Аймгийн Алдарт уяач Ө.Гантулга: Өвөг дээдсээсээ өвлөн ирсэн хурдан буянгуудаа дөрөв дэх үедээ хурдлуулж байна
А.Тэлмэн
2015 оны 11-р сарын 23 -нд
Сүхбаатар аймгийн Наран сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач Ө.Гантулгатай хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Удам залгасан уяач гэж сонссон юм байна. Хурдан морь уях болоод хэр удаж байна вэ?
-Тийм ээ, би удам залган уяа эвлүүлж яваа хүн. Миний өвөг эцэг Рэнцэн, миний аав Өлзиймэнд нар хурдны морь уядаг байлаа. Өвөөгийн хурдан улаан, хүрэн азарга нутаг орондоо нэртэй хүлгүүд байсан. Тэр үед одоогийнх шиг тэжээл гэж байсангүй шүү дээ. Цагаан өвсөөр л уяна. Өвөө маань “хамгийн гол нь морьдыг зөв сайхан эдэлж бай. Зөв сайхан эдэлгээтэй адуу уяхад амар байдаг юм” гэж сургадагсан. Тиймдээ ч өвлийн эхэн сар, намраар морьдоо их унуулдаг байлаа. Өвөөгийн хүрэн азарга нь сумандаа гурав дараалан түрүүлж, зургаа айрагдсан хурдан буян байгаа юм. Одоо миний адууны эх үүсвэр энэ хүрэн азарганы угшилтай. Хүрэн азарга 1968 онд даагандаа айрагдаад, Дарьгангад түрүүлсэн. Харин дараа жил нь шүдлэн түрүүлж, 1970, 1971 онуудад хязаалан, соёолондоо дараалан түрүүлэхэд би унадаг байлаа. Түүнээс хойш азарга болоод нэг аман хүзүүдсэн. Ингээд мориноос хасагдаад ирэхийн үестээ өвөөгийнхөө морины ажилд тусалж гүйсээр уяач болсон доо. Би чинь 1974 онд илгээлтээр гараад 1980 оноос бие даан морь уях болсон.
-Харин одоо хүүгийнхээ уяаны багш болсон гэсэн байхаа?
-Тийм ээ, би хоёр хүүтэй. Одоо том хүү маань хурдан морь уяж байгаа. Би чинь гурав дахь үеийн удамт уяач болж байгаа юм. Өвөг дээдсийнхээ уяаны эрдмийг үргэжлүүлэн, тэднээс өвлөн ирсэн хурдан буянгуудаа дөрөв дэх үедээ хурдлуулж байгаадаа их баярлаж суух юм. Хүү маань Буган адууг дааганаас нь тэжээгээд уяж байгаа. Боржигоны наадам, болон ойр зуурын наадмуудад амжилттай оролцож байна. Сүүлд улаан морио Дарьганга сумын өвлийн уралдаанд гуравлуулж, Дундговь аймгийн Дэлгэрэх суманд Тайжийн хурдад 19-д давхиулсан. Бас хүрэн соёолон нь 12-оор давхисан. Харин сумынхаа хаврын уралдаанд хүрэн соёолонгоо гурваар, улаан морио дөрвөөр оруулсан амжилттай байна даа.
-Хүрэн азарганыхаа үр төлөөр анхны айраг түрүүгээ хүртэж байсан болов уу?
-Тийм шүү. Хүрэн азарганы төл хүрэн даагаа уяж сумандаа гуравлуулж байлаа. Хожмоо хүрэн даагаараа азарга тавьсан юм. Их хурдтай, өндөр гараатай адуу байсан. Тэр бол 1992 оны сумын наадам л даа. Тэр жил их морио түрүүлгэж, азарга аман хүзүүдүүлж, даага түрүүлгэж, хязаалан айрагдуулж их сайхан наадсан. Мөн 2000 онд соёолон, даага тус тус түрүүлгэж, хязаалан айрагдуулж байлаа. Энэ мэт олон сайхан дурсамжийг сөхөж болох юм шүү. Өдгөө өвөл зуны уралдааны айраг гэхэд 50 гаруй болсон байна.
-Аймагтаа хэр уралдаж байна даа?
-Аймагт саяхнаас л уралддаг болоод байгаа. Хүрэн азарганыхаа төлөөр болон гаднаас авсан адуугаараа нааддаг юм. Аймгийн Алдарт уяач Гөлгөө ах маань Уулбаяны Цагааны Шагдар гэж хүний зээрд адууг надад өгсөн. Одоо тэр зээрд азарганы төл сайхан давхиж байна.
-Өөр ямар ямар томоохон наадмуудад оролцож байв?
-1999 оны Алтан-Овооны наадамд хязаалан гуравлуулж байлаа. Миний хүрэн азарганы төл байгаа юм. Бас нэг соёолон арвын дотор давхиулсан. Түүнээс нэг жилийн өмнө хоёр морь бас арвын дотор давхиулж байсан. Харин Боржигон наадамд даага аман хүзүүдүүлсэн нь одоо миний зээрд азарга байгаа юм. Ер нь надад зээрд, цагаан хоёр сайхан азарга байлаа. Хоёулаа л манай унаган адуу. Цагаан азарга нь хурдан хүрний төл байгаа юм. Бас Гомбо гэж хүний улаан адуу надад ирээд их хурдан байгаа. 2002 оны Улсын наадамд наймлаж, тэр жилээ аймгийнхаа 60 жилд айргийн дөрвөөр хурдалсан. 2002 оны төрийн их баяр наадамд манай нутгийн Орлой хонгор гуравласан юм шүү дээ. Улаан морь 2001 оны “Их хурд 2”-т арвын дотор давхиж, дараагийнханд нь 14-өөр ирсэн. Бас Төв аймгийн Эрдэнэсант сумын 80 жилд 500 гаруй морьдын уралдаанд хол тасархай түрүүлж байлаа. Харин улаан морины дүү хар адуу Сэлэнгийн Шаамарт аман хүзүүдэж, Улаанбаатарт болсон төмөр замын 70 жилийн ойн баярт түрүүлж, шив шинэхэн пургон машин надад авчирч байлаа.
-Наран сумын хэмжээнд яригдах бэсрэг удмын ямар ямар хурдан хүлгүүд байна вэ?
-Манайхнаас аймгийн Алдарт уяач Чимэддоржийн Бүрнээ, Гомбодорж нарын сайн уяачид байна. Харин сүүлийн үеийн хүүхдүүдээс Ариунболд, Энхтайван, Ц.Баатар нарын залуусыг нэрлэж болно. Нарангийн бэсрэг угшлуудаас миний хүрэн азарганы төл, Цэндийн саарал, Гончигийн Гомбын хурдан улаан азарганы төлүүд сайн хурдалж байна. Манай сумаас чинь улсын наадмын өндөр довонд миний улаан морь хурдалж байлаа. За бас Баяраагийн хээр морь 2010 байна уу, 2011 онд улсад аман хүзүүдэж байсан санагдана. Хээр морьтой чацуу Бүрнээгийн хүрэн бас улсад долоогоор орж байлаа. Гэхдээ Баяраагийн хээр зарагдчихсан юм. Хэнд очсоныг нь би сайн мэдэхгүй байна.
-Нарангийн морьд аймагтаа яаж давхиж байна вэ?
-Гологдохооргүй шүү. Аймгийн 70 жилийн ойд Гансүхийн хээр соёолондоо орж байлаа. Дээхэндээ Дуламсүрэнгийн улаан морь гэж айхтар хурдан адуу байсан, Нийгэм улаан нэртэй. Миний улаан морь байна. Аймгийн 60 жилээр айрагдаж байсан. Түүнээс хойш хойшоо гараад хурдан байгаа дуулддаг. Сант сургуулийн захирал Баатарт худалдчихсан юм шүү дээ.
-Та адууны наймаа их хийж байна уу?
-Бараг үгүй дээ.
-Бидний яриа энд хүрээд өндөрлөж байна. Ярилцсан танд баярлалаа.
"Тод магнай" сэтгүүл №42
-Удам залгасан уяач гэж сонссон юм байна. Хурдан морь уях болоод хэр удаж байна вэ?
-Тийм ээ, би удам залган уяа эвлүүлж яваа хүн. Миний өвөг эцэг Рэнцэн, миний аав Өлзиймэнд нар хурдны морь уядаг байлаа. Өвөөгийн хурдан улаан, хүрэн азарга нутаг орондоо нэртэй хүлгүүд байсан. Тэр үед одоогийнх шиг тэжээл гэж байсангүй шүү дээ. Цагаан өвсөөр л уяна. Өвөө маань “хамгийн гол нь морьдыг зөв сайхан эдэлж бай. Зөв сайхан эдэлгээтэй адуу уяхад амар байдаг юм” гэж сургадагсан. Тиймдээ ч өвлийн эхэн сар, намраар морьдоо их унуулдаг байлаа. Өвөөгийн хүрэн азарга нь сумандаа гурав дараалан түрүүлж, зургаа айрагдсан хурдан буян байгаа юм. Одоо миний адууны эх үүсвэр энэ хүрэн азарганы угшилтай. Хүрэн азарга 1968 онд даагандаа айрагдаад, Дарьгангад түрүүлсэн. Харин дараа жил нь шүдлэн түрүүлж, 1970, 1971 онуудад хязаалан, соёолондоо дараалан түрүүлэхэд би унадаг байлаа. Түүнээс хойш азарга болоод нэг аман хүзүүдсэн. Ингээд мориноос хасагдаад ирэхийн үестээ өвөөгийнхөө морины ажилд тусалж гүйсээр уяач болсон доо. Би чинь 1974 онд илгээлтээр гараад 1980 оноос бие даан морь уях болсон.
-Харин одоо хүүгийнхээ уяаны багш болсон гэсэн байхаа?
-Тийм ээ, би хоёр хүүтэй. Одоо том хүү маань хурдан морь уяж байгаа. Би чинь гурав дахь үеийн удамт уяач болж байгаа юм. Өвөг дээдсийнхээ уяаны эрдмийг үргэжлүүлэн, тэднээс өвлөн ирсэн хурдан буянгуудаа дөрөв дэх үедээ хурдлуулж байгаадаа их баярлаж суух юм. Хүү маань Буган адууг дааганаас нь тэжээгээд уяж байгаа. Боржигоны наадам, болон ойр зуурын наадмуудад амжилттай оролцож байна. Сүүлд улаан морио Дарьганга сумын өвлийн уралдаанд гуравлуулж, Дундговь аймгийн Дэлгэрэх суманд Тайжийн хурдад 19-д давхиулсан. Бас хүрэн соёолон нь 12-оор давхисан. Харин сумынхаа хаврын уралдаанд хүрэн соёолонгоо гурваар, улаан морио дөрвөөр оруулсан амжилттай байна даа.
-Хүрэн азарганыхаа үр төлөөр анхны айраг түрүүгээ хүртэж байсан болов уу?
-Тийм шүү. Хүрэн азарганы төл хүрэн даагаа уяж сумандаа гуравлуулж байлаа. Хожмоо хүрэн даагаараа азарга тавьсан юм. Их хурдтай, өндөр гараатай адуу байсан. Тэр бол 1992 оны сумын наадам л даа. Тэр жил их морио түрүүлгэж, азарга аман хүзүүдүүлж, даага түрүүлгэж, хязаалан айрагдуулж их сайхан наадсан. Мөн 2000 онд соёолон, даага тус тус түрүүлгэж, хязаалан айрагдуулж байлаа. Энэ мэт олон сайхан дурсамжийг сөхөж болох юм шүү. Өдгөө өвөл зуны уралдааны айраг гэхэд 50 гаруй болсон байна.
-Аймагтаа хэр уралдаж байна даа?
-Аймагт саяхнаас л уралддаг болоод байгаа. Хүрэн азарганыхаа төлөөр болон гаднаас авсан адуугаараа нааддаг юм. Аймгийн Алдарт уяач Гөлгөө ах маань Уулбаяны Цагааны Шагдар гэж хүний зээрд адууг надад өгсөн. Одоо тэр зээрд азарганы төл сайхан давхиж байна.
-Өөр ямар ямар томоохон наадмуудад оролцож байв?
-1999 оны Алтан-Овооны наадамд хязаалан гуравлуулж байлаа. Миний хүрэн азарганы төл байгаа юм. Бас нэг соёолон арвын дотор давхиулсан. Түүнээс нэг жилийн өмнө хоёр морь бас арвын дотор давхиулж байсан. Харин Боржигон наадамд даага аман хүзүүдүүлсэн нь одоо миний зээрд азарга байгаа юм. Ер нь надад зээрд, цагаан хоёр сайхан азарга байлаа. Хоёулаа л манай унаган адуу. Цагаан азарга нь хурдан хүрний төл байгаа юм. Бас Гомбо гэж хүний улаан адуу надад ирээд их хурдан байгаа. 2002 оны Улсын наадамд наймлаж, тэр жилээ аймгийнхаа 60 жилд айргийн дөрвөөр хурдалсан. 2002 оны төрийн их баяр наадамд манай нутгийн Орлой хонгор гуравласан юм шүү дээ. Улаан морь 2001 оны “Их хурд 2”-т арвын дотор давхиж, дараагийнханд нь 14-өөр ирсэн. Бас Төв аймгийн Эрдэнэсант сумын 80 жилд 500 гаруй морьдын уралдаанд хол тасархай түрүүлж байлаа. Харин улаан морины дүү хар адуу Сэлэнгийн Шаамарт аман хүзүүдэж, Улаанбаатарт болсон төмөр замын 70 жилийн ойн баярт түрүүлж, шив шинэхэн пургон машин надад авчирч байлаа.
-Наран сумын хэмжээнд яригдах бэсрэг удмын ямар ямар хурдан хүлгүүд байна вэ?
-Манайхнаас аймгийн Алдарт уяач Чимэддоржийн Бүрнээ, Гомбодорж нарын сайн уяачид байна. Харин сүүлийн үеийн хүүхдүүдээс Ариунболд, Энхтайван, Ц.Баатар нарын залуусыг нэрлэж болно. Нарангийн бэсрэг угшлуудаас миний хүрэн азарганы төл, Цэндийн саарал, Гончигийн Гомбын хурдан улаан азарганы төлүүд сайн хурдалж байна. Манай сумаас чинь улсын наадмын өндөр довонд миний улаан морь хурдалж байлаа. За бас Баяраагийн хээр морь 2010 байна уу, 2011 онд улсад аман хүзүүдэж байсан санагдана. Хээр морьтой чацуу Бүрнээгийн хүрэн бас улсад долоогоор орж байлаа. Гэхдээ Баяраагийн хээр зарагдчихсан юм. Хэнд очсоныг нь би сайн мэдэхгүй байна.
-Нарангийн морьд аймагтаа яаж давхиж байна вэ?
-Гологдохооргүй шүү. Аймгийн 70 жилийн ойд Гансүхийн хээр соёолондоо орж байлаа. Дээхэндээ Дуламсүрэнгийн улаан морь гэж айхтар хурдан адуу байсан, Нийгэм улаан нэртэй. Миний улаан морь байна. Аймгийн 60 жилээр айрагдаж байсан. Түүнээс хойш хойшоо гараад хурдан байгаа дуулддаг. Сант сургуулийн захирал Баатарт худалдчихсан юм шүү дээ.
-Та адууны наймаа их хийж байна уу?
-Бараг үгүй дээ.
-Бидний яриа энд хүрээд өндөрлөж байна. Ярилцсан танд баярлалаа.
"Тод магнай" сэтгүүл №42
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна