Дундговь аймгийн мэргэн харваачид

Сүүлийн жилүүдэд үндэсний сур харваа амжилттай хөгжиж байгаа газрын нэг бол Дундговь аймаг билээ. Тэртээ 1949 онд болсон ардын хувьсгалын 28 жилийн ойн баяр наадмын харваанд тухайн үед МХЗЭ-ийн төв хорооны тодотголт харваач байсан Дундговь аймгийн Адаацаг сумын уугуул А.Амгаабазар 20 сумаас 17 онож түрүүлэн улсын улсын Мэргэн гэдэг эрхэм цол хүртсэн түүхтэй. Дундговь аймагт анхны улсын мэргэн цолтон төрснөөс хойш 10 жилийн дараа буюу 1959 оны баяр наадмын харваанд Цагаандэлгэр сумын уугуул Ш.Жамбасамбуу 20 сумнаас 19 онож түрүүлэн улсын Мэргэн, спортын мастер цол хүртсэн төдийгүй Ш.Жамбасамбуу гуайд үндэсний сур харвааны түүхэнд анхны спортын мастер цолтон болж мөнхрөх хувь тавьлан оногдсон юм. Улсын баяр наадмын харваанд А.Амгаабазар 1952 онд 2-р байр, Цагаандэлгэр сумын уугуул С.Шарав (Ангаахай) 1970 онд 3-р байр, Дэрэн сумын харьяат гавьяат багш Төмөрийн охин Т.Мөнхсоёл 1997 онд 3-р байранд шалгаран Дундговьчуудын магнайг тэнийлгэж байв. Дундговь аймагт сурын харвааг эрчимтэй хөгжүүлж, сурын алтан зурхайд олон харваачдыг хөтөлж оруулсан их буянтан бол Адаацаг сумын уугуул Дэндэвийн Жанлав гуай яахын аргагүй мөн. Дөч хэвийсэн хойноо сур харваж эхэлсэн энэ буурал 1976-2004 онуудад аймгийн сурвын товчоог ахалсан бөгөөд Өмнөговь, Өвөрхангай аймгуудад сурын харвааг хөгжүүлэхэд ч багагүй хувь нэмэр оруулсан хүн. Энэ зүтгэлийг нь үнэлж 2000 онд МҮСХ-оос “Хүндэт мэргэн” цолоо хүртээсэн билээ. Би Д.Жанлав гуайг 1970-аад оноос мэдэх бөгөөд олон жил сурын талбайд мөр зэрэгцэн харваж халуун дотно яриа өрнүүлж явсан хүний нэг. Д.Жанлав гуай миний эцэг улсын мэргэн Ц.Пүрэвтэй үй зайгүй нөхөрлөж аавынхаар үргэлж орж гаран, аавын нум, сум хийх арга ухаанаас шимтэн суралцаж, өөрөө нум, сум урлан шавь нарын эвдэрч гэмтсэнийг сэлбэж засдаг, шавь нартаа хайрлагдаж, хүндлэгдсэн эгэл даруухан Монгол харваач байсаар миний сэтгэл зүрхэнд хоногшин үлдэж дээ. Дундговь аймгийн харваачдаас Ц.Цолмон, Т.Шараа, Ё.Батжаргал, Ц.Энхтуяа, Д.Амаарагчаа, Д.Амарсайхан, Л.Чондорж, Ч.Гэрэлт-Од, Ч.Алтантуяа, Ш.Хэрлэнбуд, С.Эрхэмбаатар, Ц.Ваанчиг, Т.Мөнхөө, Д.Чанцалням, Л.Өрнөхбаяр, Х.Сайнбилэг, Сүхтөмөр нар спортын мастер, дэд мастер цол хүртэн олон газрын харваачидтай цэц мэргээ уралдуулан нутаг орныхоо нэр алдрыг сурын талбайд цуурайтуулан явна. Дундговь аймагт сурын харваа хөгжүүлэх үйлсэд багагүй хувь нэмэр оруулж санхүүгийн дэмжлэг туслалцаа үзүүлж ирсэн спортын мастер Д.Амаррагчаагийн нөхөр “Дундговь Хүнс” ХХК-ийн ач тус сэтгэл зүтгэлийг мартахын аргагүй. Улсын баяр наадам болон бүсийн томоохон харваануудад энэ аймгийн Б.Тэндээлий, Ч.Мөнхням, Р.Точоо, Ю.Тунгалаг нарын олон өсвөрийн харваачид айраг түрүү булаалдах болсон нь сурын харваа эрчимтэй хөгжиж байгаагийн бодит жишээ баталгаа болж байгаа.
Уртын дуу уухайн түрлэг, оноч мэргэн харваагаараа сурын талбайд алдар нэрээ дуурсгаж яваа. Дундговь аймгийн харваачдын оноо мэргэн байх болтугай гэж ерөөл дэвшүүлье.
Улсын мэргэн спортын мастер П.Гарамдорж