Анчин Намсрайн хурдан халзан

Өнөө жилийн говийн бүсийн түрүү Дундговь аймгийн Дэрэн сумын харьяат олноо "Анчин" хэмээн алдаршсан Пунцагийн Намсрайн хурдан халзан азарга бол Боржигоны үе үеийн цуут хурдан хүлгүүдийн цус нийлсэн хурдан хүлэг болой. Дундговийн довноо болсон Зава Дамдин гавжийн мэндэлсний 150 жилийн ойн даншиг наадамд Л.Цандэлэгийн алдарт Титэм хээр азаргыг дийлэн түрүүлсэн. Энэ хээр азарга бол Халзан нутгийн унага. Бүр нарийн яривал Халзангийн Шагдарсүрэнгийн Цогт-Эрдэнийн унаган адуу юм. Хаа ч уралддаг Халзангийн унагыг дийлсэн Боржигоны дориун түмэн эхийн талаар товч өгүүлсү.
Намсрай гуай бол бүр эртний сайн уяач. Аль 1959 онд улс орон даяар шигшмэл морьдын уралдаан хийхэд залуу хархүү П.Намсрайн хүрэн их нас айрагдаж байсан юм билээ. Цагаа???дэлгэрийн Төмөржавын хээр гэж улсад уралдахаар цуутай түмэн эх түрүүлж, Сайхан-Овооны зард гарсан түмэн эх Хулсан таяг буюу Цэндийн халиун алаг тавд хурдалж байхад залуу хархүүгийн хүрэн морь айрагдаж байсан юм билээ. Арай сүүлхэнд 1981 онд Дундговь аймгийн 40 жилийн ойд хурдан хар азарга, зээрд шүдлэн хоёр нь зэрэг түрүүлж баярын магнай тэнийж явсан удаатай. Дэрэн Дэлгэрцогт сумдад бол завсаргүй олон жил айраг түрүү алдаагүй нэрт хүлэгч юм. Улсын анчин цолтой. Аав нь хэрлэн Пунцаг гэж нутаг орондоо нэртэй шинжээч хүн байсан гэлцдэг.
Харин өнөө цагийн нэрд гарч яваа энэ халзан азарга бол дээд удам нь Мөнх төрийн мөнгөн магнай З.Даваанэрэнгийн халзан, Баянцагааны Баярын саарал, О.Шаравжамцын Бөгөн, Д.Цэлхээгийн Годого зэрэг аваргууд нэрлэгдэх цустай хүлэг. Зээрд халзан азарганы эх алаг гүү нь П.Намсрайн суманд хоёр айрагдсан хар азарганы үр. Энэ харын эцгийн эцэг нь Дундговь аймгийн 40 жилийн ойд түрүүлсэн түмэн эх хар азарга юм. Энэ хүлэг дээд удам нь Баянцагааны Дондогийн Баярын саарлууд гэдэг. Хэнтийн Цэнхэрмандалын алтан Мажигаас хээр алаг гүү авч Дэлгэрхааны Борын Цэнджавын унаган хүрэн азарганд өгч хээр алаг гүү гарсан нь дээрх алаг гүүний эх юм.  Цэнджавын хүрэн гэгч нь Мөнх төрийн мөнгөн магнайн голомтны адуу юм. Халзан азарганы эцэг нь суманд тав айрагдсан хамар цагаан зээрд азарга. Энэ азарганы эцэг нь Дэрэнгийн Улсын Алдарт уяач Довуучийн Цэлхээгийн Годого хүрэн азарга юм. Годого бол наяад оны урд талын сунгаанд Тойруулгын хурднуудтай уралддаг хөлийн хурд ихтэй азарга байсан гэдэг. Энэ хүлгийн дээд тал нь О.Шаравжамцын бөгөн болно. Удам яривал ийм аварга адуу.
Халзан азарга даагандаа 2011 онд Дундговь аймгийн баяр наадамд 20-д хурдалсан. Дараа жил нь Дэрэнд наймд, хязааландаа Дэрэнд гуравт, Эрдэнэдалай сумын 90 жилийн ойд аман хүзүүдсэн.  2014 онд Дэрэн сумынхаа 90 жилийн ойд соёолон түрүүлж түмэн олноо баясгасан. Хавчиг азарга сумандаа айрагдаж, хаврын бүсэд айрагдсан. 2016 онд дахин Дэрэндээ айрагдав. Харин өнөө жил Төв аймгийн баруун бүс Заамарт болоход тавд хурдлаад Атарт түрүүлж, Мандалынхаа хурд хаврын бүсэд айрагдсан. Төрийн их баяр наадмын үеэр Аргалант сумын 40 жилийн ойд түрүүлж, угсраад Сүмбэр сумын 40 жилийн ойд түрүүлчихээд нутгаа зорьж говийн бүсийн аварга азаргануудыг дийлэн түрүүлээд байгаа идэрхэн аварга түмэн эх юм. Хашир мундаг уяач, идэр сайн түмэн эх хоёрыг олон том наадам, улсын цол зэрэг хүлээж байгаа биз ээ.

"Тод магнай" сэтгүүл. Дугаар 91