Аймгийн Алдарт уяач Ч.Эрдэнэцогт: Аймгийн ойгоор соёолон бор морио түрүүлгээд үндэсний бөхийн аваргуудтай патиараа татуулж явлаа

2016 оны 5-р сарын 04 -нд

Говьсүмбэр аймгийн Сүмбэр сумын уугуул, аймгийн алдарт уяач Ч.Эрдэнэцогт гуайн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Алдартын унасан газар, угаасан ус хаана вэ?
-Би Говьсүмбэр аймгийн Сүмбэр сумын уугуул хүн. 1940 оны өвөл тэр үеийнхээр Дундговь аймгийн Эрээн суманд төрсөн. Айлын ганц хүү. Тэгээд 1952 оны өвөл намайг нэгдүгээр ангид орж байхад манай сум тараад хоёр баг нь Сүмбэрт харьяалагдах болсон юм.
-Аав тань морь мал уядаг байв уу?
-Тийм ээ, морь уядаг байлаа. Гэхдээ намайг 18 хүрэхэд ойчсон. Би багадаа ах лам Дампилынхаа уясан морийг унаж хурдлуулдаг байлаа. Бас Сүмбэрийн хурдан морьтнууд болох Борхүү, морьтын Цэнд, Цэрэндэжид, Насантогтох, Дамбадаржаа нарын морины ажилд тусалж, хойно урд нь явдаг байлаа. Ажил мундахгүй л дээ. Даага сургана, хонь хургыг нь маллана, морийг нь тавьж эргүүлж өгнө гээд. Эдний ярианаас сонсоход аав нэг алтан бөгжөөрөө солилцож хээр морь авсан юм билээ. Тэр нь ойр зуурын наадамд айрагдаж, түрүүлдэг байсан гэсэн. Хүүхэд байсан болохоор аавынхаа тухай сайн мэдэхгүй л дээ.
-Нутгийн хөгшчүүлээс уяаны эрдмийн талаар их юм сурав уу?
-Гавих юмгүй ээ. Одоо санаж байгаагаас 21,22-той байсан болов уу. Цэнд өвгөн адуу зарна гээд хот явдаг юм. Би хамт явж, хар ажлыг нь хийж байсан. Борхүү гуай чинь улс хувьсгалын 30 жилийн ойгоор соёолон, бор шаргаа түрүүлгэсэн. Манай Сүмбэрээс анх удаа төрийн наадмаас түрүү хүртсэн хүн дээ. Насантогтох гуайтай бас цуг морь уяж л явлаа. Их ч хурдан морьдтой. 1970 онд энд ирээд дөрвөн түрүүг нь аваад явж байсан.
Дээхнэ жилдээ ганц л нааддаг болохоор биеийн хөндүүр авахуулдаггүй байсан байх. Шинэ ногооноос илүү ноднингийн борог өвсийг чухалд тооцно. Тэгээд тэр борогийг нь авна гээд хоёр хоногийн өмнө уяж унтдаг гэлцдэг. Ярьцгааж байгаагаар нь бол дан ногооных бол сайн давхидаггүй. Хуучин ногооны борогийг нь авснаар сайн хурдлуулдаг байсан шиг байгаа юм.
-Тэр үед суманд наадам хэр болдог байв?
-Базаахгүй ээ. Тэр үед жилдээ майн баяр, наадмаар нэг уралдана. Хааяа сонгуулиар бас уралдчихна. Яаж мэдэхэв ойр хавийн сум ой хийвэл явах жишээний.
-Та бие даан морь уях болсон нь хэзээ вэ?
-Би 1965 оноос морь уяж эхэлсэн. Аминыхаа хэдээр анх уяаны ажил эхлүүлж байлаа. 1969 онд эхнэрийн адууны шарга мориор анхны шахуу айргаа авсан. Манай хөгшин Ишданзангийн Өлзий гэж Сүмбэрийн хүн. Хадам хөгшин айхтар хурдан биш ч адуутай айл байсан юм. Хадмын хурдан зээрд морийг нь морьтын Цэнд авч хурдлуулж байсан гэдэг юм.
-Таны уяж байсан морьдоос хамгийн өндөр амжилт үзүүлсэн нь ямар адуу байна?
-1991 онд Говьсүмбэр аймаг байгуулагдсаны ойгоор соёолон бор морио түрүүлгэсэн. Тэгээд Баянмөнх, Дамдин, Бат-Эрдэнэ нарын аваргуудтай патиараа татуулж явлаа. Дурсгалтай сайхан наадам болсон. Энэ соёолон Дампил ахын маань адуунаас гаралтай. Ах лам 1959 онд Туяагийн 20 жилийн ойгоор шүдлэн бор үрээгээ аман хүзүүдүүлсэн. Бас нэг зээрд морио аман хүзүүдүүлж байсан. Хөгшин надад гүү өгсөнөөр адуужсан. Надад мөн нэг бор адуу байсан. Манайхны Дамбадаржаа гэж олон жил адуунд явсан хүн л дээ. Энэ хүн надад Галшарын Үдэрбатын адууны бор азаргыг өгсөн юм. Үдэрбат тухайн үедээ шилмэл адуу хариулж байсан юм билээ.
-Та өөрөө энд тэндээс адуу авч байв уу?
-Би ч ойроос арай олон адуу авсан.
-Танай нутгийг тойрсон хурдтай газрууд их олон байна. Тэгэхээр энэ хавийн адуунууд нэлээн сайн сэлбэгдсэн болов уу?
-Сайн сэлбэгдсэн. Дээхнэ энэ Галшар гэхчилэн цуутай адууг Цантын баазад тушаадаг байлаа ш дээ. Эндээс нь гүү байц хаягдаж болно, бас наймаа хийж, хольж солиод авч болно. Сүйхээтэй хүн бол хоёр тааруухан адуугаар адууны тоо гүйцээж болдог л байсан гэдэг юм байна лээ.
-Та аймаг сумын баяр наадмаас хичнээн айраг, түрүүтэй юм бэ?
-Мэдэхгүй ээ. Нарийн тоолж байсангүй. Ямартаа ч нэг жил соёолон, хязаалан хоёроо түрүүлгэж явлаа. Миний морь уяж гаргасан амжилтыг үнэлээд 1998 онд аймгийн Алдарт уяач цолоор шагнасан.
-Та нэгдэл нийгмийн үед ямар мал хариулж байв?
-Би нэг үе хонь хариулж байлаа. Бас нэлээн хэдэн жил машин ч барьсан.
-Та хэдэн хүүхэдтэй вэ?
-Би долоон хүүхэдтэй. Эднээс Бүрэнзаяа хүү маань морь уяж байна. Одоохондоо энэ хавьдаа л наадаад байна. Энэ зун Дархан суманд хязаалан айрагдуулаад ирсэн. Сая Цэлхээгийн Бямбасүрэнгийн Алдартын мялаалга наадамд тэр үрээ нь дөрөвлөсөн. Бас уржнангийн цаад жил их морь Дархан суманд түрүүлгэсэн. Би ч туслана гэж юу байхав. Хааяа очиж үглэдэг л юм. Тэрийг маань тоож байгаа юмуу, үгүй юу мэдэхгүй ээ. Уяаны талаар мэддэг юмаа үглэх, зөвлөхийн завсраар хэлээд л байгаа.
-Улсын наадамд явж байв уу?
-Улсын наадамд зөндөө очсон. Гэхдээ айраг, түрүү авч чадаагүй л дээ. Ихэвчлэн 10, 20-ийн дотор л оруулж байлаа. Тэр үед Яармагийн дэнж дээр нааддаг байсан.
-Бидний яриа жаргах талдаа орж байна. Сүүлийн асуултыг танд үлдээе.
-Баярлалаа. Та бүхний ажил үйлсэд амжилт хүсье. Би боддог юм. Уралдааны замаа сайхан засаад өгөөсэй гэж. Тэрнээс уралдааны зохион байгуулалт, бай шагналын талаар гомдоллох юмгүй. Сайхан болдог.
"Тод магнай" сэтгүүл Говьсүмбэр аймгийн тусгай дугаар
-Алдартын унасан газар, угаасан ус хаана вэ?
-Би Говьсүмбэр аймгийн Сүмбэр сумын уугуул хүн. 1940 оны өвөл тэр үеийнхээр Дундговь аймгийн Эрээн суманд төрсөн. Айлын ганц хүү. Тэгээд 1952 оны өвөл намайг нэгдүгээр ангид орж байхад манай сум тараад хоёр баг нь Сүмбэрт харьяалагдах болсон юм.
-Аав тань морь мал уядаг байв уу?
-Тийм ээ, морь уядаг байлаа. Гэхдээ намайг 18 хүрэхэд ойчсон. Би багадаа ах лам Дампилынхаа уясан морийг унаж хурдлуулдаг байлаа. Бас Сүмбэрийн хурдан морьтнууд болох Борхүү, морьтын Цэнд, Цэрэндэжид, Насантогтох, Дамбадаржаа нарын морины ажилд тусалж, хойно урд нь явдаг байлаа. Ажил мундахгүй л дээ. Даага сургана, хонь хургыг нь маллана, морийг нь тавьж эргүүлж өгнө гээд. Эдний ярианаас сонсоход аав нэг алтан бөгжөөрөө солилцож хээр морь авсан юм билээ. Тэр нь ойр зуурын наадамд айрагдаж, түрүүлдэг байсан гэсэн. Хүүхэд байсан болохоор аавынхаа тухай сайн мэдэхгүй л дээ.
-Нутгийн хөгшчүүлээс уяаны эрдмийн талаар их юм сурав уу?
-Гавих юмгүй ээ. Одоо санаж байгаагаас 21,22-той байсан болов уу. Цэнд өвгөн адуу зарна гээд хот явдаг юм. Би хамт явж, хар ажлыг нь хийж байсан. Борхүү гуай чинь улс хувьсгалын 30 жилийн ойгоор соёолон, бор шаргаа түрүүлгэсэн. Манай Сүмбэрээс анх удаа төрийн наадмаас түрүү хүртсэн хүн дээ. Насантогтох гуайтай бас цуг морь уяж л явлаа. Их ч хурдан морьдтой. 1970 онд энд ирээд дөрвөн түрүүг нь аваад явж байсан.
Дээхнэ жилдээ ганц л нааддаг болохоор биеийн хөндүүр авахуулдаггүй байсан байх. Шинэ ногооноос илүү ноднингийн борог өвсийг чухалд тооцно. Тэгээд тэр борогийг нь авна гээд хоёр хоногийн өмнө уяж унтдаг гэлцдэг. Ярьцгааж байгаагаар нь бол дан ногооных бол сайн давхидаггүй. Хуучин ногооны борогийг нь авснаар сайн хурдлуулдаг байсан шиг байгаа юм.
-Тэр үед суманд наадам хэр болдог байв?
-Базаахгүй ээ. Тэр үед жилдээ майн баяр, наадмаар нэг уралдана. Хааяа сонгуулиар бас уралдчихна. Яаж мэдэхэв ойр хавийн сум ой хийвэл явах жишээний.
-Та бие даан морь уях болсон нь хэзээ вэ?
-Би 1965 оноос морь уяж эхэлсэн. Аминыхаа хэдээр анх уяаны ажил эхлүүлж байлаа. 1969 онд эхнэрийн адууны шарга мориор анхны шахуу айргаа авсан. Манай хөгшин Ишданзангийн Өлзий гэж Сүмбэрийн хүн. Хадам хөгшин айхтар хурдан биш ч адуутай айл байсан юм. Хадмын хурдан зээрд морийг нь морьтын Цэнд авч хурдлуулж байсан гэдэг юм.
-Таны уяж байсан морьдоос хамгийн өндөр амжилт үзүүлсэн нь ямар адуу байна?
-1991 онд Говьсүмбэр аймаг байгуулагдсаны ойгоор соёолон бор морио түрүүлгэсэн. Тэгээд Баянмөнх, Дамдин, Бат-Эрдэнэ нарын аваргуудтай патиараа татуулж явлаа. Дурсгалтай сайхан наадам болсон. Энэ соёолон Дампил ахын маань адуунаас гаралтай. Ах лам 1959 онд Туяагийн 20 жилийн ойгоор шүдлэн бор үрээгээ аман хүзүүдүүлсэн. Бас нэг зээрд морио аман хүзүүдүүлж байсан. Хөгшин надад гүү өгсөнөөр адуужсан. Надад мөн нэг бор адуу байсан. Манайхны Дамбадаржаа гэж олон жил адуунд явсан хүн л дээ. Энэ хүн надад Галшарын Үдэрбатын адууны бор азаргыг өгсөн юм. Үдэрбат тухайн үедээ шилмэл адуу хариулж байсан юм билээ.
-Та өөрөө энд тэндээс адуу авч байв уу?
-Би ч ойроос арай олон адуу авсан.
-Танай нутгийг тойрсон хурдтай газрууд их олон байна. Тэгэхээр энэ хавийн адуунууд нэлээн сайн сэлбэгдсэн болов уу?
-Сайн сэлбэгдсэн. Дээхнэ энэ Галшар гэхчилэн цуутай адууг Цантын баазад тушаадаг байлаа ш дээ. Эндээс нь гүү байц хаягдаж болно, бас наймаа хийж, хольж солиод авч болно. Сүйхээтэй хүн бол хоёр тааруухан адуугаар адууны тоо гүйцээж болдог л байсан гэдэг юм байна лээ.
-Та аймаг сумын баяр наадмаас хичнээн айраг, түрүүтэй юм бэ?
-Мэдэхгүй ээ. Нарийн тоолж байсангүй. Ямартаа ч нэг жил соёолон, хязаалан хоёроо түрүүлгэж явлаа. Миний морь уяж гаргасан амжилтыг үнэлээд 1998 онд аймгийн Алдарт уяач цолоор шагнасан.
-Та нэгдэл нийгмийн үед ямар мал хариулж байв?
-Би нэг үе хонь хариулж байлаа. Бас нэлээн хэдэн жил машин ч барьсан.
-Та хэдэн хүүхэдтэй вэ?
-Би долоон хүүхэдтэй. Эднээс Бүрэнзаяа хүү маань морь уяж байна. Одоохондоо энэ хавьдаа л наадаад байна. Энэ зун Дархан суманд хязаалан айрагдуулаад ирсэн. Сая Цэлхээгийн Бямбасүрэнгийн Алдартын мялаалга наадамд тэр үрээ нь дөрөвлөсөн. Бас уржнангийн цаад жил их морь Дархан суманд түрүүлгэсэн. Би ч туслана гэж юу байхав. Хааяа очиж үглэдэг л юм. Тэрийг маань тоож байгаа юмуу, үгүй юу мэдэхгүй ээ. Уяаны талаар мэддэг юмаа үглэх, зөвлөхийн завсраар хэлээд л байгаа.
-Улсын наадамд явж байв уу?
-Улсын наадамд зөндөө очсон. Гэхдээ айраг, түрүү авч чадаагүй л дээ. Ихэвчлэн 10, 20-ийн дотор л оруулж байлаа. Тэр үед Яармагийн дэнж дээр нааддаг байсан.
-Бидний яриа жаргах талдаа орж байна. Сүүлийн асуултыг танд үлдээе.
-Баярлалаа. Та бүхний ажил үйлсэд амжилт хүсье. Би боддог юм. Уралдааны замаа сайхан засаад өгөөсэй гэж. Тэрнээс уралдааны зохион байгуулалт, бай шагналын талаар гомдоллох юмгүй. Сайхан болдог.
"Тод магнай" сэтгүүл Говьсүмбэр аймгийн тусгай дугаар




0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
6-р сарын 27 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ №85: МУ-ЫН АЛДАРТ УЯАЧ Э.УУГАНБ…
-
6-р сарын 13 -нд Хүүхэд инээж байхдаа хамгийн хөөрхөн
-
6-р сарын 12 -нд Сумын Алдарт уяач Б.Дашбаатар: Унаган хүлгээрээ на…
-
6-р сарын 12 -нд “Жавхлант шаргын хурд-2022” уралдаанд эхний 30-д х…
-
6-р сарын 12 -нд "Сэцэн ханы хурд-2022" аймгийн аварга хүлэг шалгар…
-
6-р сарын 12 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ №81: МУ-ЫН ГАВЬЯАТ ТАМИРЧИН Т.Ц…
-
6-р сарын 12 -нд Сумын Алдарт уяач А.Батдэлгэр: Сумын наадмын зурга…
-
6-р сарын 11 -нд “Жавхлант шаргын хурд-2022” уралдаанд эхний 30-д х…
-
6-р сарын 11 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-80: МУ-ЫН МАНЛАЙ УЯАЧ Б.БАТХҮҮ
-
2022 оны 6-р сарын 03 -нд “Жавхлант шаргын хурд-2022” уралдаанд эхний 25-д…
-
2022 оны 6-р сарын 03 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ Л.БАТЖАРГАЛ: СОЁОЛОН ТҮРҮҮЛГЭСЭН…
-
2022 оны 6-р сарын 03 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-79: АДУУ ҮРЖҮҮЛЭГЧ Г.ХАДБААТАР
-
2022 оны 5-р сарын 27 -нд “Жавхлант шаргын хурд-2022” уралдаанд эхний 30-д х…
-
2022 оны 5-р сарын 25 -нд “Жавхлант шаргын хурд-2022” уралдаанд эхний 30-д х…
-
2022 оны 5-р сарын 24 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Аав маань эмнэг сурга…
-
2022 оны 5-р сарын 24 -нд Жаахан шаргын нутгаас, Жавхлант шаргын хурдаас...
-
2022 оны 5-р сарын 24 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-78: МУ-ЫН МАНЛАЙ УЯАЧ П.АЛТАНСҮ…
-
2022 оны 5-р сарын 02 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Нямаа: Морь уясан эр хүний х…
-
2022 оны 5-р сарын 02 -нд Д.Цэнд-Аюуш Зандан хүрэн морио ийнхүү уяж улсад тү…
-
2022 оны 5-р сарын 02 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-76: ТОД МАНЛАЙ УЯАЧ Б.ОТГОННАСА…
-
2022 оны 4-р сарын 25 -нд МУ-ын Манлай уяач Ж.Нямдорж: Адуу гэдэг амьтан Мон…
-
2022 оны 4-р сарын 25 -нд Р.Баатархүүгийн ДЭЛГЭР ХЭЭР
-
2022 оны 4-р сарын 25 -нд Сумын Алдарт уяач Н.БАТ-ЭРДЭНЭ: Төв Халхын уяа ман…
-
2022 оны 4-р сарын 25 -нд Тод манлай уяач Б.Энхболд: Монгол хүүхдийг монгол …
-
2022 оны 4-р сарын 21 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-75: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ Ш.БАТДО…
-
2022 оны 4-р сарын 10 -нд Шилмэл гүүний дуудлага худалдаа боллоо
-
2022 оны 4-р сарын 04 -нд Л.Дуламрагчаагийн ХОНГОР
-
2022 оны 4-р сарын 04 -нд Тод манлай уяач Ө.Пүрэвбаатар: Морь цоллох нь хүүх…
-
2022 оны 4-р сарын 04 -нд Сумын Алдарт уяач Б.АЗБАЯР: Зээрийн ооно шиг цахил…
-
2022 оны 3-р сарын 29 -нд Хүүхдийн адуу
-
2022 оны 3-р сарын 29 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-74: Б.Наранбадрах
-
2022 оны 3-р сарын 29 -нд Тод манлай уяач Ц.Дуламсүрэн: Морь түрүүлж, айрагд…
-
2022 оны 3-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Наранхүү: Хурдан буурал морио …
-
2022 оны 3-р сарын 25 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-73: МАНЛАЙ УЯАЧ Х.ТҮМЭНБАЯР
-
2022 оны 3-р сарын 19 -нд Галшарын алдарт уяачид
-
2022 оны 3-р сарын 19 -нд Ё.Болдбаатар: Миний морь уралдаагүй байсан ч морь…
-
2022 оны 3-р сарын 19 -нд Сумын Алдарт уяач А.Чинбат: Зургаан өөр угшлын аза…
-
2022 оны 3-р сарын 19 -нд Тод манлай уяач Бичээрэйн Далай: Уяач хүн наадмаас…
-
2022 оны 3-р сарын 19 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-72: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ М.ГОМБО…
-
2022 оны 3-р сарын 09 -нд Уяач Д.Алдараа: Сар хайрханы даншигт аав хүрэн хяз…
-
2022 оны 3-р сарын 09 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-71: МАНЛАЙ УЯАЧ Д.ЭРДЭНЭЧУЛУУН
-
2022 оны 3-р сарын 09 -нд Тод манлай уяач Дайдийхүүгийн Баяраа: Адуу хүн хоё…
-
2022 оны 2-р сарын 26 -нд Аймгийн Алдарт уяач Т.Ходрой: Ажнай хүлгийн алтан …
-
2022 оны 2-р сарын 26 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-70: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ Г.БОРЧУ…
-
2022 оны 2-р сарын 26 -нд Тод манлай уяач Л.Батмөнх: Хэн жилийн бэлтгэлээ зө…
-
2022 оны 2-р сарын 15 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-69: ГЭРЭЛ ЗУРАГЧИН Ч.ГАНБОЛД
-
2022 оны 2-р сарын 14 -нд Сумын Алдарт уяач Ж.Нэргүйбаатар: Уяа эвлүүлсэн эн…
-
2022 оны 2-р сарын 13 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-68: АХМАД УЯАЧ Д.ДУГАРСҮРЭН
-
2022 оны 2-р сарын 13 -нд Тод манлай уяач Т.Батзориг: Адуугаа хайрлаж, зорил…
-
2022 оны 2-р сарын 11 -нд Төрийн хишиг хүртсэн шинэхэн цолтнууд
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна