Аймгийн Алдарт уяач С.Цэдэнжав: Нагацынхаа бэлэглэсэн хулгар хонгор, түүний үр төлөөр олон жил одтой наадаж байна


Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын уяач С.Цэдэнжавын ярилцлагыг хүргэж байна.
-Нэгэн үе нутаг орондоо дийлж уралддаг байсан хулгар хонгорын тухай яриагаа эхэлье?
-Миний нагац ах нар олон жил хурдан морь уяж, сайн ч хурдлуулж явсан улс. Нагац ах Содном Хэнтийн Галшар чигийн удамтай нэг хулгар хонгор даагыг хавчиг азарганд нь Баян-Овоо сумын наадамд түрүүлгэж байлаа. Түүнээс хойш дөрвөн жил дараалан түрүүгээ алдаагүй хурдан буян даа. Содном ах энэ хурдан хулгараа соёолонд нь надад өгсөн юм. Надад ирээд 1971 онд газар газрын хурд цугласан аймгийн 50 жилийн ойгоор хол тасархай түрүүлж ирэн, хурсан олныг баярлуулж байлаа. Залгаад 1972, 1973 онуудад Цогтцэций сумандаа дараалан түрүүлсэн. Харамсалтай нь түүнээс хойш цаг муудаж, ган зуд болоод хоёр, гурван жил хэртэй уяагүй. Ингээд 1976 онд байхаа, сумын наадамд хулгар хонгор түрүүлж, айргийн дөрвөн адуу түүний төлүүд дараалан орж, цулбуур өргүүлж явсан аатай үе бий. Ер нь манай нутгаар хулгар хонгорын төлүүд эр эмгүй нэлээд тарчихсан. Ямартаа л хүмүүс хулгар хонгорыг эр төлийг нь эмд нь тавьчихгүй юмсан гэж байхав. Их хурдан буянтай, хурдан амьтан л лаа. Төлүүд, төлийнх нь төл хүртэл их хурдан байсан. Ер нь төл их сайтай л даа.
-Яагаад хул хонгор гэсэн юм бэ?
-Азарган үрээнүүд ноцолдож байгаад өрөөсөн чихийг нь хулгар болгочихсон юм. Тэгээд л хулгар болчихгүй юу. 1986 онд хулгар хонгорын төлүүдийг уяж наадамд ирээд, азаргаа, соёолон хоёр түрүүлгэчихээд, хязаалан үрээгээ үлдээж байлаа. Нэг наадмаас гурван түрүү авахгүй гэсэндээ тэр л дээ. Тэр үзэл бодолдоо бас их үнэнч байжээ. Би ч голдуу сумандаа л нааддаг байлаа. Дээр үед чинь нэгдэл гэж сүрхий албатай. Зуны ид ажлын үед морь уянаа гээд ажлаа орхиод явж болохгүй. Нэгдлийн адуу олон малласан даа.
-Одоо хулгар хонгорын төлүүд бий юу?
-Хулгар хонгорын төлөөс манай сум 13 азарга тавьсан байдаг юм. Одоо ч манайд төлүүдээс нь бий. 1999 оны анхны даншигт төл нь болох халиун морь их насанд 12-оор ирсэн. Миний энэ халиун чинь шүдлэн, хязааландаа хоёр удаа аман хүзүүдэж байлаа. Харин одоо их хурдалж байгаа төл гэвэл Гамбаагийн хул азарга байнна. Бас л манай хулгарын төл. Тэр үед чинь найз нөхөд, ах дүү хамаатан садандаа зүгээр л өгчихдөг байлаа. Яваандаа цаашаа тарсаар нэлэнхүйдээ болчихсон хэрэг. Тэр бүү хэл Дундговийн Мандал-Овоо сум руу хүртэл явчихсан дуулдана лээ. Их хурдан байгаа гэсэн.

-Хулгар хонгорынхоо дээд угшлыг нь сонирхож байв уу?
-Их холоос авсан адуу юм гэнэ лээ. Тэгэхээр асууж сурсан ч эрэл мухардчихаад байгаа юм. Миний нагац буурал Бат-Өлзий гэж сүрхий морь мэддэг хүн байлаа. Ах маань Дорноговь аймгийн засан хүмүүжүүлэх ангид хүмүүжиж байхдаа адуу маллаж, морь уядаг байж л дээ. Тэгсэн нэг удаа засангийн дарга нь “чи тийм сүрхий морь уядаг юм бол Дорноговь аймгийн наадамд зургаан насны морь түрүүлгэчихвэл чөлөөлье” гэсэн байгаа юм. Тэгээд аймгийн наадамд таван насны морьд уяж уралдуулсан нь түрүүлээд, нэг насанд аман хүзүүдүүлжээ. Ингээд засангаас чөлөөлөгдөхөд дуртай адуугаа авахыг зөвшөөрч, хулгар хонгор даагыг авсан гэдэг юм.
-Аймгийн наадамд зургаан нас түрүүлгэсэн гэхээр айхтар уяач байж дээ?
-Тийм шүү. Гярхай уяач байсан шиг байгаа юм. Миний нагац ах Содном чинь тэр хүний төрсөн дүү нь. Би ахыгаа аав л гэдэг. Аав маань морь мал их сайн хатгана, ханана. Айл саахалтынхан маань морь хатгуулах гээд дараалдаг байлаа шүү дээ. Морь мал хатгана гэдэг чинь улирлын чанартай. Өвөл ес эхэлсэн үед хатгахгүй морь өрөөл татанхай болчихно гээд гараа ч хөдөлгөдөггүй байж билээ. Харамсалтай нь би тэр эрдмийг аав шигээ гаргууд сурсангүй дээ. Яахав ойр зууртаа л хатгадаг юм. Эмчлээд сүйд болохгүй ч морио буруудахыг мэддэг, гэмтэхээс урьдчилан сэргийлчихнэ. Өөрөө өөртөө болоод л байдаг юм.
-Хүмүүстэй уулзаж байхад нэгдэл нийгэмчилснээс болж шанхын адууны чанар муудсан гэлцэх юм. Та үүнтэй санал нийлдэг үү?
-Тийм шүү. Бодоод үз дээ. Нэгдлийн үед сумын наадамд 7 азарга, 10 даага давхина. Долоохон азарганаас тав нь айрагдана гэхээр ямар наадам болдог байсан нь харагдаж байгаа биз. Тэгэхээр адууны чанар муудсан, хурд тасарсан нь нэгдэл нийгэмтэй холбоотой байж болох талтай. Тэгээд ч одоо шиг олон наадам болж байсан биш дээ.
-Ярилцлага маань өндөрлөж байна. Сүүлийн асуултыг танд үлдээе.
-Баярлалаа. Монголын ард түмэндээ сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.
А.Мөнх
5 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
Ням, 16:47 минут Сонгомол бага насанд Ч.Ганцогтын хээр түрүүллээ
-
Ням, 14:55 минут Сонгомол бага насанд 105 даага бүртгүүлж, 76 мордл…
-
Ням, 14:46 минут АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дунд насны ангилалд…
-
Ням, 13:53 минут Сонгомол дунд насанд Д.Даяндэмидийн Наран зээрд т…
-
Ням, 13:12 минут Сонгомол дунд ангиллын хурдан хүлгүүд мордлоо
-
Ням, 12:16 минут Сонгомол дунд насны ангилалд 106 хүлэг бүртгүүлжэ…
-
Ням, 11:54 минут АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дээд насны ангилалд …
-
Ням, 10:35 минут Сонгомол дээд насанд Г.Хүрэлбаатарын хүрэн халзан …
-
Ням, 09:09 минут Сонгомол дээд ангиллын хүлгүүд гарааны зурхай рууг…
-
Ням, 07:59 минут Сонгомол дээд насны ангилалд 78 хүлэг бүртгүүлжээ
-
Бямба, 16:15 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан даагану…
-
Бямба, 15:28 минут Ш.Мөнгөншагайн сартай хээр даага түрүүллээ
-
Бямба, 14:32 минут Уралдаанч Б.Нармандах: Уяач ах нараасаа суралцах г…
-
Бямба, 13:54 минут Хамгийн бага нас дааганы уралдаанд 240 даага бүртг…
-
Бямба, 13:07 минут Уралдаанч Н.Боорчи: Шүдлэн түрүүлгэж, соёолонгоо …
-
Бямба, 12:29 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан соёолонг…
-
Бямба, 11:20 минут З.Мэндсайханы хул соёолон түрүүллээ
-
Бямба, 09:56 минут МУ-ын Алдарт уяач Ч.Уламбаяр: Дөрвөн настай морины…
-
Бямба, 09:14 минут Фото - Соёолон мордуулахын эргэн тойронд
-
Бямба, 08:02 минут 195 соёолон бүртгүүлжээ
-
Баасан, 17:43 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан их насны…
-
Баасан, 17:01 минут Л.Анхбаатарын хүрэн халзан морь түрүүллээ
-
Баасан, 16:01 минут Уралдаанч Ц.Түвшинсайхан: Ээжээ, ааваа хүү нь түрү…
-
Баасан, 15:43 минут МУ-ын Алдарт уяач Ч.Амарсанаа: Баянхонгороос анх у…
-
Баасан, 15:05 минут 210 их насны морь бүртгүүлжээ
-
Баасан, 12:43 минут АХ-104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан азарганууд
-
Баасан, 11:58 минут МУАУ И.Золбоогийн хүрэн халзан азарга түрүүллээ
-
Баасан, 08:49 минут Фото - Азаргаа мордуулав
-
Баасан, 08:27 минут 153 азарга бүртгүүлжээ
-
7-р сарын 10 -нд Манлай уяач Х.Улам-Өрнөх: Морь айрагдана гэдэг оло…
-
7-р сарын 10 -нд Уралдаанч Б.Эрдэнэбилэг: Бөмбөгөө ахыгаа нэг оруул…
-
7-р сарын 10 -нд Б.Лхагвацэрэн:Таван жилийн дараа төрийн наадмын хи…
-
7-р сарын 10 -нд Ж.Түмэн-Өлзийн бор шүдлэн түрүүллээ
-
7-р сарын 10 -нд Тод манлай уяач О.Батбилэг:Түрүүлэх байх гэж бодсо…
-
7-р сарын 10 -нд 225 шүдлэн бүртгүүлжээ
-
7-р сарын 10 -нд АХ-ын 104 жилийн ойн эхний 10-т хурдалсан хязаалан…
-
7-р сарын 10 -нд Б.Гантигийн сартай хүрэн хязаалан түрүүллээ
-
7-р сарын 10 -нд Хязаалан 256 бүртгүүлжээ
-
7-р сарын 10 -нд Хүйн долоон худагт хязаалангийн эргэн тойронд
-
7-р сарын 02 -нд Эрдэмт уяачид, эрэмгий хүлгүүд- Тод манлай уяач С.…
-
2024 оны 8-р сарын 05 -нд Хангайн бүсийн сонгомол бага насанд Х.Бат-Эрдэнийн…
-
2024 оны 8-р сарын 05 -нд Хангайн бүсийн дааганы уралдаанд М.Цэрэнжавын хээр…
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсийн сонгомол дээд насанд С.Баярсайханы …
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсэд Я.Содбаатарын бор соёолон түрүүллээ
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсийн их насанд Э.Бат-Эрдэнийн Солонго зэ…
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсэд Д.Батбаярын Түмт хээр азарга түрүүлж…
-
2024 оны 8-р сарын 01 -нд Хангайн бүсийн сонгомол дунд насны ангилалд Г.Ганб…
-
2024 оны 7-р сарын 31 -нд Хангайн бүсэд П.Баярбатын бор хязаалан түрүүллээ
-
2024 оны 7-р сарын 31 -нд Хангайн бүсэд Г.Энхбатын хар шүдлэн түрүүлжээ
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд "Говьшанхын хурд-7" говийн бүсийн уралдааны сонгом…
-
Ням, 10:35 минут Сонгомол дээд насанд Г.Хүрэлбаатарын хүрэн халзан …
-
Бямба, 11:20 минут З.Мэндсайханы хул соёолон түрүүллээ
-
Ням, 13:53 минут Сонгомол дунд насанд Д.Даяндэмидийн Наран зээрд т…
-
Бямба, 16:15 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан даагану…
-
Бямба, 15:28 минут Ш.Мөнгөншагайн сартай хээр даага түрүүллээ
-
Ням, 16:47 минут Сонгомол бага насанд Ч.Ганцогтын хээр түрүүллээ
-
Ням, 14:46 минут АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дунд насны ангилалд…
-
Бямба, 09:56 минут МУ-ын Алдарт уяач Ч.Уламбаяр: Дөрвөн настай морины…
-
Бямба, 12:29 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан соёолонг…
-
Ням, 07:59 минут Сонгомол дээд насны ангилалд 78 хүлэг бүртгүүлжээ
-
Ням, 11:54 минут АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дээд насны ангилалд …
-
Бямба, 13:07 минут Уралдаанч Н.Боорчи: Шүдлэн түрүүлгэж, соёолонгоо …
-
Ням, 14:55 минут Сонгомол бага насанд 105 даага бүртгүүлж, 76 мордл…
-
Ням, 13:12 минут Сонгомол дунд ангиллын хурдан хүлгүүд мордлоо
-
Бямба, 08:02 минут 195 соёолон бүртгүүлжээ
-
Бямба, 13:54 минут Хамгийн бага нас дааганы уралдаанд 240 даага бүртг…
-
Ням, 12:16 минут Сонгомол дунд насны ангилалд 106 хүлэг бүртгүүлжэ…
-
Бямба, 09:14 минут Фото - Соёолон мордуулахын эргэн тойронд
-
Ням, 09:09 минут Сонгомол дээд ангиллын хүлгүүд гарааны зурхай рууг…
-
Бямба, 14:32 минут Уралдаанч Б.Нармандах: Уяач ах нараасаа суралцах г…
64.119.24.158
Dund govi aimagt mandalovoo sum gj bdaggvi ym umnugoviin mandalovoo sum gj bdag ymaa
Reply59.153.113.120
Хууч яриа сайхан санагдавч найруулга зөв бичиг гэж алдаа их л юм
Reply202.21.108.25
Ингэж замбараагүй ярьдаг ч хүн биш шүү
Reply202.126.88.146
Сайн байна уу, Арай л замбараагүй ярилцлага гэхээсээ нэг нөхөр бодож байгаад өөрийнхөө хэллэгээрээ бичих гэж оромдсон юм байна. Засаж гаргавал зүгээр байна даа. Энэ хүн миний нагац ах юм.
Reply66.181.161.17
tiim bn ih bolhi ewluuleg bolj