Сумын Алдарт уяач Ц.Доржсүрэн: Аварга цоохорын угшилтай цоохор азаргаа 17 хүртэл нь уралдуулсан

2016 оны 4-р сарын 22 -нд

Хэнтий аймгийн Батноров сумын уугуул, сумын Алдарт уяач Ц.Доржсүрэнтэй хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Удам дамжсан уяачидтай л голдуу уулзаад байна. Таны аав морь мал уядаг байв уу?
-Миний аав намайг хоёр настай байхад нас барчихсан юм билээ. Тэгээд би эмээ дээрээ өсч, эмээгээрээ овоглодог болсон. Улс амьтны ярих нь аав маань анчин хүн байсан гэдэг юм. Харин морь уяхын тухайд 1981 онд цэргээс халагдаж ирээд дүү, сумын Алдарт уяач Доржнямжавыгаа дагаж морь уясан. Миний төрсөн дүү л дээ. Дүү маань намайг цэрэгт байхад миний нэг хязаалан үрээг уяад сумын наадамд дөрвөөр давхиулсан байсан. Түүнд нь урамшаад үндсэндээ морь уяя гэж бодсон. Залуу хийморьтой ч байж, морь уясан анхны жилээ сумын наадамд сүүгүй даага аман хүзүүдүүлсэн.
-Танай унаган адуу юу?
-Шумуул хэмээх Чүлтэмжамц гэдэг хүний адууны угшилтай.Намайг эх барьж авсан Раднаадамдин гэдэг хүний надад өгсөн улаан гүүний төл. Эр хар унага гарсан юм. Түүнийг нь дааганд уяад сумандаа аман хүзүүдүүлж уяач болох гараагаа эхэлж байлаа. Удалгүй эхнэр авч хадам өвгөнөөсөө бор цоохорын угшилтай цоохор даага авсан. Манай сумын Аварга цоохорын үр будан цоохор азарга. Будан цоохорын үр нь миний цоохор даага л даа.
-Батноровын уяач болгон шахуу Аварга цоохорын тухай ярих юм?
-Тэгэлгүй яахав.Манай сумын наадамд орж байгаа адууны 70, 80 хувь нь Аварга цоохорын угшилтай байдаг юм шүү дээ. Тэр адуу манай энүүгээр их тарсан даа. Манай сумын Хувьтын Гонгор хоёр хүний хамт урагшаа агтны адуу тууж л даа. Тэгээд замдаа хүн болгон нэг адуу авч үлдэнэ гэж яриад. Гонгор гуай шөнө болгон л адуугаа ажигладаг байж. Тэгсэн нэг цагаан байдас дандаа босоогоороо унтах юм гэнэ. Тэгээд яг адуугаа хүлээлгэж өгөх болоод хил давахын өмнө хэлсэн ёсоороо Гонгор гуай цагаан байдсаа нөгөө хоёр нь нэг нэг тарган морь барьж аваад үлдэж. Адуугаа хүлээлгэж өгчихөөд Гонгор гуай урд хилээс цагаан байдсаа унаад Батноровт ирж байсан гэдэг.Тэр цагаан байдаснаас Аварга цоохор гарсан юм шүү дээ.
-Аварга цоохорын эцэг нь ямар азарга байсан юм бэ?
-Би тэрийг сайн мэдэхгүй ээ. Улсын ярьж байхыг сонсоход Бандагадай Банзрагч гуай адууныхаа цусыг сайжруулахаар Бугалга Дугаржаваас хул азарга авчирч, цагаан гүү, хул азарга хоёрын дундаас эр цоохор унага гарсан нь Аваргыг гэх юм билээ. Энэ хоёрын цус ороогүй адуу манай Батноровт бараг байхгүй дээ. Бэрхийн Данзангийн Хунчир ухаа гэдэг хурдан азарга байлаа. Тойнын Цэрэндоржийн том хул азарга гэж байлаа. Дурдаад байвал олон доо.
-Танай хадмынд ямар тохиолоор Аваргын үр удам ирсэн юм бэ?
-Банзрагч гуай манай хадам өвгөнд өөрийнхөө адууны ухаа байдсыг өгч, түүнийг нь Аварга цоохорын үр будан азарганд тавьж миний цоохор азарга гарсан.
-Уяачийн гараагаа эхэлсэн хар үрээгээ олон жил уясан уу?
-Шүдлэнд нь хөлгүй болгочихсон. Тэр үед би нэгдлийн тэмээ хардаг байсан юм. Тэмээгээ алдчихаад уулын хажууд үрээгээ хөлсөлж байсан чинь нөгөөх чинь хажууханд байж байна. Тэгэхээр үрээгээ унаад уулын уруу туугаадахсан чинь хөлийг нь эвгүй болгочихсон. Өвлийн ганц нэг уралдаанд уралдуулсан л даа. Зун бол уралдахааргүй болсон байсан. Тэгээд хүрэн цоохор үрээгээ дааганаас эхэлж уяад хоёр жил арав гаргаж давхиулаад хязаалангаас нь эхлээд айрагдуулсан. Хязааландаа дөрвөөр давхиж, соёолондоо зургаалаад, хавчигтаа бас дөрвөөр давхисан. Ер нь уралдах хугацаандаа сумандаа дөрөв айрагдсан адуу байгаа юм.
-Цоохор азарга тань хэд хүртлээ уралдаж ямар амжилт гаргасан бэ?
-17 хүртлээ уралдсан.Өвлийн уралдаалганд гурав түрүүлж, нэг айрагдаж, зун дөрөв айрагдсан адуу. Дорнодын Баян-Уул, Хэнтийн Норовлин, Баян-Овоогийн уяачид ирж манай энд томоохон наадам болсон юм. Тэгэхэд миний энэ цоохор азарга III бригадын Хунтын нуурт хол түрүүлж байлаа.
-Цоохор азарганы үр төлүүд олон бий юу?
-Аварга цоохор чинь үр төл сайтай. Эр төлүүд нь азарга болсон нь сайн давхиж, морь болсон нь гавьдаггүй байсан юм. Тийм болохоор нь би өөрийнхөө цоохорынхоо эр болгоноор нь азарга тавьсан. Олон ч хүнд өгсөн. Очсон газар бүртээ сайн давхиж байгаа дуулддаг юм. Хязааландаа суманд түрүүлсэн цоохор үрээг Баянхутагийн нэг хүн аваад явсан цаашаа хот руу зарсан дуулдана лээ.
-Сүүлийн үеийн залуучууд морь уях сонирхолтой болж. Танай хүүхдүүд моринд дурлаж байх юм уу?
-Миний хүү морь уях дуртай.Хойтонгоос уях байх. Манай дүү нар бас морь уядаг. Цэргээс ирэхэд үрээг маань уяж айрагдуулаад намайг моринд оруулсан дүү маань бурхан болчихсон. Тэрний дараагийн дүү Доржбаатар бас морь уяна. Сайн ч адуутай. Сумынхаа наадмаас олон айраг түрүү авсан.
-Хурдан хүлгийн тань хийморь асч, үр хүүхдүүд тань олз омог дүүрэн наадаж яваг. Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Миний асуулт энэ хүрээд жаргаж байна.
-Бандагадай Банзрагчийн хүү Баяраа гэж сайн уяач байлаа. Тэрний нэрийг нэг дурсмаар байна. Одоо бурхны оронд явчихсан л даа. Тэр хүн олон хээр морь сумандаа түрүүлгэж айрагдуулсан, нэгэн цагтаа энэ сумын нэрийг гаргаж явсан хүн.
"Тод магнай" сэтгүүл Хэнтий аймгийн тусгай дугаар
-Удам дамжсан уяачидтай л голдуу уулзаад байна. Таны аав морь мал уядаг байв уу?
-Миний аав намайг хоёр настай байхад нас барчихсан юм билээ. Тэгээд би эмээ дээрээ өсч, эмээгээрээ овоглодог болсон. Улс амьтны ярих нь аав маань анчин хүн байсан гэдэг юм. Харин морь уяхын тухайд 1981 онд цэргээс халагдаж ирээд дүү, сумын Алдарт уяач Доржнямжавыгаа дагаж морь уясан. Миний төрсөн дүү л дээ. Дүү маань намайг цэрэгт байхад миний нэг хязаалан үрээг уяад сумын наадамд дөрвөөр давхиулсан байсан. Түүнд нь урамшаад үндсэндээ морь уяя гэж бодсон. Залуу хийморьтой ч байж, морь уясан анхны жилээ сумын наадамд сүүгүй даага аман хүзүүдүүлсэн.
-Танай унаган адуу юу?
-Шумуул хэмээх Чүлтэмжамц гэдэг хүний адууны угшилтай.Намайг эх барьж авсан Раднаадамдин гэдэг хүний надад өгсөн улаан гүүний төл. Эр хар унага гарсан юм. Түүнийг нь дааганд уяад сумандаа аман хүзүүдүүлж уяач болох гараагаа эхэлж байлаа. Удалгүй эхнэр авч хадам өвгөнөөсөө бор цоохорын угшилтай цоохор даага авсан. Манай сумын Аварга цоохорын үр будан цоохор азарга. Будан цоохорын үр нь миний цоохор даага л даа.
-Батноровын уяач болгон шахуу Аварга цоохорын тухай ярих юм?
-Тэгэлгүй яахав.Манай сумын наадамд орж байгаа адууны 70, 80 хувь нь Аварга цоохорын угшилтай байдаг юм шүү дээ. Тэр адуу манай энүүгээр их тарсан даа. Манай сумын Хувьтын Гонгор хоёр хүний хамт урагшаа агтны адуу тууж л даа. Тэгээд замдаа хүн болгон нэг адуу авч үлдэнэ гэж яриад. Гонгор гуай шөнө болгон л адуугаа ажигладаг байж. Тэгсэн нэг цагаан байдас дандаа босоогоороо унтах юм гэнэ. Тэгээд яг адуугаа хүлээлгэж өгөх болоод хил давахын өмнө хэлсэн ёсоороо Гонгор гуай цагаан байдсаа нөгөө хоёр нь нэг нэг тарган морь барьж аваад үлдэж. Адуугаа хүлээлгэж өгчихөөд Гонгор гуай урд хилээс цагаан байдсаа унаад Батноровт ирж байсан гэдэг.Тэр цагаан байдаснаас Аварга цоохор гарсан юм шүү дээ.
-Аварга цоохорын эцэг нь ямар азарга байсан юм бэ?
-Би тэрийг сайн мэдэхгүй ээ. Улсын ярьж байхыг сонсоход Бандагадай Банзрагч гуай адууныхаа цусыг сайжруулахаар Бугалга Дугаржаваас хул азарга авчирч, цагаан гүү, хул азарга хоёрын дундаас эр цоохор унага гарсан нь Аваргыг гэх юм билээ. Энэ хоёрын цус ороогүй адуу манай Батноровт бараг байхгүй дээ. Бэрхийн Данзангийн Хунчир ухаа гэдэг хурдан азарга байлаа. Тойнын Цэрэндоржийн том хул азарга гэж байлаа. Дурдаад байвал олон доо.
-Танай хадмынд ямар тохиолоор Аваргын үр удам ирсэн юм бэ?
-Банзрагч гуай манай хадам өвгөнд өөрийнхөө адууны ухаа байдсыг өгч, түүнийг нь Аварга цоохорын үр будан азарганд тавьж миний цоохор азарга гарсан.
-Уяачийн гараагаа эхэлсэн хар үрээгээ олон жил уясан уу?
-Шүдлэнд нь хөлгүй болгочихсон. Тэр үед би нэгдлийн тэмээ хардаг байсан юм. Тэмээгээ алдчихаад уулын хажууд үрээгээ хөлсөлж байсан чинь нөгөөх чинь хажууханд байж байна. Тэгэхээр үрээгээ унаад уулын уруу туугаадахсан чинь хөлийг нь эвгүй болгочихсон. Өвлийн ганц нэг уралдаанд уралдуулсан л даа. Зун бол уралдахааргүй болсон байсан. Тэгээд хүрэн цоохор үрээгээ дааганаас эхэлж уяад хоёр жил арав гаргаж давхиулаад хязаалангаас нь эхлээд айрагдуулсан. Хязааландаа дөрвөөр давхиж, соёолондоо зургаалаад, хавчигтаа бас дөрвөөр давхисан. Ер нь уралдах хугацаандаа сумандаа дөрөв айрагдсан адуу байгаа юм.
-Цоохор азарга тань хэд хүртлээ уралдаж ямар амжилт гаргасан бэ?
-17 хүртлээ уралдсан.Өвлийн уралдаалганд гурав түрүүлж, нэг айрагдаж, зун дөрөв айрагдсан адуу. Дорнодын Баян-Уул, Хэнтийн Норовлин, Баян-Овоогийн уяачид ирж манай энд томоохон наадам болсон юм. Тэгэхэд миний энэ цоохор азарга III бригадын Хунтын нуурт хол түрүүлж байлаа.
-Цоохор азарганы үр төлүүд олон бий юу?
-Аварга цоохор чинь үр төл сайтай. Эр төлүүд нь азарга болсон нь сайн давхиж, морь болсон нь гавьдаггүй байсан юм. Тийм болохоор нь би өөрийнхөө цоохорынхоо эр болгоноор нь азарга тавьсан. Олон ч хүнд өгсөн. Очсон газар бүртээ сайн давхиж байгаа дуулддаг юм. Хязааландаа суманд түрүүлсэн цоохор үрээг Баянхутагийн нэг хүн аваад явсан цаашаа хот руу зарсан дуулдана лээ.
-Сүүлийн үеийн залуучууд морь уях сонирхолтой болж. Танай хүүхдүүд моринд дурлаж байх юм уу?
-Миний хүү морь уях дуртай.Хойтонгоос уях байх. Манай дүү нар бас морь уядаг. Цэргээс ирэхэд үрээг маань уяж айрагдуулаад намайг моринд оруулсан дүү маань бурхан болчихсон. Тэрний дараагийн дүү Доржбаатар бас морь уяна. Сайн ч адуутай. Сумынхаа наадмаас олон айраг түрүү авсан.
-Хурдан хүлгийн тань хийморь асч, үр хүүхдүүд тань олз омог дүүрэн наадаж яваг. Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Миний асуулт энэ хүрээд жаргаж байна.
-Бандагадай Банзрагчийн хүү Баяраа гэж сайн уяач байлаа. Тэрний нэрийг нэг дурсмаар байна. Одоо бурхны оронд явчихсан л даа. Тэр хүн олон хээр морь сумандаа түрүүлгэж айрагдуулсан, нэгэн цагтаа энэ сумын нэрийг гаргаж явсан хүн.
"Тод магнай" сэтгүүл Хэнтий аймгийн тусгай дугаар





0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
Ням, 16:47 минут Сонгомол бага насанд Ч.Ганцогтын хээр түрүүллээ
-
Ням, 14:55 минут Сонгомол бага насанд 105 даага бүртгүүлж, 76 мордл…
-
Ням, 14:46 минут АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дунд насны ангилалд…
-
Ням, 13:53 минут Сонгомол дунд насанд Д.Даяндэмидийн Наран зээрд т…
-
Ням, 13:12 минут Сонгомол дунд ангиллын хурдан хүлгүүд мордлоо
-
Ням, 12:16 минут Сонгомол дунд насны ангилалд 106 хүлэг бүртгүүлжэ…
-
Ням, 11:54 минут АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дээд насны ангилалд …
-
Ням, 10:35 минут Сонгомол дээд насанд Г.Хүрэлбаатарын хүрэн халзан …
-
Ням, 09:09 минут Сонгомол дээд ангиллын хүлгүүд гарааны зурхай рууг…
-
Ням, 07:59 минут Сонгомол дээд насны ангилалд 78 хүлэг бүртгүүлжээ
-
Бямба, 16:15 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан даагану…
-
Бямба, 15:28 минут Ш.Мөнгөншагайн сартай хээр даага түрүүллээ
-
Бямба, 14:32 минут Уралдаанч Б.Нармандах: Уяач ах нараасаа суралцах г…
-
Бямба, 13:54 минут Хамгийн бага нас дааганы уралдаанд 240 даага бүртг…
-
Бямба, 13:07 минут Уралдаанч Н.Боорчи: Шүдлэн түрүүлгэж, соёолонгоо …
-
Бямба, 12:29 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан соёолонг…
-
Бямба, 11:20 минут З.Мэндсайханы хул соёолон түрүүллээ
-
Бямба, 09:56 минут МУ-ын Алдарт уяач Ч.Уламбаяр: Дөрвөн настай морины…
-
Бямба, 09:14 минут Фото - Соёолон мордуулахын эргэн тойронд
-
Бямба, 08:02 минут 195 соёолон бүртгүүлжээ
-
Баасан, 17:43 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан их насны…
-
Баасан, 17:01 минут Л.Анхбаатарын хүрэн халзан морь түрүүллээ
-
Баасан, 16:01 минут Уралдаанч Ц.Түвшинсайхан: Ээжээ, ааваа хүү нь түрү…
-
Баасан, 15:43 минут МУ-ын Алдарт уяач Ч.Амарсанаа: Баянхонгороос анх у…
-
Баасан, 15:05 минут 210 их насны морь бүртгүүлжээ
-
Баасан, 12:43 минут АХ-104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан азарганууд
-
Баасан, 11:58 минут МУАУ И.Золбоогийн хүрэн халзан азарга түрүүллээ
-
Баасан, 08:49 минут Фото - Азаргаа мордуулав
-
Баасан, 08:27 минут 153 азарга бүртгүүлжээ
-
Пүрэв, 18:19 минут Манлай уяач Х.Улам-Өрнөх: Морь айрагдана гэдэг оло…
-
Пүрэв, 17:51 минут Уралдаанч Б.Эрдэнэбилэг: Бөмбөгөө ахыгаа нэг оруул…
-
Пүрэв, 17:39 минут Б.Лхагвацэрэн:Таван жилийн дараа төрийн наадмын хи…
-
Пүрэв, 16:21 минут Ж.Түмэн-Өлзийн бор шүдлэн түрүүллээ
-
Пүрэв, 15:09 минут Тод манлай уяач О.Батбилэг:Түрүүлэх байх гэж бодсо…
-
Пүрэв, 13:47 минут 225 шүдлэн бүртгүүлжээ
-
Пүрэв, 12:57 минут АХ-ын 104 жилийн ойн эхний 10-т хурдалсан хязаалан…
-
Пүрэв, 12:07 минут Б.Гантигийн сартай хүрэн хязаалан түрүүллээ
-
7-р сарын 10 -нд Хязаалан 256 бүртгүүлжээ
-
7-р сарын 10 -нд Хүйн долоон худагт хязаалангийн эргэн тойронд
-
7-р сарын 02 -нд Эрдэмт уяачид, эрэмгий хүлгүүд- Тод манлай уяач С.…
-
2024 оны 8-р сарын 05 -нд Хангайн бүсийн сонгомол бага насанд Х.Бат-Эрдэнийн…
-
2024 оны 8-р сарын 05 -нд Хангайн бүсийн дааганы уралдаанд М.Цэрэнжавын хээр…
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсийн сонгомол дээд насанд С.Баярсайханы …
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсэд Я.Содбаатарын бор соёолон түрүүллээ
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсийн их насанд Э.Бат-Эрдэнийн Солонго зэ…
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсэд Д.Батбаярын Түмт хээр азарга түрүүлж…
-
2024 оны 8-р сарын 01 -нд Хангайн бүсийн сонгомол дунд насны ангилалд Г.Ганб…
-
2024 оны 7-р сарын 31 -нд Хангайн бүсэд П.Баярбатын бор хязаалан түрүүллээ
-
2024 оны 7-р сарын 31 -нд Хангайн бүсэд Г.Энхбатын хар шүдлэн түрүүлжээ
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд "Говьшанхын хурд-7" говийн бүсийн уралдааны сонгом…
-
Баасан, 12:43 минут АХ-104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан азарганууд
-
Ням, 10:35 минут Сонгомол дээд насанд Г.Хүрэлбаатарын хүрэн халзан …
-
Бямба, 11:20 минут З.Мэндсайханы хул соёолон түрүүллээ
-
Ням, 13:53 минут Сонгомол дунд насанд Д.Даяндэмидийн Наран зээрд т…
-
Бямба, 16:15 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан даагану…
-
Баасан, 17:43 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан их насны…
-
Бямба, 15:28 минут Ш.Мөнгөншагайн сартай хээр даага түрүүллээ
-
Баасан, 17:01 минут Л.Анхбаатарын хүрэн халзан морь түрүүллээ
-
Баасан, 11:58 минут МУАУ И.Золбоогийн хүрэн халзан азарга түрүүллээ
-
Баасан, 15:43 минут МУ-ын Алдарт уяач Ч.Амарсанаа: Баянхонгороос анх у…
-
Баасан, 08:27 минут 153 азарга бүртгүүлжээ
-
Ням, 16:47 минут Сонгомол бага насанд Ч.Ганцогтын хээр түрүүллээ
-
Бямба, 09:56 минут МУ-ын Алдарт уяач Ч.Уламбаяр: Дөрвөн настай морины…
-
Ням, 14:46 минут АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дунд насны ангилалд…
-
Бямба, 12:29 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан соёолонг…
-
Ням, 07:59 минут Сонгомол дээд насны ангилалд 78 хүлэг бүртгүүлжээ
-
Баасан, 08:49 минут Фото - Азаргаа мордуулав
-
Ням, 11:54 минут АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дээд насны ангилалд …
-
Бямба, 13:07 минут Уралдаанч Н.Боорчи: Шүдлэн түрүүлгэж, соёолонгоо …
-
Ням, 14:55 минут Сонгомол бага насанд 105 даага бүртгүүлж, 76 мордл…
-
Ням, 13:12 минут Сонгомол дунд ангиллын хурдан хүлгүүд мордлоо
-
Баасан, 15:05 минут 210 их насны морь бүртгүүлжээ
-
Бямба, 08:02 минут 195 соёолон бүртгүүлжээ
-
Бямба, 09:14 минут Фото - Соёолон мордуулахын эргэн тойронд
-
Бямба, 13:54 минут Хамгийн бага нас дааганы уралдаанд 240 даага бүртг…
-
Ням, 12:16 минут Сонгомол дунд насны ангилалд 106 хүлэг бүртгүүлжэ…
-
Ням, 09:09 минут Сонгомол дээд ангиллын хүлгүүд гарааны зурхай рууг…
-
Баасан, 16:01 минут Уралдаанч Ц.Түвшинсайхан: Ээжээ, ааваа хүү нь түрү…
-
Бямба, 14:32 минут Уралдаанч Б.Нармандах: Уяач ах нараасаа суралцах г…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна