Аймгийн Алдарт уяач Б.Эрдэнэбат: Сайн давхина гэдгийг мэдэж байсан ч төрийн наадмын түрүү азаргатай үзүүр, түрүү булаалдана гэж тооцоогүй

2016 оны зүүн бүсийн уралдаанд саарал азаргаа аман хүзүүнд хурдлуулж, дээдсийнхээ адууны чансааг гайхуулсан Сүхбаатар аймгийн Асгат сумын харьяат, аймгийн Алдарт уяач Батнацагийн Эрдэнэбатыг уншигч танаа танилцуулж байна.  Өвөөгөө дагаж уяаны эрдэмд суралцсан гурав дахь үеийн удамт уяач үг дуу цөөнтэй нэгэн байсан бөгөөд уншигч таны хүлээж байсанчлан хуучийг дэлгээгүй байж мэдэх тул хүлцэл өчье.

Алдарт Магнай халиунтай ана мана уралдсан хурдан хүлгийн эзэнтэй уулзаж буйдаа баяртай байна.  Юун түрүүнд хурдан хүлгийнхээ удам угшлыг танилцуулаач?
- Миний саарал азарга хоёр талын сайн удамтай. Эцэг талыг нь дээшээ хөөвөл Тайж адуу болно. Манай өвөө зургаан мянган төгрөгөөр Тайж угсааны хар азарга авч байсан юм билээ. Тэр хар азарга сумын наадамд хоёр, гурван ч удаа айрагдаж, төл хонгор азарга өвлийн уралдаанд нэг түрүүлсэн. Саарал азарга бол тэр хонгор азарганы үр юм. 
Харин эх тал нь...
- Аймгийн Алдарт уяач Дугар гэдэг хүний адууных. Эхийнх нь эх бор гүү Дагвадорж Тод манлайн Шөвгөр зээрдийн эцэгтэй нэг удамтай. Тэгэхээр миний саарал азарга хоёр талын хурдны удамтай адуу. 
Уралдсан болгондоо түрүүлж, айрагддаг 12 медальтай азарга гэж байсан. Хэзээнээс эхэлж уягдсан бэ? 
- Дааганаасаа. Сөнгө даага Их уулынхаа тахилгад гуравлаад, шүдлэн үрээ сумандаа түрүүлж, аймагт дөрвөөр давхисан. Дараа жил нь хязаалан үрээ гурван удаа дөрвөлсөн.
Хаа хаана уралдлаа? 
-Аймагтаа, сумандаа мөн Сүхбаатар сумын 90 жилийн ойд уралдаж гурвууланд нь дөрвөөр давхисан.  
Соёолондоо...
- Соёолондоо Сүхбаатар сумын наадамд дөрвөөр давхиад, бас нэг уралдаанд  нэг зургаалсан. Харин хавчигтаа сумандаа түрүүлчихээд, Хэнтий аймагт болсон зүүн бүсийн уралдаанд аман хүзүүдсэн. 2017 онд болохоор сумандаа түрүүлсэн. 
2016 оны зүүн бүсийн уралдаан хамгийн ихээр догдлуулсан байх. Магнай халиунтай уралдана гэсэн тооцоо байсан уу?
- Өвөөгийн минь бий болгосон адуу улсын бүсийн уралдаанд аман хүзүүдэх сайхан байлгүй яах вэ. Азаргаа сайн давхина гэдгийг мэдэж байсан ч төрийн наадмын түрүү азаргатай үзүүр, түрүү булаалдана гэж тооцоогүй. Үнэхээр сэтгэл догдлуулсан уралдаан байсан. Тэгээд саарал азарганыхаа амжилтаар 2017 онд аймгийн Алдарт уяач цолыг хүртсэн дээ. 
Зүүн бүсэд аман хүзүүднэ гэдэг  хүндхэн даваа. Улсын наадамд уралдах талаар бодож байгаагүй юу? 
- Уяа нь зөв байвал уралдаж үздэг юм уу гэж бодож байгаа. Миний саарал азарга уяа нь зөв бол ямар ч газар байсан 1-2 км яваад л тархинд гарчихдаг онцлогтой адуу. 
Ингэхэд худалдан авах санал ирж байсан уу?
- Мэр сэр ирсэн. Гэхдээ “зарахгүй” гэдгээ хэлчихээр дахиж ирдэггүй юм билээ. 
Саарал азарганы эзэн үг цөөтэй хүн юм аа даа. 
-/инээв/.
Гурав дахь үеийн уяач хэдий үеэс морь уях болсон юм бэ?
-1997 оноос өвөөгөө даган хурдан морь уяж эхэлсэн. Тухайн үед өвөөгийн маань уясан морьд түрүүлж, айрагдан биднийг баярлуулдаг байлаа. Өвөөгөөрөө заалгаж, цагаан морио сумынхаа наадамд хэд хэд айрагдуулаад, Алтан овооны тахилгад гуравлуулсан. Манай өвөө өвлийн унааг их сайн хийдэг. Ер нь өвөл зөв эдэлж, хорыг нь гаргасан адуу л давхина гэж ярьдаг хүн байсан.
Анхны цаснаар барьж унахаас эхлэх үү?
- Тийм. 11 сараас зөөлхөн эдлээд, цагаан сар өнгөрөнгүүт гол унаагаа хийж, намрынх нь хур хүчийг багасгана. Ер нь бол өвлийн тэсгим хүйтэнд хамаагүй унаж болохгүй. Хавар эртхнээс зөөлөн аргаар холоос ажил хийдэг байсан гэх үү дээ. Тэгээд ногоонд цатгаад уяна. Би одоо яг энэ арга барилаар нь уядаг. 
Эрдэнэбатын уясан хүлгүүд хэзээнээс хурдалж эхэлсэн бэ?
-Бие даан уясан тухайд бол 2005, 2006 оноос эхтэй. Өрх тусгаарлаж гараад өөрийнхөө нэр дээр морь уядаг болсон доо. Тэгээд 2009 онд хүрэн үрээгээ Сүхбаатар сумын наадамд дөрвөөр давхиулж, анхны айргаа амсаж байлаа. Сумандаа хонгор морь түрүүлгэж, саарал азарга, хүрэн шүдлэнгээ айрагдуулсан.
Хонгор морь чинь ямар угшилтай адуу билээ?
-Саарал азаргатай эцэг нэгтэй. Нөгөө хонгор азарганы төл. Хонгор морь сумынхаа баяр наадам болон  уяачдын холбооныхоо наадамд түрүүлээд, Их уулынхаа тахилгад гурваар давхиад хойшоо зарагдсан. Харамсалтай нь төдийлөн амжилт үзүүлж чадалгүй хөлөндөө эмгэг олсон дуулдана лээ. 
Анхны айргийг авчирсан хүрэн үрээ нь яаж давхисан бэ?
- Хязааландаа сумын наадамд айрагдаад тэгээд хойшоо зарагдсан. Очоод ганц нэг айрагдсан гэсэн.  
Ингэхэд саарал азарганы төлүүдээс уягдаж байгаа юу? 
- Ганц нэг үрээ бий. Гэхдээ энэ жилдээ уралдуулахгүй ээ. Энэ жил ногоо муутай, адуу эцэнхий байна. Тиймээс өнжөөнө дөө.
Сүхбаатар аймагт адуугаа эрлийзжүүлж байгаа хүн цөөнгүй байна. Таны хувьд...?
- Цаг үеэ дагаад эрлийзжүүлэхээс аргагүй болж байна. Дан монгол адуугаар уралдах боломж жил ирэх тусам хумигдаж байна шүү дээ. Тиймээс уях эрлийз адуутай болъё гэж бодож байгаа. Уг нь манай сумын гурван том угшил болсон Сүх-Очир, Махбуриад, Лхамсүрэнгийн  угсааны адуутай. Дээр нь Уулбаян, Эрдэнэцагаанаас гүү нэлээд авсан. 
Хот хөдөө ялгаагүй уралдаанч хүүхдийн хомсдол үүссэн. Харин таны хувьд тэр асуудлаас ангид бололтой. 
- Тийм ээ, хөвгүүд маань бүгдээрээ морь унадаг. Ер нь өөрийн хүүхэд унадаг байж л илүү амжилт гаргах юм билээ. 
Тийм шүү. Мөн гэр бүлийн дэмжлэг ихээхэн чухал. Уяачийн хүнд хөдөлмөрийг ойлгодог байх нь амжилт гаргахад том түлхэц болдог юм шиг санагддаг. 
- Санал нэг байна. Гэр бүлийн хүн маань намайг их ойлгож дэмжинэ. Манай хадам талд сайн уяачид бий. Жишээлбэл манай сумын толгой уяачдын нэг  Ноо гуай байна. Мөн хадам аавын дүү сумын Алдарт уяач Буджав гэж хүн бий. 
Миний асуулт энэ хүрээд жаргаж байна. Ярилцлагаа таны хамгийн сайхан дурсамжит наадмын түүхээр өндөрлөе. 
- Морь айрагдсан наадам болгон сайхан даа. Уяач хүн өнөөдрийн айраг, түрүү гэхээсээ өмнө адуугаа хайрлаж сурах хэрэгтэй юм шиг санагддаг. Хамгийн гол нь морио хөлтэй байлгах хэрэгтэй. Хөлгүй болчих юм бол мянга хурдан байгаад уралдаж чадахгүй шүү дээ. Тиймээс үүнийг нь бодолцож тарга хүчийг нь тааруулан, уяаны алдаа гаргахгүй байх хэрэгтэй. Алдаа гаргаагүй наадам айрагдаж, түрүүлээгүй ч сайхан л байдаг юм. 
Тийм шүү. Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Морь уях төрийн хэрэгт нь амжилт хүсье.