ЗУУНЫ МАНЛАЙ ХҮЛГИЙН ЭЗЭН Цэрэндашийн НАРАНГЭРЭЛ

Баянжаргалан сумаас ХХ зууны Манлай  их нас, азарга төрөн гарсан талаар бид өмнө нь дуулгасан.  Мөн түүхэнд мөнхөрсөн төрийн найман их хүлгийн гурав нь энэ нутгийнх гэдгийг хэлэхдээ таатай байна. Монгол түмний морины их шүтээнд мөнхөрсөн тэрхүү төрийн их хүлгүүдийн нэг Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын харьяат, Монгол Улсын Манлай уяач Долгорын Ганбаатарын Дархан түмэн эх зээрд халзан морь бол Нялга, Баянжаргалангийн талд тэнцсэн унага. Бүр тодруулбал, Төв аймгийн Баянжаргалан сумын харьяат Цэрэндашийн Нарангэрэлийн унаган адуу юм.
1990-ээд оны сүүлээр ид хурдалж, Хараагийн халзан хэмээн алдаршсан энэ цуут хүлгийн эзэн  Ц.Нарангэрэл  1961 оны хулгана жил,  зуны сүүл наймдугаар сарын 20-нд эхээс мэндэлжээ.
Хүүхэд насаа өвөө Цэрэндашийндаа өнгөрөөсөн учир /төрсөн ээж Цэвэлмаагийнх нь эцэг/ өвөөгөөрөө овоглох болж, ажаагаа /өсгөсөн аавыгаа ийн дууддаг байжээ/ даган багаас адуу малтай ойр өссөн байна. Ажаа Сандагийн Цэрэндаш нь Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан сумын хүн бөгөөд Даваанэрэн начны халзан, Санжаабүрэгийн цавьдруудын угшилтай халзан адуутай байсан аж. Ц.Нарангэрэлийг морь уяхад нөлөөлсөн өөр нэг хүн бол түүний нагац ах Пунцаг. Хүүхэд ахуйдаа нагац ахынхаа уясан хурдан морьдыг унаж уралддаг байсан тэрээр 1980-аад оны үеэс бие даан морь уяж эхэлсэн гэдэг.
Угийн чанаржуу удам сайт адуутай Ц.Нарангэрэлийн  уясан морьд сум орон нутгийн наадамд онцгой хурдлан нэг жилийн наадмаар дөрвөн их насны морь түрүүлж, айрагдаж  байсан  удаатай. Монголчууд эрт дээр үеэсээ айлын адууны чанарыг их насны морьдын амжилтаар хэмжсээр ирсэн. Их насны сайн морь тодорсон айлын адууг чанаржсан, сайн хэмээн үздэг байсан тэр жишгээр дүгнэвэл ажаагийнх нь бэлтгэж өгсөн Ц.Нарангэрэлийн адуу аргагүй чигжүү гэдгийг батлах бас нэгэн баримт бол Монголын чансаа гурван том наадамд айрагдсан Б.Мөнгөн-Оньсын Бөмбөг халзан морь юм. 1996 онд соёолондоо улсын наадамд айргийн тавд давхиж, 1999 онд Ононмөр хавангийн нэрэмжит Боржигоны төвийн бүсийн уралдаанд айрагдаж, 2001 онд шигшмэл морьдын “Их хурд-2” уралдаанд тавд хурдалсан Бөмбөг халзан, Дархан түмэн эх Д.Ганбаатарын зээрд халзан хоёр бол эцэг нэгтэй, эгч дүү хонгор халзан гүүнүүдээс гарсан унаганууд.
Түүнчлэн Бөмбөг халзан морины эгч гүүнээс гарсан бас нэг халзан морь 2015 оны хангайн бүсийн “Булганхангайн хурд-2015” уралдаанд түрүүлээд, давхар уяагаар ММСУХ-ын 20 жилийн ойн бүсийн уралдаанд долоод хурдалсан байдаг.
Ийн унаган адуунууд нь улс, бүсийн наадамд амжилттай сайхан давхидаг Ц.Нарангэрэл аймаг, сумын наадмаас 40 гаруй айраг, түрүү хүртэн, 1996 онд аймгийн Алдарт уяач цолны эзэн болсон бөгөөд  адууны эдэлгээг чухалчилж, нимгэн уралдуулдаг нэгэн.
Ц.Нарангэрэл гурван охин, гурван хүүтэй. Тав дахь хүүхэд Эрхэмбаяр нь дээдсийнхээ үйл хэргийг үргэлжлүүлэн хурдан морь уяж, 2014 онд аймгийн Алдарт уяач цолыг хүртжээ. Тэрээр Толин халзан үрээгээ Хэнтий аймгийн зүүн бүсийн уралдаанд түрүүлгэж, Хэнтий аймгийн аварга хүлэг шалгаруулах уралдаанд аман хүзүүдүүлэн, Сэргэлэн сумын 90 жилийн ойд айргийн дөрөвт давхиулж байжээ. Мөн түүний ногоон морь “Нүүрэнтэйн хурд” хаврын уралдаанд таваар, зуны уралдаанд гурваар давхиж, их насны саарал морь нь 2014 оны Багануурын наадамд аман хүзүүдэж байжээ.
"Тод магнай" сэтгүүл. Төв аймгийн Баян, Баянжаргалан, Эрдэнэ сумдын тусгай дугаар