ХУРДАН МОРЬ ЦОЛЛООЧ, МОРЬ ТАЙЛБАРЛАГЧ Л.БЯМБАЦОГТ: 18 НАСНААСАА АЙЛЫН НАЙРАНД ЕРӨӨЛ ХЭЛЖ ЭХЭЛСЭН

Гавлиуд  II багийн харьяат, хурдан морь цоллооч, морь тайлбарлагч Л.Бямбацогт нь 1978 оны 8 сарын 11-нд Сэврэй суманд айлын зургаа дахь хүүхэд болон төржээ. Сэврэй сумынхаа “Шилдэг уяач” тэрээр МЗХ-ны “Тэргүүний залуу” алтан медальтай аж.

-Улсын морь цоллоочдын холбооны тэргүүлэгчдийн нэг байх нь ээ. Холбооныхоо талаар сонирхуулаач.

-Аймгуудын морь цоллоочид нэгдэн, 2015 онд Улсын морь цоллоочдын холбоог байгуулсан түүхтэй. Холбооны тэргүүн Дарханых бол тэргүүлэгчид нь Өмнөговь, Эрдэнэт, Сэлэнгэ, Дархан, Говь-Алтай, Дундговь гэх мэт аймгаас байна. Миний хувьд Өмнөговь аймгаа төлөөлөн тэргүүлэгчээр сонгогдсон.

-Танай аймагт Улсын цоллоочид олон уу?

-Аймагт Номгоны Дагвасамбуу, СТА, Тэргүүн зэргийн ерөөлч Мөнхжаргал гэж улсын цолтой хоёр хүн бий. Дагвасамбуу гуай бол улсад морь цоллож байсан хүн.

-Таны хувьд хэзээнээс морь цоллож байна вэ?

-Манай удамд ээжийн маань ах ерөөлч магтаалч Дашдорж гэж хүн байлаа. Миний хувьд 18 хүрээд л айлын найр эхлүүлж, ерөөл хэлэх болсон. Яваандаа  хүмүүс ч магтаад хойморт урих болсон. Нас бага байсныг ч хэлэх үү. Өвгөчүүлтэй зэрэгцээд суух эвгүй гэж жигтэйхэн санагддаг байлаа.Морь цоллохын хувьд сургуульд байхдаа л сурчихсан. Товчхондоо 2000 оноос хойш тасралтгүй морь цоллож байна.  2009 оноос хойш бол аймагт  цоллож байгаа.

-Аль насны морийг түлхүү цоллож байна. Цолныхоо ая дан, үгийг зохиодог уу?

-Бүх насыг цоллоно. Үүнээс их насыг голдуу цоллодог. Ая дан, аялгуу бол угаас нэг. Тухайн үеийнхээ наадмын өнгө аясыг оруулаад үзгээр бичээгүй, үсгээр хэлээгүй юмыг л хэлнэ. Түүн дээр л өөрийн гэсэн хэв маягийг оруулдаг юм. Адуугаа шинжиж байгаад л зохионо шүү дээ. Тухайлбал, их насны морь байвал

...Засмал суман дэлтэй

   Задгай сувдан хөлстэй гээд л. Түүнээс азаргыг суман дэлтэй гэвэл зохимжгүй. Нас насанд нь тохируулаад, тухайн адуугаа шинжиж байж цоллоно.

-Бэлгэшээлтэй ажил байх даа. Тэр дундаа их нас цоллоно гэдэг.

-Тэгэлгүй яах вэ. Үзэгчдийг л баясгаж, олон сайхан хурдан хүлгийг үгээрээ мялаана гэдэг урамтай.

-Таныг хурдан морь тайлбарладаг гэж бас сонссон.

-Тийм ээ. Хурдан морь тайлбарлаад зургаан жил боллоо. Ханбогдод ирээд 10 жил болсны тавд нь хурдан морь тайлбарлажээ. Гучин азарга уралдахад долоо наймыг нэрлэхэд л багцаа шүү.              Манай энд чинь аймгийн Алдарт уяач Хургаагийн Нэхийт, Энхсайхан нарын адуу хурдтай. Одоо ч говийн төрмөл адуу цөөн болж. Энд тэндээс адуу авчирч, эрлийзжүүлсэн адуу их. Сэрвээг нь хэмжээд л стандартад тэнцчихээр уралдуулчхаж байна. Гэтэл бүгд л цустай адуу гэж мэдээд байдаг.

-Цоллоочдын үнэлгээ танд хэр санагддаг вэ? Улсын баяр наадмаар 100,000 төгрөг өгдөг гэсэн.

-Улсад 50,000 өгдөг байсан, нэмэгдчихэж. Хаа газар л бага байна шүү. 20,000 төгрөг өгдөг нь чамлалттай л санагддаг. Учир нь жилд ганц болдог наадамд түмэн олноо баясгаж, түрүү айргийн морьдоо мялааж байгаа бэлгэ дэмбэрэлтэй, хүндэтгэлтэй ажил шүү дээ. Үүний тухай холбоон дээр нэг яригдсан ч одоогоор ажил болсон зүйлгүй.

-Та нутагтаа л морь цоллож байна уу?

-Даланзадгад, Ханбогд гээд аймгаасаа гараагүй. Сумдаар бол цоллоно оо.  Яваандаа морь хурдан байвал том наадмуудаар очих сон гэж боддог л юм. 

-Морь бас уяна, тийм ээ.

-Тийм ээ, уяна. Аав маань морь уядаг байсан гэдэг. Даанч намайг багад бурхан болсон болохоор би сайн мэддэггүй юм. Миний хувьд угаас хөдөөний хүүхэд болохоор адуу малтай ноцолдож өслөө. 1995 оноос морь уяж, 2008 онд болсон нэг ноёны ойгоор хадмын болон өөрийн хоёр соёолонг гурав, дөрвөөр орууллаа.  Морь уясан энэ он жилүүдийг харахад 2007 оноос хойш айрагтай наадах болсон. Бас жороо морь унаж, ганц нэг ч айрагдуулаад авсан. Харин энд ирээд морь уяхгүй, унахгүй хэсэг тасраад, саяхнаас ахин уяж байна. Хурдан хээр морио хязаалан, соёолон насандаа сумын наадамд айрагдаад, Баян-Овоотод түрүүлж, аймагт айргийн гурваар тус тус давхиуллаа.

-Уяач хүний баяр жаргалыг мэдрүүлсэн наадмуудаасаа  яриач. Бас л бахтай биз.

-Миний хувьд 2008 оны түүхт ойн наадам их сайхан болж өнгөрсөн. Морьд ч хурдан байлаа. Анхны бүсийн наадам тэр л дээ. Би тэнд хүний гуйлгаар улсын начин Сумьяаг цоллочхоод морин дээрээ ирлээ. Хоцорчихсон хүн яах вэ. Чих тавиад л яваа юм. Тэгээд “Миний үрээ байдаггүй дээ” гээд бодчихсон явтал нэг хүн хөтөлчихсөн явна. “–Хэд вэ?” гэсэн гурав гэлээ. Гэтэл нөгөөхийг нь бас нэг хүн хадагтай хөтөлчихөж. Ахиад л “–Хэд вэ?” гэсэн дөрөв л гэнэ. Ёстой сайхан наадсан даа, тэр жил.

-Биет бус өвийг түгээн дэлгэрүүлэх, өвлүүлэх их соёлд хувь нэмрээ оруулж буй танд амжилт хүсье. Ярилцсанд баярлалаа.

"Тод магнай" сэтгүүлийн Ханбогд сумын тусгай дугаараас...