Аймгийн Алдарт уяач Ч.Эрдэнэцогт: Аймгийн ойгоор соёолон бор морио түрүүлгээд үндэсний бөхийн аваргуудтай патиараа татуулж явлаа
А.Тэлмэн
2016 оны 5-р сарын 04 -нд
Говьсүмбэр аймгийн Сүмбэр сумын уугуул, аймгийн алдарт уяач Ч.Эрдэнэцогт гуайн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Алдартын унасан газар, угаасан ус хаана вэ?
-Би Говьсүмбэр аймгийн Сүмбэр сумын уугуул хүн. 1940 оны өвөл тэр үеийнхээр Дундговь аймгийн Эрээн суманд төрсөн. Айлын ганц хүү. Тэгээд 1952 оны өвөл намайг нэгдүгээр ангид орж байхад манай сум тараад хоёр баг нь Сүмбэрт харьяалагдах болсон юм.
-Аав тань морь мал уядаг байв уу?
-Тийм ээ, морь уядаг байлаа. Гэхдээ намайг 18 хүрэхэд ойчсон. Би багадаа ах лам Дампилынхаа уясан морийг унаж хурдлуулдаг байлаа. Бас Сүмбэрийн хурдан морьтнууд болох Борхүү, морьтын Цэнд, Цэрэндэжид, Насантогтох, Дамбадаржаа нарын морины ажилд тусалж, хойно урд нь явдаг байлаа. Ажил мундахгүй л дээ. Даага сургана, хонь хургыг нь маллана, морийг нь тавьж эргүүлж өгнө гээд. Эдний ярианаас сонсоход аав нэг алтан бөгжөөрөө солилцож хээр морь авсан юм билээ. Тэр нь ойр зуурын наадамд айрагдаж, түрүүлдэг байсан гэсэн. Хүүхэд байсан болохоор аавынхаа тухай сайн мэдэхгүй л дээ.
-Нутгийн хөгшчүүлээс уяаны эрдмийн талаар их юм сурав уу?
-Гавих юмгүй ээ. Одоо санаж байгаагаас 21,22-той байсан болов уу. Цэнд өвгөн адуу зарна гээд хот явдаг юм. Би хамт явж, хар ажлыг нь хийж байсан. Борхүү гуай чинь улс хувьсгалын 30 жилийн ойгоор соёолон, бор шаргаа түрүүлгэсэн. Манай Сүмбэрээс анх удаа төрийн наадмаас түрүү хүртсэн хүн дээ. Насантогтох гуайтай бас цуг морь уяж л явлаа. Их ч хурдан морьдтой. 1970 онд энд ирээд дөрвөн түрүүг нь аваад явж байсан.
Дээхнэ жилдээ ганц л нааддаг болохоор биеийн хөндүүр авахуулдаггүй байсан байх. Шинэ ногооноос илүү ноднингийн борог өвсийг чухалд тооцно. Тэгээд тэр борогийг нь авна гээд хоёр хоногийн өмнө уяж унтдаг гэлцдэг. Ярьцгааж байгаагаар нь бол дан ногооных бол сайн давхидаггүй. Хуучин ногооны борогийг нь авснаар сайн хурдлуулдаг байсан шиг байгаа юм.
-Тэр үед суманд наадам хэр болдог байв?
-Базаахгүй ээ. Тэр үед жилдээ майн баяр, наадмаар нэг уралдана. Хааяа сонгуулиар бас уралдчихна. Яаж мэдэхэв ойр хавийн сум ой хийвэл явах жишээний.
-Та бие даан морь уях болсон нь хэзээ вэ?
-Би 1965 оноос морь уяж эхэлсэн. Аминыхаа хэдээр анх уяаны ажил эхлүүлж байлаа. 1969 онд эхнэрийн адууны шарга мориор анхны шахуу айргаа авсан. Манай хөгшин Ишданзангийн Өлзий гэж Сүмбэрийн хүн. Хадам хөгшин айхтар хурдан биш ч адуутай айл байсан юм. Хадмын хурдан зээрд морийг нь морьтын Цэнд авч хурдлуулж байсан гэдэг юм.
