Дээлтэй судар Сүндэвийн Дашдоо

Нутаг орондоо ийн хүндлэгдсэн Сүндэвийн Дашдоо 1906 онд Цагаандэлгэр сумын нутаг Цавчирын голд төржээ. Цэргийн алба хааж ирээд Бага умбуйгаар нутаглах Нэрэнжимээ гэгч Тайж угсааны чинээлэг айлын ганц охинтой гэрлэсэн аж. Нэрэнжимээ гуай нутаг орондоо нэр хүндтэй, адуу мал сайтай, ялангуяа зүүн чигийн адуу авчирч, адууныхаа угшлыг нэлээд сайжруулсан нэгэн байв. “Төмөр шилбүүр” гэж алдаршсан угшил сайтай, шингэн дэл сүүлтэй хээр голдуу олон адуутай. Чадал тамир доройтож явсан, бүл муутай өвгөн адуунд эрэмгий, авхаалж золбоотой хүргэндээ адуу мал, эд хөрөнгөө даатгаж, тэр үеэс Сүндэвийн Дашдоогийн адууны хийморь дэвэрчээ.
Адуунд хайртай, морь таньдаг Дашдоо цус сайжруулах адуунууд зүүн зүгээс авч, өртөгт нь өөрт байсан зургаан ингээ ботготой нь өгөөд зэлээ эвхэж зогсоход нь ижий нь “Ийм ч үртэй болох гэж дээ” хэмээн уйлж суусан гэдэг. Тэр адуунуудаас “Төмөр шилбүүр” удмын цус улам сайжирч, хожим хойно ч бөгтрөгтэй том хонгор гүү, том хээр алаг морь зэрэг нэлээд олон адуу байсаар л байсан гэх.
С.Дашдоо улсын их баяр наадамд гурвантаа очиж уралджээ. Тавин хэдэн онд буурал шүдлэн айрагдуулж, 1961 онд улсын наадамд бор даага хол түрүүлгэж, хүү Цэдэвийн нэр дээр уясан хонгор морио айргийн гуравт хурдлуулж одтой сайхан нааджээ. Дашдоо уяач 1963 онд Чойрын наадмаас хоёр түрүү, долоон айраг авч, тэндээсээ шууд Дэрэнгийн наадамд очиж гурван түрүү, зургаан айраг авсан байна.
Энэ их уяачид Дулаан Дамдинжавын том зэгэл азарга, Толин хул азарга, том улаан бор азарга, хамар цагаан хээр азарга, “Төмөр шилбүүр”-ийн сайвар хээрийн удам Анааш хээр зэрэг удамт хурдан хүлгүүд байжээ. Өвгөний хурдыг Батмөнх, Гүрүүжид, Сувдаа нар унаж хурдлуулж байсан аж. Тэрбээр адууны олон уулзах дээр алгаараа дарж үзээд тухайн адууны өвчин эмгэг, уяа сойлгоны алдааг хэлдэг байсан гэнэ. Энэ өвгөний хурдтай уралдана гэж зүүн зүгийн олон сайхан уяачид зорьж ирдэг байсан гэлцэнэ. Морь таньж, уяж сойхоос гадна гэрийн мод, модон эдлэл хийдэг уран хүн байж. Бас ан сайн хийдэг байсан бөгөөд сум орныхоо оршин тогтнол, хөгжил дэвшлийн төлөө амьдралынхаа олон жилийг зориулсан байна. Цагаандэлгэр сумыг тараах гэж тухайн үед нугалаа гарахад одоогийн суулт маягийн юм хийж байж сум орон нутгаа бүрэн бүтэн авч үлдсэн түүхтэй. Адууны их эрдэмтэй, нэр хүндтэй энэ хүн 1965 онд мотоциклиос осолдож, зуурдаар нас эцэслэсэн гунигт түүхтэй юм. Гэсэн хэдий ч түүний үр хүүхэд, удам хойч үйлс бүтээлийг нь үргэлжлүүлэн, наадмын тэнгэр, монгол тэнгэрээ баярлуулсаар авай.

"Тод магнай" сэтгүүл №66