“Орлойн хурд” уяачдын холбооны тэргүүн Г.Осоржамаа: Далиу ногооныг манай сумынхан 1800 төгрөгөөр авч байсан гэдэг

Сүхбаатар аймгийн Халзан сумын уугуул, Уулбаян сумын харьяат, “Орлойн хурд” уяачдын холбооны тэргүүн Г.Осоржамаатай хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна. 
-Уулбаян сумын  уяачдын холбоо хэзээ байгуулагдсан бэ. Та хэдийнээс тэргүүнээр нь ажиллаж байна?
 -Манай Уулбаян сумын уяачдын холбоо 1992 онд анх байгуулагдаж байлаа. Энэ хугацаанд Б.Агваан, Ж.Соёлсүх нарын хүмүүс тэргүүнээр ажиллаж байсан. Миний хувьд 2013 оны хавраас тэргүүнээр сонгогдон ажиллаж байгаа бөгөөд гурав дахь тэргүүн болж байгаа юм. Энэ жил манай сумын уяачдын холбоо хуралдан шинэ зохион байгуулалтанд ороод байгаа. Ажлаа аваад “Уулбаян баруун бүс” уралдааныг зохион байгууллаа. Хэнтий, Дорнод, Сүхбаатарын уяачид оролцсон энэ уралдаанд манайхан нэг түрүү авлаа. Бид ойрын үед бүх гишүүдээ бүртгэлжүүлье, албан ёсны үнэмлэхтэй болгоё, уралдааныг төлөвлөгөөтэйгээр нутаг орондоо зохион байгуулъя, хүүхдийн эрх ашгийг хамгаалъя, тоног төхөөрөмжөө сайжруулъя, алдар цолтой улсуудынхаа хуучин тэмдэг үнэмлэхийг шинэчилье гээд олон ажлыг төлөвлөөд эхний ажилдаа орчихоод байна. Уяачдын холбоо 25 хүний тэргүүлэгчдийн бүрэлдэхүүнтэй. Харин 120 гишүүнтэй. Энд сумын Алдарт цолтой зуугаад, аймгийн Алдарт уяач цолтой 20 хүн бий. Энэ бол албан ёсоор бүртгэгдсэн гишүүдийн тоо байгаа юм. Тэрнээс хурд чуулсан энэ нутагт морь уяхгүй хүн байхгүй шүү дээ, бүгд л уяна.
-Хурд чуулсан нутаг болохоор “Орлойн хурд” нэрийг холбоондоо өгсөн байх нь ээ?
-Морь судлаачид, ахмад уяачдын ярьж байгаагаар Сүхбаатар аймгийн морины хурд нь манай Уулбаян сум буюу Уулбаянмөнх хошуу, Сүхбаатар сумын Дарханхаан уулаас эхтэй гэж үздэг юм байна лээ. Энэ хурд нь дотроо Орлойн хошууны баячуудын хүрэн адуу,  Далиу ногоон, Хүүхэн Шүүлэнгийн хээр гээд хэд хэдэн бэсрэг угшилтай. Үүнээс Орлойн хурдыг энэ хошууны баячуудын хүрэн адуу бүрдүүлдэг. Хүрэн адууны угшил өнөөдөр манай Уулбаянд долоо, найм дахь үедээ хурдалж байна. Нөгөө нь болох Далиу ногоон нь Галшараас угшилтай. Халзан суманд аргалын ацаганд Галшарын хурдан Тонж ногоон азарга ирж л дээ. Тэрний төл болох Далиу ногооныг эзнээс нь худалдаж авах гэж манай Уулбаяныхан  хоёр гурав хоног суусан гэдэг юм билээ. Наймаа хийхээр 1500 төгрөгтэй очсон ч наймаалцаж  чадалгүй хоёр гурав хонож, сүүлд нь нэгнээсээ 300-г авч нэмээд 1800 төгрөгөөр авчирч байж. Ийнхүү Далиу ногооны төлүүд Уулбаян суманд хурдлан, удам угшил нь сайжраад л яваа нь энэ. Манай сумын Шарын ногоон, Жамсранжавын хээр, Дамдингаагийн хээр, Шагдарын хүрэн азарганууд бүгд л Далиу ногооны угшилтай. Харин Хүүхэн Шүүлэнгийн хээрийн тухай сонирхуулахад манай нутагт уралдах бүртээ түрүүлдэг сайн хээр азарга байсан байгаа юм. Тухайн үедээ 16 уралдахад 16 түрүүлж байсан гэдэг. Аймгийн Алдарт уяач Баазарын хээр, халтар азарганууд, Дондогийн нум хонгор тэр байтугай Хэнтий аймгийн Сүрэнхорын хээр азаргыг ч Хүүхэн шүүлэнгийн хээр азарганы угшилтай гэж ярьдаг юм. Бас Ламтны саарал байна. Манай Уулбаяны Гэндэнжав гэж өвгөнд нэг их хурдан азарга байлаа. 1946 онд аймгийн баяр наадамд ирж түрүүлсэн тэр азарганы угшил нь Нэрэнгийн Жамсрангийн ногоон морь, Цэрэндоржийн хонгор, Батаагийн саарал азарга гэхчилэн үргэлжилдэг юм. Эд Ламтны саарлын угшилтай. Ийм л хурд чуулсан нутаг байгаа юм даа.
-Та тэгвэл хурдны халуун цөм дээр байгаа хүн байна. Морь уяж байна уу?
-Сонирхоно. Би уг нь Халзан сумын уугуул хүн байгаа юм. Сургуулиа төгсөөд Уулбаянд ирснээс 30 жил болж байна. 1982 онд ирж байлаа. Би сумын төв дээр байдаг болохоор уяаны ажилд гар бие оролцоод байж чаддаггүй юм. Үйлчилгээний албаны хүн гэх үү. Хэрэгтэй зүйлийг нь дөхүүлээд л явдаг юм. Харин гол ажлыг ах дүү шиг минь дотно улс болох сумын Алдарт уяач Жижээгийн Ганбаатар, Алтангэрэлийн Мөнхжих дүү нар хариуцдаг.
-Одоогоор ямар ямар амжилт гаргаад байна даа?
-Амжилт үзүүлж байна. АХ-ын 88 жилийн аймгийн баяр наадмаар соёолонгоо тавлуулсан. Тэр жилээ сумандаа түрүүлээд Мөнххааны наадамд гуравт орж байсан. Болоогүй Алтан-Овооны тахилга наадамд айрагдаж, нэг жил нэг түрүү гурван айраг  авч үзлээ. Эцэг тал нь Дорноговийн Дэлгэрэхийн, эх нь манай сумын хурдан хонгор азаргатай Ууганбаярын адуу байгаа юм.
Одоо надад нэг хар азарга бий. Суманд нэг айрагдсан. Халзан сумын Найдаа гэж залуугийн адуу байгаа юм.
-Ярилцлага маань энд хүрээд өндөрлөж байна. Сүүлийн асуултыг танд үлдээж байна.
-Баярлалаа. Дээр ярьсан яриагаа үргэлжлүүлэхэд өнгөрсөн жилийн Хэнтий, Дорнодын бүсүүдэд Бадамын Агваан, аймгийн Алдарт уяач Дэнсмаан Халтар нар одтой наадаж уясан хүлгэдээ айрагдуулаа шүү дээ. Халтар гуайн хоёр хүү Аюушжав, Алтанхуяг нар өнгөрсөн жилийн амжилтаараа аймгийн Алдарт уяачид боллоо. Бас бага хүү нь сумын Алдар уяач болсон.  Мөн Г.Баяржаргал, А.Эрдэнэ-Очир нар аймгийн Алдарт уяачид боллоо. Сумын алдартууд таваар нэмэгдлээ. Энэ мэт өнгөрсөн жил бид амжилт дүүрэн байсан. Энэ жил ч энэ амжилтын буухиа үргэлжилнэ. Энд сонирхуулахад  манай сум удамт уяачид олонтой. Дэнсмаан Халтарынхан, аймгийн Алдарт уяач Борын Дондог, түүний хөвгүүд болох аймгийн Алдартууд Шижирбаатар, Дагвадорж нар байна. Бас Алтангэрэлийн дөрвөн хүү болох А.Мөнхжих, А.Баатарчулуун, А.Лхагвасүрэн, А.Баяжих нар бүгдээрээ сумын Алдартууд. Хүргэн нь бас сумын Алдарт уяач. Ийм л хурдан хурц адуутай, эрдэм төгс уяачидтай  сум байгаа юм.

"Тод магнай" сэтгүүл Сүхбаатар аймгийн тусгай дугаар, 2013 он