“Говийн ажнай” МСУХ-ны тэргүүн Н.Чулуунбаатар: 2011 оноос хойш Сүхбаатар, Хэнтий, Төв, Дорнод аймгуудаас 200 гаруй адуу авчирлаа

Увс аймгийн Завхан сумын уугуул, “Говийн ажнай” МСУХ-ны тэргүүн Н.Чулуунбаатартай хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Завхан сумын уяачдын холбоо хэдэн онд үүсгэн байгуулагдаж байв?
-Манай “Говийн ажнай” МСУХ 2005 онд байгуулагдсан. Тэгэхэд би холбооны тэргүүнээр ажиллах болж, тамга тэмдгээ авч албан ёсоор бүртгүүлсэн нь энэ юм. Түүнээс өмнө буюу 1996 онд холбоо нэртэй байсан ч албан ёсны болоогүй байлаа. Анхны тэргүүдээр Пүрэвгончиг, Мэдэрээ нар ажиллаж байсан түүхтэй.
-Та ажлаа авснаас хойш сумынхаа МСУХ-г хөгжүүлэх талаар ямар ямар ажил хийж байна вэ?
-2006 онд уяачдынхаа санаачлагаар дөрвөн баг дээр дөрвөн гал байгуулсан. Үүнд: “Жигүүр хүрэн”, “Удамт хурд”, “Гилбэн хурд”, “Унаган хурд” гэж. Нэг гал дээд тал 100-150-аад гишүүнтэй. Одоогоор “Удамт хурд”-ынхан хамгийн олуулаа байна. Манай сумын уяаны гол цөм гэж хэлж болно. Ийнхүү галтай болж, зохион байгуулалттайгаар нааддаг болсон. Галууд дор бүрнээ төсөв санхүүтэй боллоо. Жил бүр “хонины ээлж”-тэй гал нэрэмжит наадмаа хийдэг уламжлалтай болсон гээд ажил явж л байна. 
-Завхан сумын хэмжээнд хичнээн уяач байна. Үүнээс аймаг, сум, улсын цолтой уяач хэд байдаг вэ?
-Сумын хэмжээнд 230 гаруй  уяач байна. Сүүлийн жилүүдэд моринд орж байгаа залуусын тоо нэмэгдэж байна. Одоогоор аймгийн Алдарт 26, сумын Алдарт 18  уяач байна. Бид өөрийн дүрмийнхээ дагуу аймаг, сумын алдартуудаа шалгаруулдаг юм.
-Уяачдын холбооноос жилдээ хэдэн уралдааныг зохион байгуулдаг вэ?
-Манайд галууд уралдаанаа зохион явуулдаг. Галуудын уралдаан, шинэ аймгийн алдартнуудын нэрэмжит уралдаан, бооцоот уралдаан гэхчилэн жилдээ  гурваас дөрөв нааддаг. Энэ жилийн тухайд анхны уралдаанаа гуравдугаар сарын 21-нд явууллаа. Энэ бүхэнд холбооноос дэмжээд л явдаг юм.
-Энэ жил танай сумын 90 жилийн ой болох байхаа. Бэлтгэл ажилдаа орчихсон уу?
-Тиймээ, 90 жилийн ой тохиож байнаа. Баяр наадмын комисст уяачдын холбооноос тэргүүн, хоёр тэргүүлэгч орж байгаа. Уяачид маань дор бүрнээ л бэлтгэлээ хангаж байна. Холбооноос зохион байгуулаад аймгийн бооцоот уралдаанд таван машинтай очиж оролцоод ирлээ. Эндээс өөрсдийн адууныхаа чансааг харахыг хүссэн юм. Дажгүй шүү. Бас Өлгий, Наранбулагийн нутаг руу морьдоо аваачиж, ногоолуулаад сая зургаан сарын нэгэнд орж ирлээ. 
Уяачидтайгаа хамтраад 2011 оноос хойш адууныхаа удам угшлыг сайжруулах зорилгоор Сүхбаатар, Хэнтий, Төв, Дорнод аймгуудаас 200 гаруй адуу авчирсан. Манай сумын угшлын Завхан голын хурдууд ч сайн давхиж байна. Тэгэхээр нутгийн дэвжээнээ бид одтой наадах болов уу.
-Хурдан морь унаач хүүхдийн амь нас аюулгүй байдал нэн тэргүүнд тавигдаж байгаа. Энэ талаар?
-Мэдээж хамгаалах хувцас хэрэгслээр хангаж, бүгдийг нь даатгалд хамруулна даа. Одоогоор малгай, хувцас 20 хувьтай байна.
-Таны хувьд моринд ороод удаж байна уу?
-Манай авга ах /аавын дүү/ аймгийн Алдарт уяач Дэмбэ гэж хүн байлаа. Хөөрхий одоо бурхан болсон. Түүний хүү аймгийн Алдарт уяач Түмэндэмбэрэл гэж бий. Бас хүргэн ах аймгийн Алдарт. Эдгээр хүмүүсийн нөлөө их байсан. Мөн найз нөхөд ч уяа сойлго тааруулж байна. Миний хувьд 2000 оноос хойш адуу мал цуглуулж эхэлсэн. 
-Ямар удам угшилтай адуу уяж уяачийнхаа гарааг эхэлж байв?
-Нутгийн адуугаар наадаж байлаа. Түүний дараа хүрэн морио Завхан аймгийн Ургамал сумын ойд соёолон насанд түрүүлгэсэн. Хурдан хүрэнгүүдийн угшилтай.  Энэ жил Увс аймгийн төвийн бүсийн уралдаанд хязаалан морь айргийн таваар ирлээ. Манай Завхан голын угшилтай, урд нь уягдаж байгаагүй битүү морь байгаа юм.
-Аймгийн чанартай наадмын анхны айраг байх нь ээ? Сумын наадмын хичнээн айраг,  түрүүтэй вэ?
-Тиймээ анхны айргаа ийнхүү авлаа. Харин сумын наадмаас арваад айраг, түрүүтэй болж байна. Ноднин улсын баяраар дааган насанд оруулсан.  2010 онд шүдлэн гуравлууллаа. Энэ шүдлэн 2011 онд галын баяр, бооцоот уралдаанд гурваар нэг, дөрвөөр нэг ирсэн.
-Өөр хаагуур хаагуур наадаж байв?
-Хамгийн холдоо Завхан аймгийн Ургамал, Ховд аймгийн төв хүрч байлаа. Ховдын газар нутаг моринд их сайн таарах янзтай юм билээ. Наадам нь ч боломжийн талбайд, зохион байгуулалт сайтай болж байсан.
-Танайхан аймгийн чанартай наадмууддаа хэр явж байна вэ?
-Манай сум чинь төвөөс хөөрхөн зайтай л даа. Гэхдээ уяачидтайгаа явнаа. Очоод сайхан амжилт гаргаад л ирж байна. Ноднингоос хойш  гэхэд бүсийн уралдаан, цагдаагийн ойд явж хязаалангийн түрүүтэй ирсэн. Тухайн жилийн шилдгүүдээ тодруулахдаа аймаг, сумын баярын амжилтыг нь оноогоор дүгнэж оруулдаг юм.
-Бидний яриа өндөрлөж байна. Ярилцсанд баярлалаа.

"Тод магнай" сэтгүүл Увс аймгийн тусгай дугаар