Аймгийн Алдарт уяач Д.Дорж: Хүрэн адуунууд их хурдалсан
Хэнтий аймгийн Галшар сумын эрдэмт уяачдын төлөөлөл, аймгийн Алдарт уяач Даржаагийн Доржийн яриаг эрхэм уншигч танаа хүргэж байна. Тэрээр 1953 онд Галшар сумын нутаг Сэргэлэн хэмээх газар төржээ.
-Алдартын хурдан морьтой холбогдсон түүхээс яриагаа эхэлье?
-Миний эцэг Даржаа гэж сумын өртөө адуу насаараа хариулсан хүн.Адуу маллахын зэрэгцээ хурдан морь уяна. Харин миний хувьд багаас нутгийн буурал уяач олноо “Оготор” хэмээн алдаршсан Банзрагч гуайн морьдыг олон жил унасан. Тав, зургаан настайгаасаа эхлээд л тэр хүний морийг унаж, нэг жил их нас, соёолон хоёрыг нь түрүүлгэж, даагыг нь аман хүзүүдүүлж байлаа. Мөн хоёр жил дараалан хавчиг морийг нь унаж хаврын наадамд айрагдуулсан.Ийнхүү морийг сайн унасны шагналд хурдан удмын сартай хүрэн даага бэлгэнд авч түүгээрээ азарга тавьсан. Мөн манай эцэг “Ангасай” Банзрагчийн Норов хүрнийх нь угшилтай хөлгүй болсон хүрэн азаргыг авч өгсөн. Тэдний үр төлүүдээр нэг үе наадсан даа.Банзрагч гуайн бэлэглэсэн сартай хүрэн азарганы гарсан төл болгон нь хурдалсан даа.
-Аймгийн баяр наадмаас хичнээн айраг, түрүүтэй вэ?
-Аймгийн Алдарт уяач болохоосоо өмнө аймгийн наадмаас гурван түрүү, таван айраг, сумын наадмаас дөрвөн түрүү, 19 айрагтай байсан. Түүнээс хойш аймгийн наадамд ахиад дөрвөн бага насны адуу, хоёр их морь айрагдуулсан. Хамгийн анх 1984 оны аймгийн баяр наадамд Норов хүрний угшилтай их насны морь гуравт давхиулан айрагдуулж амжилтын гараагаа эхэлж байлаа. Тэр хүрэн морь 1985, 1986 оны аймгийн наадамд мөн айрагдсан.
-”Ангасай” Банзрагч адууны угшилтай хүрэн азарганы төл гэсэн үг үү?
-Тиймээ. Анх шүдлэн үрээ Баянхутаг сумын наадамд түрүүлээд,хязаалан үрээ Галшар сумандаа түрүүлж, хөлнөөсөө болоод соёолон өнжиж байсан юм. Аймгийн наадамд анх найман настай морь айрагдаж байсан. Ер нь уралдах хугацаандаа хоёр түрүү, гурван айраг авсан адуу байгаа юм. Ер нь миний уяж байсан морьдоос хамгийн өндөр амжилт үзүүлсэн нь энэ хүрэн. Банзрагч гуайн хүрэн азарганы угшилтай бас нэг хүрэн азарга соёолондоо 1885 онд аймгийн наадамд түрүүлж байсан.
-Хоёр хүрнээс гадна өөр ямар удам угшлын хурдан хүлгүүдтэй вэ?
-Хоёр хүрэн азаргандаа Мээрэн, Балиа угшлын гүүнүүд хураалгадаг байсан.
-Балиа...?
-Баясгалан гэдэг хүнийг адууг манайхан Балиа угшил гэж ярьдаг юм. Нэг үе Галшараасаа л авдаг байсан бол сүүлийн үед Сүхбаатар, Дорнод аймгуудаас болон тойруулгын Тогоруу угшилтай гүү нэлээдийг авсаан. Би ер нь гүү л голдуу авдаг хүн байгаа юм. Харин Сүхбаатар аймгийн Түвшинширээ сумаас их насны морь авч, нэг жил тав айрагдуулсан. Аймгийнхаа зуны наадамд дөрөвлүүлээд овоо тахилгын болон бусад жижиг наадамд дөрөв айрагдуулсан. Хөлийг нь жаахан болиочихоод уяхаа байсан. Одоо 18, 19-тэй сайхан морь байж л байна.
-Авсан нь цөөн байж. Харин гаргасан нь олон гэх юм билээ?
-Гадагшаа гаргасан адуу олоон, олон. Улсын начин, Тод манлай уяач Дуламсүрэнд бага адуу өгч байсан. Далай аварга Сүхбатын ах Тангаад ч нэлээд хэдэн гүү өгсөн. Гадагшаа гаргасан адуунаас гайгүй тодорч дуулдсан нь Эрдэнэчулууны хоёр шаргын эх цагаан гүү л байх шив дээ. Цагаан гүү чинь дээр ярьсан Балиа угшилтай адуу.
-Танай адуу юм уу?
-Манайхаас цагаан гүү сураглаад байхгүй болохоор нь Будаа гээд найзаасаа цагаан гүү авч өгөөд хожмоо сурагласан Балиа угшилтай адуу болж таарсан. Балиа адууны дээд тал нь Мээрэн адуу болно. Мээрэнтэн олон азаргатай.Үрээнүүдээ засдаггүй хүн байж л дээ. Тэдний нэг азарганых нь удам хожмоо их хурдалж, Балиа адуу гэгдэх болсон юм. Эрдэнэчулуун эндээс хавар таван сард охин унагатай цагаан гүү авч очоод Тогоруу угшилтай халтар азаргандаа хураалгаад гарсан анхны төл нь Том шарга. Түүнээс хээлтэй байгаагүй.
-Тод манлайтай хэрхэн танилцсан юм бэ?
-Талийгч эхнэрийнх нь ээж Алтангэрэл гэдэг хөгшнөөр дамжуулаад л танилцсан санагдана.Уг нь манай Галшарын угшилтай хүн байна лээ л дээ.
-Дуламсүрэн Тод манлайд ямар адуу өгч байсан юм бэ?
-Манайхаас очсон адуунаас хурдалж байна гэж дуулдаагүй ээ. Олон ч адуу өгөөгүй дээ. Харин Норов хүрнийхээ угшилтай хүрэн халзан азарга бэлэглэсэн нь баруун хойшоо очоод хурдалж байгаа дуулдана лээ. Мөн 1981 онд улс хувьсгалын 60 жилийн ойд очоод буцахдаа Чойрын тээврийн жолооч Пунцаг гэдэг хүнд нэг даагаа өгсөн нь Өмнөговь, Чойр хавиар их хурдалсан гэсэн.
-Дээд талын адуу хэд хүрэв?
-Манай энэ хавьд адуу тэгтлээ үнэд хүрэхгүй л байна. Миний хувьд хамгийн дээд тал нь нэг хавчиг азаргаа 11 саяар өгсөн. Мөн саяхан Дуламсүрэн начинд 10 саяар нэг морь зарсан нь цаашаа дамжаад Архангай руу гарсан дуулдана лээ.Тэр ягаан морь залуухан, энэ жил ес хүрч байгаа адуу.
-АХ-ын 60 жилийн ойгоор улсын наадамд очиж наадсан гэсэн. Улсын наадамд олон удаа явсан уу?
-АХ-ын 60 жилийн ойгоор очихдоо урьд жил нь Галшар сумандаа түрүүлсэн хонгор шүдлэн маань 23, азарга 60, хонгор соёолон 41, 42-оор орсон. Түүний дараа 1998 онд бас нэг очсон. Тэгэхдээ аймагт соёолон түрүүлсэн хүрэн азаргаа “Их хурд”-д уралдуулах зорилготой авч очсон юм. Тэгээд Эрдэнэчулуун эд нартай нийлж уян Түргэний голын сунгаанд хол түрүүлгэтэл хүмүүс “улсад уралдчихаад явах нь дээр биш үү” гэж зөвлөөд. Далан тойрч уралддаг жил байхгүй юу. Тэр жил их олон бараг 30, 40-өөд азарга үхсэн байх. Миний хүрэн азарга ч гэсэн тэгэхэд эндчихсэн юм.
-Юунаас болж тэгж олноороо эндэхэв?
-Газраа сунгаснаас л болсон байх. Нэг үе их хэцүү байлаа шүү дээ. Уг нь гарсан цагаас өнгөлж, Айдасын даваа давтал Хэнтий аймгийн Доржийн хүрэн азарга гээд зарлагдаад л байсан. Тэгээд тосоод очсон байдаггүй, морь ирж дууссан хойно хайгаад явсан Яармагийн дэнжийн цаахна ойчоод өгсөн байсан. Эргээд ирсэн нэг хүн “ядаж толгойг нь аваач” гэхээр нь буцаад очсон олддоггүй.Тэгээд сураг тавьсан Хятадын ясны газар аваачиж өгдөг гээд. Яармагт байсан 10 гаруй азарган дээр очсон байдаггүй. Арай зүүн талын өөр нэг газар бас бий гэхээр нь тэнд нь очсон байж байна. Толгойг нь авах гэсэн өгдөггүй ээ. Арай гэж гуйж байж авсан.
-Тэр хүрэн азарга улсад явахаасаа өмнө эндээ ямар амжилт гаргасан юм бэ?
-1994 онд хязаалан үрээ сумандаа гуравлаад, соёолондоо аймагтаа түрүүлээд, 1996, 1997 онд хавчиг, зургаатайдаа өнжсөн байсан. Тэр хүрэн азарганы төл сайхан зээрд азарга Зүүнхараагийн “Спирт бал бурам”-ын Баярхүүд очсон. Ганц нэг түрүүлгээд, торонд хөлийг нь гэмтээгээд уяхаа байсан гэсэн. Хэдэн эрлийз гүүтэй байгаа дуулдана лээ.
-Шинэ цагийн уяа гэдэг ойлголт бий болоод байгаа. Тэр тухайд суралцаж байна уу?
-Тэжээхийг л хэлээд байх шиг байгаа юм. Манай сумынхан сүүлийн хэдэн жил л тэжээж байгаа. Би ч ялгаагүй амьтныг дуурайгаад жаахан овъёос өгч л байна.
-Хүүхдүүд илүүтэй суралцаж байгаа байх?
-Би ганц хүүтэй. Хүү маань хөдөө малаа маллаж, морио уядаг. Одоохондоо намайг байгаа болохоор миний амыг хараад л байдаг юм. Ойчоод өгөхөөр уялгүй яахав. Манай хүү адуунд эрэмгий. Адуучин тэмцээнд оролцдог юм.
-Хүү урмыг тань хугалахгүй гэдэгт итгэлтэй байна. Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Хурдан тууртын босоо цагаан хийморьт өнө мөнх ивээгдэх болтугай.
-Баярлалаа. Та бүхний ажилд амжилт хүсье.
"Тод магнай" сэтгүүл Хэнтий аймгийн тусгай дугаар
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна