улсын сайн малчинтай дүйхээр хөдөлмөрийн хүндэт медаль хүртэж байлаа. 1998 онд хоёр дахь удаагаа аймгийн сайн малчин болсон.
-Хэчнээн адуу маллаж байсан бэ?
-Эхэндээ 270, 80- аад адуу авч байсан. Сүүлдээ суурь болоод 800 хүрсэн. Энэ олон адууг гурвуулаа л маллана. Өвөлдөө оторт гарчихна. Завханы Дөрвөлжин, Талын харын ар хоолой Увсын Зүүнговь хүртэл оторт явж байлаа. Адууныхаа яс чанарыг сайжруулах гэж бас ажиллана.  Увсаас азарган үрээ авч адуундаа тавьж байлаа. Мэдээж зөвшөөрөлөөр л авна. Тухайн нэгдлийнхэн, сумынхан сүүлд нь хоёр талын аймгаас зөвшилцөж байж авна.
Ер нь олон ч морь айргийн тавд оруулж байлаа. Манай энд Баян уулын хамгийн хурдан морьтой газар Баянгийн өвөр энэ ард байдаг юм шүү .
-Энд ямар учир байна?
-Олон зүйл нөлөөлдөг биз дээ. Манайхан адууны дээд угшил энд бий л гэлцдэг. За бас нутаг орон ч ивээдэг юм шиг байгаа юм. Хүмүүс ч гаднаас хурд авчирч адууныхаа угшлыг сайжруулах тал дээр анхаарсаар ирлээ. Энэ мэт олон зүйлийн нөлөө бий байх шүү.
Энд нэмж хэлэхэд морийн таньж уяж болно. Гол нь морины эдэлгээ юм шүү дээ. Даагыг яаж сургахаас л сайн мууг нь мэдэж болно. Зөв эдлэх юм бол тэгээд л таньсан даага хурдалж болдог юм. Сургахдаа л эвгүй сургаад, эвгүй эдэлчих юм бол хэрэггүй болж байгаа нь тэр.
-Нэгдлийн адуучин байхдаа морь уяад ямар ямар амжилт гаргаж байв?
-Адуучин  байхдаа нэгдлийн хурдан соёолон зээрд морь түрүүлгэж байлаа, Нэгдлийн 5 шарга даага уралдахад нэг нь түрүүлж, нэг нь гурвалж байлаа. Тэрний хойтон жил соёолон зээрд морь уралдуулж бас түрүүлгэж байлаа. Ер нь би айраг алдаж үзээгүй. Хонь малладаг байхдаа ч морио уясаар л байсан. Их, бага хул гэж 2 хурдан хул морьтой байлаа. Бас нэг хондон морьтой байсан. Харин  1995, 96 оноос хойш нас  өтлөөд хүүхдүүд тусдаа гараад морь уяхгүй байна.
-Хоёр хул ямар амжилт гаргаж байв. Таны унаган адуу юу?
-Миний унаган адуу. Нэг хул нь Шаргад дөрвөлж, Хөхморьтын 10 жилийн ойгоор нэг нь соёолондоо гурвалж байсан.
-Хэдэн онд аймгийн алдарт уяач болсон бэ? 
-Аймгийн алдарт болоод тав, зургаан жил болж байна. Өмнө гаргаж байсан амжилтуудыг маань архиваас гаргаад, алдартын болзол хангасан байна гэсэн. Би чинь өөрийнхөө амжилтыг нарийн сайн бүртгэж байсангүй. Нэгдлийн нэр дээр том бага олон  наадамд орж явлаа.
-Нэгдэл тарахад өнөө хурдтай адуунууд ер нь хаагуур тарсан бол. Сураг ажиг тавьж байв уу?
-Сумын хэмжээгээр л тарсан даа. Гадагшаа нэг их гараагүй байх.
-Та маллаж байсан адуугаа дээд тал нь хэд хүртэл өсгөж байв?
-Дээд тал нь 800 нэлээн гаргаад хүнд шилжүүлнэ. Бас агтанд, нядалгаанд өгнө. Хүүхдийн уналганд өгнө, өртөөнд морь сэлбэнэ, малчдад өгнө гээд л тараадаг байсан. 
Хүн бүр хөдөлмөрийн баатар, аварга болно гэж зүтгэдэг байлаа. Манай сум олон адуутай, тэр хэрээрээ олон адуучинтай байсан.
-Одоо таны хүүхдүүдээс морь уяж байна уу?
-Манайх гурван хүүхэдтэй. Би чинь насаараа малчин явсан хүн. Одоо хүүхдүүд маань бүгд мал дээр гарсан байна. Багын л малд нүдтэй, хайртай хүүхдүүд байгаа юм. Хөвгүүд маань морь уяна. Гэхдээ одоогоор нэг л эвээ олохгүй байх шиг. Нас ахиад санаанд таарахгүй юм их байх юм. Тэгээд ч сүүлийн үеийн арга барил өөрчлөгдсөн бололтой. Эм тариа хэрэглээд, өвөл зунгүй л тэжээдэг болж. Бид яахав “ид шидээр” нь л уралдчихдаг байлаа.
-Сүүлийн үед  морин спортын талаар явуулж байгаа бодлого шийдвэр танд ямар санагддаг вэ?
-Монголчууд бид чинь эртнээсээ л малаа дагаж амьдарч ирсэн уламжлалтай улс. Өнөө цагт моринд хорхойтой залуус олширч байгаа нь сайхан юм шүү. Эндээсээ таван хошуу малаа бас хайрлана л гэсэн үг. Мал тэжээвэл ам тосдоно гэдэг дээ.
-Ярилцсанд баярлалаа.
-Та бүхэнд ч баярлалаа. Урт наслаж удаан жаргаарай.

 

0 Сэтгэгдэл

ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.

    Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна