Хөвсгөлийн шилдэг хүлэг-Ягаан халзан

Монголын билгийн улирлын ХҮII жарны хонин жилийн цагаан сар гарснаас хойш улс, аймаг, аймгийн бүсийн, сумдын уралдаануудад нас бүрт өнгөлөн магнайлсан  хурдан хүлгийг танилцуулж байна.
Өнөө жил Хөвсгөл аймгийн уралдаанууд болон улсын бүсийн уралдаанд хурдан хурцаараа эрхгүй тодрон байсан их насны морь бол Хөвсгөл аймгийн Галт сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач Н.Нацагдоржийн ягаан халзан морь байлаа.
Ягаан халзан морь Хаврын тэргүүн сарын шинийн найманд Мөрөн суманд зохион байгуулагдсан Дэлтэй Цэнхэр МСУХ-ны нэрэмжит “Төвийн бүс”-ийн хурдан морины уралдаанд түрүүлэн ирж түмэн эхээр тодорсон,  долоо хоногийн дараа Тариалан суманд зохион байгуулагдсан аймгийн “Зүүн бүс”-ийн уралдаанд түрүүлэхдээ Орхон аймгийн Баян –Өндөр сумын уяач н.Ганжаргалын хурдан хүрэн морины магнайд салхи орхин түрүүллээ. Орхоны н.Ганжаргалын хүрэн морь хэдхэн хоногийн өмнө нь Сэлэнгэ аймгийн Цагааннуур суманд зохиогдсон бүсийн уралдаанд мөн аман хүзүүдээд байсан хурдан буян юм.
Хаврын бүсийн уралдаануудад хурдан байсан Ягаан халзан морийг зуны уралдаануудад өнгөндөө байна гэдгийг нийт Хөвсгөлийн хурдан морь сонирхогчид тааварлан байсан нь мэдээж бөгөөд энэхүү таавар зуны эхэн сар гарангуут  Түнэл сумын Баян-Эрхт уулын овоо тахилгын наадмаар тайлагдлаа. Мөрөн, Түнэл, Тосон, Төмөрбулаг, Бүрэнтогтох,Алаг-Эрдэнэ зэрэг зургаан сумын нийлсэн 80 гаруй хурдан их нас мордсон уг уралдаанд Ягаан халзан морь хол тасархай түрүүлэн ирж ижил адуун сүргийг хариулдаг адуучин эзнийхээ төмөр хүлгийг шинэчллээ.
Энэ уралдааны дараа Үндэсний их баяр наадам АХ-ын 94 жилийн ой, Хөвсгөл аймгийн баяр наадмын хурдан их насны морины уралдаанд Ягаан халзан морь дэндүү тасархай түрүүлж наадамчин олныг баясгасан юм. Барагцаагаар 500-800 м зайтай түрүүлсэн гэж наадамчид ярьж шуугиж байлаа. Аймгийнхаа наадамд ингэж тасархай түрүүлсэн нь үе үеийн Хөвсгөл нутгаас төрөн гарсан хүлэг морьдийн амжилтыг давтан улсын бүсийн уралдаанд айрагдах бүрэн боломж байгаа гэдэг итгэлийг төрүүлсэн нь мэдээж.
Ингээд Монгол улсын Засгийн Газрын тогтоолтой Баруун бүсийн хурдан морьдийн уралдаан, Увс аймаг байгуулагдсаны түүхт 90 жилийн ой, Монгол бөхийн баярт хүрэлцэн очиж уралдаад Хөвсгөл нутгийнхан, Хотгойд түмний хийморийг өргөн айргийн дөрөвт хурдалж бүсийн наадмын хоёр дахь айргаа хүртлээ.
Энэхүү амжилт нь бичигч миний тоймлож байгаагаар Хөвсгөл аймгийн баяр наадамд хол тасархай түрүүлэн тэр жилээ бүсийн наадамд айрагдсан тав дахь их насны мориор тодорч байгаа юм.
1.2000 оны Аймгийн баяр наадамд хол тасархай түрүүлээд Архангай аймагт болсон Тамирын хурд-1 наадамд айрагдсан Хөвсгөл аймгийн Тариалан сумын аймгийн Алдарт уяач Дондовын Бадрахын Түмэн эх Хүрэн морь
2.2006 оны Аймгийн баяр наадамд түрүүлээд Архангай аймгийн Батцэнгэл сумын Тоглохын талд болсон бүсийн уралдаанд айрагдсан Хөвсгөл аймгийн Их-Уул сумын аймгийн Алдарт уяач Б.Даваадоржийн Түмэн эх Туулай хээр морь.
3.2007 оны Аймгийн баяр наадамд түрүүлээд тэр зунаа орон нутгийнхаа дэвжээн дээр болсон Хотгойд түмний анхдугаар даншиг наадам, Хотгойдын хурд-1 уралдаанд айрагдсан Хөвсгөл аймгийн Төмөрбулаг сумын уяач Баадайн Лхэгшигдоржийн Түмэн эх Хонгор морь
4.2009 оны аймгийнхаа баяр наадамд түрүүлээд 2010 оны Хотгойдын хурд-2 наадамд түрүүлсэн МУ-ын Алдарт уяач Г.Намсрайдоржийн Түмэн эх халиун морь гэсэн жагсаалт гарах бөгөөд эдгээр дөрвөн “Түмэн эх”-ийн дараагаар
5.2015 оны Аймгийн баяр наадамд түрүүлээд “Увс хурд-2015” баруун бүсийн даншиг наадамд айрагдсан амжилтаар Хөвсгөл аймгийн Галт сумын аймгийн Алдарт уяач Н.Нацагдоржийн Түмэн эх Ягаан халзан морь орж Хөвсгөл аймгийн хурдан морины түүхэнд од болон гялалзаж байна.
Мөн 2015 оны 08-р сарын эхээр болсон Хөвсгөл аймгийн Шигшмэл хурдан морьдийн уралдаанд мөн магнайдай тоосгүй түрүүлснээр өнөө жил улсын бүсийн уралдаанд нэг айрагдаж, аймаг болон аймгийн хэмжээний уралдаанд дөрөв түрүүлсэн бахдам амжилтын эзнээр тодорч байна.
Ийнхүү нэгэн зуны наран, монгол наадмын хийморийн тэнгэр дор уралдсан бүртээ түрүүлж айрагдсан энэ ховорхон монгол ажнайн үрээхэн цагийн амжилтыг сийрүүлье
• 2012 оны Дэлтэй Цэнхэрийн Шилдэг хүлэг шалгаруулах бага гурван насны морины уралдаанд хязаалан насандаа алдарт Магнай халиунтайТ.Болдбаатарын халиун хурд хувааж аман хүзүү.
• 2012 оны аймгийн баяр наадамд аймгийн Алдарт уяач Ч.Цэрэнбатын хурдан буурал үрээтэй уралдаж мөн аман хүзүүнд
• 2013 оны Хөвсгөл аймгийн баяр наадамд өмнө жилээ арайхан дутаж аман хүзүүдэж байсан Ч.Цэрэнбат алдартын улаан буурал үрээний магнайд салхи  орхин түрүүлж түмэн эхээр цоллуулжээ.
• Аймгийнхаа баяр наадамд түрүүлсэн сорихын соёолон настай хүлгээ, эзэн уяач Завхан аймагт болсон “Отгонтэнгэрийн хурд-2013” баруун бүсийн хурдан морины уралдаан айргийн гуравт хурдлуулж бүсийн наадмын анхны айргаа хүртсэн.
• 2014 оны зун Хөвсгөл аймгийн Галт сум байгуулагдсан түүхт 90 жилийн ойд Хавчиг насандаа түрүүлж, мөн зуныхаа давхар уяагаар Бүрэнтогтох сумын баяр наадамд түрүүлсэн бол Хөвсгөл аймагтаа болсон Хотгойдын хурд-3 уралдаанд 15-д хурдалсан байдаг билээ.
Уулын гөрөөс мэт уран гоё хэлбэртэй, унасан хүүгийнхээ аясаар урагшлан зүтгэх, хуй салхи шиг хурдан Ягаан халзан морины ирээдүйн их давхилуудад, уяачийн эрдэм, унасан хүүгийн хийморьт  амжилт өргөн жаргаая.

Т.Наранхүү