-Таны уяж байсан морьдоос хамгийн өндөр амжилт үзүүлсэн нь ямар адуу байна?
-1991 онд Говьсүмбэр аймаг байгуулагдсаны ойгоор соёолон бор морио түрүүлгэсэн. Тэгээд Баянмөнх, Дамдин, Бат-Эрдэнэ нарын аваргуудтай патиараа татуулж явлаа. Дурсгалтай сайхан наадам болсон. Энэ соёолон Дампил ахын маань адуунаас гаралтай. Ах лам 1959 онд Туяагийн 20 жилийн ойгоор шүдлэн бор үрээгээ аман хүзүүдүүлсэн. Бас нэг зээрд морио аман хүзүүдүүлж байсан. Хөгшин надад гүү өгсөнөөр адуужсан. Надад мөн нэг бор адуу байсан. Манайхны Дамбадаржаа гэж олон жил адуунд явсан хүн л дээ. Энэ хүн надад Галшарын Үдэрбатын адууны бор азаргыг өгсөн юм. Үдэрбат тухайн үедээ шилмэл адуу хариулж байсан юм билээ.
-Та өөрөө энд тэндээс адуу авч байв уу?
-Би ч ойроос арай олон адуу авсан.
-Танай нутгийг тойрсон хурдтай газрууд их олон байна. Тэгэхээр энэ хавийн адуунууд нэлээн сайн сэлбэгдсэн болов уу?
-Сайн сэлбэгдсэн. Дээхнэ энэ Галшар гэхчилэн цуутай адууг Цантын баазад тушаадаг байлаа ш дээ. Эндээс нь гүү байц хаягдаж болно, бас наймаа хийж, хольж солиод авч болно. Сүйхээтэй хүн бол хоёр тааруухан адуугаар адууны тоо гүйцээж болдог л байсан гэдэг юм байна лээ.
-Та аймаг сумын баяр наадмаас хичнээн айраг, түрүүтэй юм бэ?
-Мэдэхгүй ээ. Нарийн тоолж байсангүй. Ямартаа ч нэг жил соёолон, хязаалан хоёроо түрүүлгэж явлаа. Миний морь уяж гаргасан амжилтыг үнэлээд 1998 онд аймгийн Алдарт уяач цолоор шагнасан.
-Та нэгдэл нийгмийн үед ямар мал хариулж байв?
-Би нэг үе хонь хариулж байлаа. Бас нэлээн хэдэн жил машин ч барьсан.
-Та хэдэн хүүхэдтэй вэ?
-Би долоон хүүхэдтэй. Эднээс Бүрэнзаяа хүү маань морь уяж байна. Одоохондоо энэ хавьдаа л наадаад байна. Энэ зун Дархан суманд хязаалан айрагдуулаад ирсэн. Сая Цэлхээгийн Бямбасүрэнгийн Алдартын мялаалга наадамд тэр үрээ нь дөрөвлөсөн. Бас уржнангийн цаад жил их морь Дархан суманд түрүүлгэсэн. Би ч туслана гэж юу байхав. Хааяа очиж үглэдэг л юм. Тэрийг маань тоож байгаа юмуу, үгүй юу мэдэхгүй ээ. Уяаны талаар мэддэг юмаа үглэх, зөвлөхийн завсраар хэлээд л байгаа.
-Улсын наадамд явж байв уу?
-Улсын наадамд зөндөө очсон. Гэхдээ айраг, түрүү авч чадаагүй л дээ. Ихэвчлэн 10, 20-ийн дотор л оруулж байлаа. Тэр үед Яармагийн дэнж дээр нааддаг байсан.
-Бидний яриа жаргах талдаа орж байна. Сүүлийн асуултыг танд үлдээе.
-Баярлалаа. Та бүхний ажил үйлсэд амжилт хүсье. Би боддог юм. Уралдааны замаа сайхан засаад өгөөсэй гэж. Тэрнээс уралдааны зохион байгуулалт, бай шагналын талаар гомдоллох юмгүй. Сайхан болдог.
"Тод магнай" сэтгүүл Говьсүмбэр аймгийн тусгай дугаар
-Алдартын унасан газар, угаасан ус хаана вэ?
-Би Говьсүмбэр аймгийн Сүмбэр сумын уугуул хүн. 1940 оны өвөл тэр үеийнхээр Дундговь аймгийн Эрээн суманд төрсөн. Айлын ганц хүү. Тэгээд 1952 оны өвөл намайг нэгдүгээр ангид орж байхад манай сум тараад хоёр баг нь Сүмбэрт харьяалагдах болсон юм.
-Аав тань морь мал уядаг байв уу?
-Тийм ээ, морь уядаг байлаа. Гэхдээ намайг 18 хүрэхэд ойчсон. Би багадаа ах лам Дампилынхаа уясан морийг унаж хурдлуулдаг байлаа. Бас Сүмбэрийн хурдан морьтнууд болох Борхүү, морьтын Цэнд, Цэрэндэжид, Насантогтох, Дамбадаржаа нарын морины ажилд тусалж, хойно урд нь явдаг байлаа. Ажил мундахгүй л дээ. Даага сургана, хонь хургыг нь маллана, морийг нь тавьж эргүүлж өгнө гээд. Эдний ярианаас сонсоход аав нэг алтан бөгжөөрөө солилцож хээр морь авсан юм билээ. Тэр нь ойр зуурын наадамд айрагдаж, түрүүлдэг байсан гэсэн. Хүүхэд байсан болохоор аавынхаа тухай сайн мэдэхгүй л дээ.
-Нутгийн хөгшчүүлээс уяаны эрдмийн талаар их юм сурав уу?
-Гавих юмгүй ээ. Одоо санаж байгаагаас 21,22-той байсан болов уу. Цэнд өвгөн адуу зарна гээд хот явдаг юм. Би хамт явж, хар ажлыг нь хийж байсан. Борхүү гуай чинь улс хувьсгалын 30 жилийн ойгоор соёолон, бор шаргаа түрүүлгэсэн. Манай Сүмбэрээс анх удаа төрийн наадмаас түрүү хүртсэн хүн дээ. Насантогтох гуайтай бас цуг морь уяж л явлаа. Их ч хурдан морьдтой. 1970 онд энд ирээд дөрвөн түрүүг нь аваад явж байсан.
Дээхнэ жилдээ ганц л нааддаг болохоор биеийн хөндүүр авахуулдаггүй байсан байх. Шинэ ногооноос илүү ноднингийн борог өвсийг чухалд тооцно. Тэгээд тэр борогийг нь авна гээд хоёр хоногийн өмнө уяж унтдаг гэлцдэг. Ярьцгааж байгаагаар нь бол дан ногооных бол сайн давхидаггүй. Хуучин ногооны борогийг нь авснаар сайн хурдлуулдаг байсан шиг байгаа юм.
-Тэр үед суманд наадам хэр болдог байв?
-Базаахгүй ээ. Тэр үед жилдээ майн баяр, наадмаар нэг уралдана. Хааяа сонгуулиар бас уралдчихна. Яаж мэдэхэв ойр хавийн сум ой хийвэл явах жишээний.
-Та бие даан морь уях болсон нь хэзээ вэ?
-Би 1965 оноос морь уяж эхэлсэн. Аминыхаа хэдээр анх уяаны ажил эхлүүлж байлаа. 1969 онд эхнэрийн адууны шарга мориор анхны шахуу айргаа авсан. Манай хөгшин Ишданзангийн Өлзий гэж Сүмбэрийн хүн. Хадам хөгшин айхтар хурдан биш ч адуутай айл байсан юм. Хадмын хурдан зээрд морийг нь морьтын Цэнд авч хурдлуулж байсан гэдэг юм.
-Таны уяж байсан морьдоос хамгийн өндөр амжилт үзүүлсэн нь ямар адуу байна?
-1991 онд Говьсүмбэр аймаг байгуулагдсаны ойгоор соёолон бор морио түрүүлгэсэн. Тэгээд Баянмөнх, Дамдин, Бат-Эрдэнэ нарын аваргуудтай патиараа татуулж явлаа. Дурсгалтай сайхан наадам болсон. Энэ соёолон Дампил ахын маань адуунаас гаралтай. Ах лам 1959 онд Туяагийн 20 жилийн ойгоор шүдлэн бор үрээгээ аман хүзүүдүүлсэн. Бас нэг зээрд морио аман хүзүүдүүлж байсан. Хөгшин надад гүү өгсөнөөр адуужсан. Надад мөн нэг бор адуу байсан. Манайхны Дамбадаржаа гэж олон жил адуунд явсан хүн л дээ. Энэ хүн надад Галшарын Үдэрбатын адууны бор азаргыг өгсөн юм. Үдэрбат тухайн үедээ шилмэл адуу хариулж байсан юм билээ.
-Та өөрөө энд тэндээс адуу авч байв уу?
-Би ч ойроос арай олон адуу авсан.
-Танай нутгийг тойрсон хурдтай газрууд их олон байна. Тэгэхээр энэ хавийн адуунууд нэлээн сайн сэлбэгдсэн болов уу?
-Сайн сэлбэгдсэн. Дээхнэ энэ Галшар гэхчилэн цуутай адууг Цантын баазад тушаадаг байлаа ш дээ. Эндээс нь гүү байц хаягдаж болно, бас наймаа хийж, хольж солиод авч болно. Сүйхээтэй хүн бол хоёр тааруухан адуугаар адууны тоо гүйцээж болдог л байсан гэдэг юм байна лээ.
-Та аймаг сумын баяр наадмаас хичнээн айраг, түрүүтэй юм бэ?
-Мэдэхгүй ээ. Нарийн тоолж байсангүй. Ямартаа ч нэг жил соёолон, хязаалан хоёроо түрүүлгэж явлаа. Миний морь уяж гаргасан амжилтыг үнэлээд 1998 онд аймгийн Алдарт уяач цолоор шагнасан.
-Та нэгдэл нийгмийн үед ямар мал хариулж байв?
-Би нэг үе хонь хариулж байлаа. Бас нэлээн хэдэн жил машин ч барьсан.
-Та хэдэн хүүхэдтэй вэ?
-Би долоон хүүхэдтэй. Эднээс Бүрэнзаяа хүү маань морь уяж байна. Одоохондоо энэ хавьдаа л наадаад байна. Энэ зун Дархан суманд хязаалан айрагдуулаад ирсэн. Сая Цэлхээгийн Бямбасүрэнгийн Алдартын мялаалга наадамд тэр үрээ нь дөрөвлөсөн. Бас уржнангийн цаад жил их морь Дархан суманд түрүүлгэсэн. Би ч туслана гэж юу байхав. Хааяа очиж үглэдэг л юм. Тэрийг маань тоож байгаа юмуу, үгүй юу мэдэхгүй ээ. Уяаны талаар мэддэг юмаа үглэх, зөвлөхийн завсраар хэлээд л байгаа.
-Улсын наадамд явж байв уу?
-Улсын наадамд зөндөө очсон. Гэхдээ айраг, түрүү авч чадаагүй л дээ. Ихэвчлэн 10, 20-ийн дотор л оруулж байлаа. Тэр үед Яармагийн дэнж дээр нааддаг байсан.
-Бидний яриа жаргах талдаа орж байна. Сүүлийн асуултыг танд үлдээе.
-Баярлалаа. Та бүхний ажил үйлсэд амжилт хүсье. Би боддог юм. Уралдааны замаа сайхан засаад өгөөсэй гэж. Тэрнээс уралдааны зохион байгуулалт, бай шагналын талаар гомдоллох юмгүй. Сайхан болдог.
"Тод магнай" сэтгүүл Говьсүмбэр аймгийн тусгай дугаар
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна