Галшарын цуут хүлэг “Шилбэ хар”


1958 онд Галшар суманд эрт үеийн эцэг өвгөдийн хурдан адууны нууц тэмдэгтэй нэгэн хурд төрсөн нь Сангийн далай багийн малчин Дэлэгийн Лувсанжамцын адууны өсгий цагаан хонгор халзан гүүнээс буруу урд хөлийнхөө арын шөрмөсөн дээр дэвтрийн цаасны хэмжээтэй дөрвөлжин цагаантай эр хар унага гарчээ. Дөрвөлжин цагаан тэмдгийг адууны эзэн тэнгэр Дамдин бурхны хайрласан хурдны нууц тэмдэг хэмээн нутгийн ардууд ярилцдаг байсан ба “Шилбэ хар” гэсэн нэр хайрласан байна. Энэ хонгор халзан гүү Галшар сумын Баруун хойд нуруугийн Равсал гавжийн адууных бөгөөд удам угшлыг нь нарийвчлан хөөвөл Дагмид адууны тахийн угшилтай адуун сүргээс гаралтай ажгуу. Эцэг нь болох Шинэ хэмээх Дамбын хар азарга нь Өөдөөгийнхний хурдан адууны угшил юм. Их, бага Раднаа, Шаравбалдан, Лувсанцэрэн, эмгэний Шагдарсүрэн нар нь ах дүүс олуулаа, хурдтай хүмүүс байсан. Нутгийн хууччуул Галшар адуу үүсэн бүрэлдэх үеийн харьшгүй хурдуудын үргэлжлэл болон нууц тэмдэгтэй төрсөн хурдан адуу байна хэмээн бэлгэшээж байсан нь биеллээ олж дааган наснаасаа эхлэн хурдалж эхэлсэн байдаг. Шилбэ хар даагандаа 1959 онд Галшар,Буянт суманд түрүүлсэн. 1960 онд шүдлэн насандаа Буянт суманд түрүүлсэн. 1961 онд АХ-ын 40 жилийн ойгоор улсын наадамд хязаалан насандаа их хурдан байгаад хадуурсан байдаг. Энэ тухай түүхийг хамт явсан уяач, унаачдын яриа хөөрөө, Шилбэ харыг унаж явсан Лувсанжамцын Дорж, Эрдэнэбаатар нарын дурсамжаас авснаа сийрүүлбэл энэ наадамд Галшар сумаас Артын мэргэн бандид хувилгаан Б.Дамбийням гуай явсан бөгөөд түүний бор азарга гуравт хурдалжээ. Шилбэ хар хязааланд түрүүлж яваад хадуурч айрагдаж чадаагүй ба ард нь байсан Д.Дугаржавын хүрэн хязаалан гуравт хурдалж, тэдний уяж очсон Буянт-Оргил нэгдлийн сартай шарга даага айрагдсан байдаг.
Шилбэ харын хадуурсан тухай туслах уяач, унаачаар явсан Л.Загдхас дурсан ярихдаа, “азарга мордох өглөө Дамбийням гуай Шилбэ харын гөхлийг зориуд хазгай боож замын саадыг арилгах арга хийснийг мэдээгүйгээс би гайхахын эрхэнд өөрөө гөхлийг задалж дахин тэгшлэн боосон ба Шилбэ хар гараанаас эхлэн тасарч явсаар Айдасын даваа өөд өгсөхдөө хадуурч барианд ороогүй юм” гэжээ. Бандид хувилгаан Дамбийням гуай Шилбэ харыг уяачийнхаа мэдрэмжээр болон зөн совингоороо хадуурах магадлалтай байсныг мэдэж байсан бөгөөд өөрийн мэддэг арга чарга хийсэн байсныг балчир хүү мэдэлгүй задалж боосон нь алдаа болсон байна.
Шилбэ хар азаргыг унаж уралдаж явсан Л.Өөдөө, Л.Долгоржав нарын дурсамжийг сөхвөл Шилбэ хар сумандаа тогтмол түрүүлсний зэрэгцээ зэргэлдээ Дорноговь аймгийн Дэлгэрэх, Иххэт суманд очиж түрүүлж байсан. Лувсанжамц гуайн хүү, унаач Л.Дорж, би Шилбэ харыг 1966-1968 онд олон удаа унаж түрүүлж байсан. Гэхдээ нэг удаа аман хүзүүдэж билээ. Тэр нь миний буруугаас болсон. 1968 онд би Шилбэ харыг унаж аймгийн наадамд түрүүлж байсан. Тэр үед аймагт дархан түрүүлдэг байсан Бажаа улаан азаргатай уралдаж түрүүлсэн юм. Манай аав 1965 онд сумын наадамд дээд гурван нас түрүүлгэж байсан. Шилбэ хар долоон настай түрүүлж, их насанд хүрэн морь, шарга халзан соёолонд түрүүлсэн хэмээн ярьсан удаатай.

Шилбэ хар адууны онцлог шинж нь бүдүүрэх тусмаа догширдог, унаа эдэлгээ, өл хоол сайн даадаг, эртэй чадалтай эр хүнд бол замын хань ч болдог заяаны хурдан сайн адуу юм. Шилбэ хар азарганд Мөтөрийн гурван хүү Лувсанжамц, Лувсандаш, Лувсанчүлтэм нар өөрсдийнхөө гүүг хураалгаж хурдын удмыг үр хойчдоо өвлүүлсэн байдаг. М.Лувсандашийн Баярт хүрэн, Загдхасын халиун, Л.Эрдэнэбаатарын зээрд, Д.Мягмарын хар, Д.Лхагвасүрэнгийн хээр, Д.Энхтайваны халзан зэрэг хурдан азарганууд, Л.Доржийн халтар, Л.Эрдэнээгийн алаг, хонгор, Д.Лхагвасүрэнгийн хонгор, М.Гантулгын хүрэн халзан зэрэг их насны морьд төрсөн байдаг.
Шилбэ хар удмын адуу бага насандаа хурдалсан түүх ховорхон байдаг ч бүдүүрсэн хойноо, ялангуяа давхар уяандаа хурдалдаг онцлогтой бөгөөд уяа даадаг энэ чанар үр төлдөө сайн удамшдаг. Мөн ханасан уяа хийсэн байхад үзүүр сайтай адуу юм.
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
Өчигдөр, 15:57 минут Эрдэмт уяачид, эрэмгий хүлгүүд- Тод манлай уяач С.…
-
2024 оны 8-р сарын 05 -нд Хангайн бүсийн сонгомол бага насанд Х.Бат-Эрдэнийн…
-
2024 оны 8-р сарын 05 -нд Хангайн бүсийн дааганы уралдаанд М.Цэрэнжавын хээр…
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсийн сонгомол дээд насанд С.Баярсайханы …
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсэд Я.Содбаатарын бор соёолон түрүүллээ
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсийн их насанд Э.Бат-Эрдэнийн Солонго зэ…
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсэд Д.Батбаярын Түмт хээр азарга түрүүлж…
-
2024 оны 8-р сарын 01 -нд Хангайн бүсийн сонгомол дунд насны ангилалд Г.Ганб…
-
2024 оны 7-р сарын 31 -нд Хангайн бүсэд П.Баярбатын бор хязаалан түрүүллээ
-
2024 оны 7-р сарын 31 -нд Хангайн бүсэд Г.Энхбатын хар шүдлэн түрүүлжээ
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд "Говьшанхын хурд-7" говийн бүсийн уралдааны сонгом…
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойн сонгомол дунд насанд…
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд "Говьшанхын хурд-7" говийн бүсийн уралдааны сонгом…
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойн сонгомол дээд насанд…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойд О.Баасанцэрэнгийн хү…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд "Говьшанхын хурд-7" говийн бүсийн уралдаанд Э.Бат-…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойд Ц.Амарсанаагийн хонг…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд "Говьшанхын хурд-7" уралдаанд Д.Отгонлхагвын хүрэн…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойд Б.Отгонсэлэнгийн Ава…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд "Говьшанхын хурд-7" уралдаанд Д.Отгонлхагвын Солон…
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд Говийн бүсэд Ч.Батжаргалын халтар даага түрүүллээ
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд Төвийн бүсийн сонгомол бага ангилалд Х.Цогтсайханы…
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд Хангайн бүсэд Ч.Уламбаярын хээр соёолон түрүүллээ
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд Говийн бүсийн сонгомол дунд насны ангилалд Б.Норов…
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд Төвийн бүсийн сонгомол дунд насанд Б.Бат-Өлзийн ха…
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд "Говьшанх-7" говийн бүсийн уралдаанд Ц.Амарсанааги…
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойд Ч.Болд-Эрдэнийн халт…
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд Төвийн бүсийн уралдааны сонгомол дээд насанд С.Бая…
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд "Говьшанхын хурд-7" уралдаанд Б.Пүрэвжаргалын хүрэ…
-
2024 оны 7-р сарын 13 -нд АХ-ын 103 жилийн ойн сонгомол бага ангилалд Х.Гарь…
-
2024 оны 7-р сарын 13 -нд АХ-ын 103 жилийн ойн сонгомол бага ангилалд 106 да…
-
2024 оны 7-р сарын 13 -нд АХ-ын 103 жилийн ойн сонгомол дунд ангилалд эхний …
-
2024 оны 7-р сарын 13 -нд АХ-ын 103 жилийн ойн сонгомол дунд насны уралдаанд…
-
2024 оны 7-р сарын 13 -нд АХ-ын 103 жилийн ойн сонгомол дунд насанд 65 хурда…
-
2024 оны 7-р сарын 13 -нд АХ-ын 103 жилийн ойн сонгомол дээд насанд эхний 10…
-
2024 оны 7-р сарын 13 -нд АХ-ын 103 жилийн ойн сонгомол дээд насанд С.Баярса…
-
2024 оны 7-р сарын 13 -нд Сонгомол дээд насанд 79 хурдан хүлэг бүртгүүлжээ
-
2024 оны 7-р сарын 13 -нд Цоллооч хүүд Д.Чулуунбат Тод манлай даага амлав
-
2024 оны 7-р сарын 12 -нд АХ-ын 103 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан хурдан д…
-
2024 оны 7-р сарын 12 -нд АХ-ын 103 жилийн ойд Х.Улам-Өрнөхийн хээр даага тү…
-
2024 оны 7-р сарын 12 -нд 258 даага бүртгүүлжээ
-
2024 оны 7-р сарын 12 -нд АХ-ын 103 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан хурдан с…
-
2024 оны 7-р сарын 12 -нд Уралдаанч Б.Энх-Очир: Захаар нь дайрч ороод Нандин…
-
2024 оны 7-р сарын 12 -нд АХ-ын 103 жилийн ойд Хишиг-Очирын Бөхбатын хүрэн с…
-
2024 оны 7-р сарын 12 -нд 217 соёолон бүртгүүлж, 152 нь гараа руу хөдөлжээ
-
2024 оны 7-р сарын 11 -нд АХ-ын 103 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан их насны…
-
2024 оны 7-р сарын 11 -нд АХ-ын 103 жилийн ойд Б.Ерөөлтийн халтар морь түрүү…
-
2024 оны 7-р сарын 11 -нд 228 их насны морь бүртгүүлжээ
-
2024 оны 7-р сарын 11 -нд АХ-ын 103 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан хурдан а…
-
2024 оны 7-р сарын 11 -нд АХ-ын 103 жилийн ойд С.Гал-Эрдэнийн Нандин хонгор …
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна