Сумын Алдарт уяач С.Энхтүвшин: Төрсөн буурин дээрээ морь түрүүлгэх бас л сайхан юм билээ

Дорноговь аймгийн Алтанширээ сумын уугуул, сумын Алдарт уяач С.Энхтүвшинтэй хийсэн ярилцлагыг хүргэж байна.

-Сумынхаа МСУХ-ны нарийн бичгийн даргаар хэдэн жил ажиллаж байгаа вэ?
-Үүсгэн байгуулагчдын нэг л дээ. Холбоо үүсгэн байгуулагдсан цагаас өнөөг хүртэл өдөр тутмын болон томоохон арга хэмжээнд оролцож явна. Сүүлийн үед хаа газрын МСУХ-ны үйл ажиллагаа эрчимжин өдөр тутмын үйл ажиллагаа тогтмолжиж, түүнийгээ даган ажил ихтэй байдаг болсон. Зочид гийчид угтах, үдэхээс эхлээд уралдаан тэмцээний бэлтгэл хангах гээд ер нь ажил ихтэй болсон шүү.
-Уг гарвал Эрдэнэ сум буюу Улаан уулын застав хавийн хүн байна. Яаж яваад Алтанширээгийн “унага” болсон юм бэ?
-Ээжийн төрсөн ах энд хүнд өргөгдөөд, хожмоо ээж маань дүүгээ бараадан манайхан энд ирсэн л дээ. Манай ээж эхээс хоёулхнаа юм. Тэгээд 1971 онд аавын маань бие нь муудаад, ээж минь ганц дүүгээ бараадсан нь тэр. Манай нагац ах эхнэр хүүхэдгүй ганц бие хүн байсан л даа. Энэ нутагт ирэхэд би 13 настай жаахан хүү байлаа.Тэр цагаас эхлээд энэ нутаг усаар овоглох болсон доо.
-Тэгвэл хэзээнээс хурдан морьтой холбогдсон юм бэ?
-Аав маань морь уядаг байсан болохоор би багаасаа хурдан морь унасан. Бас манай ах  Эрдэнэбаатар цэргээс халагдаж ирээд Алтанширээ сумын нэгдэлд адуу маллах болж, зуныхаа амралтаар ахыгаа дагаад адуун дээр өнждөг байлаа. Тэгж байгаад 1976 онд цэрэгт яваад 1979 оны долдугаар сарын 20 хэднээр халагдаж ирсэн. Тэгтэл ах маань нэг даага уяж байгаад “Даланжаргаланд түмэн адууны баяр болно. Би  тэнд уригдсан. Даага бариад гадаа орхичихсон, чи тэрийг уяж уралдуулна шүү” гэсэн даалгавар өгчихөөд яваад өгдөг байгаа. Шаварт унасан шарын эзэн хүчтэй байдаг юм хойно даагаа уяж сумынхаа наадамд түрүүлгэн морь уях гараагаа эхэлж байлаа.
-Гараа ч сайн эхэлжээ?
-Нэг хэсэг амьдрал хөөж төвд ажилласан. Тэгээд 1990 оны  өмч хувьчлалаар хэдэн мал аваад хөдөө гарч, тэр үеэс л морио тууштай  уяж эхэлсэн дээ. 1996 онд Лхасүрэн гуайн адууны угшилтай гурван медальтай долоон настай зээрд морийг манай нутгийн  Ишзана гуайн хүргэн Ганбат гэж залуугаас авсан. Зээрд морь ирсэн жилээ энд хоёр айрагдаж, хоёр аман хүзүүдэн намайг улам бүр хурцалсан. Надад ирснээсээ хойш 14 медальтай болсон. 1998 онд аймгийн наадамд түрүүлээд, 1999 онд аман хүзүүдээд, 2000 онд очиж таваар давхисан.
-Аймгийн наадамд нэг түрүүлж, хоёр айрагдсан юм байна?
-Суманд мордох болгондоо айрагдсан даа. Би нэг жилд долоо айрагдуулж хүртэл байлаа.
-Энхтүвшин Алдартын нэртэй өөр ямар хурдан хурц хүлгэд байна?
- Аймгийн Алдарт уяач Наваанжамба гэдэг өвгөн манай хүүхдэд Дашравдан гуайн адууны угшилтай сайхан хээр азаргыг өгөөд түүний үр төлүүд бас их сайхан хурдалсан.
-Бахдалт наадмын дурсамжаасаа хуваалцаач?
-1993 онд хамгийн анх Равжаа хутагтын 90 жилийн ойн наадмыг хийсэн юм. Тэгэхэд миний цавьдар даага аман хүзүүдсэн. Мөн анхны “Хутагтын хурд”-д соёолон азаргатаваар давхиулж байлаа. Ингэж нутгийнхаа хоёр том наадмын эхнийхэд морь айрагдуулсандаа ихэд олзуурхаж явдаг шүү.
-Хутагтын хурдад айрагдсан азаргаа танилцуулаач?
-Эцэг тал нь Нарангэрэл гуайн адууны угшилтай хонгор азарга хойгуур дамжин зарагдсаныг би авсан юм. Харин эх нь миний унаган гүү. Хул алаг азарга манайд ирээд гарсан унага. Тэгэхээр миний унаган адуу болж байгаа биз. Сэтгэлд хоногшсон сайхан наадмын дурсамж гэвэл бас нэг наадмыг ярьж болж байна. Би унаган нутаг руугаа нэг их яваагүй байж байгаад тэр жил явлаа. Улаан уулын зүүн талд яг миний төрсөн бууцны дэргэд овоо тахилга болоод.  Зуны эхэн сарын шинийн 15-нд тахилга наадам болно гэсэн хэл ирээд их морь, соёолон хоёр хөтлөөд, хүүхдээ араас машинаар авахаар болоод нэг хүн дагуулаад гарлаа. Зам зуур хээр хоноглож яваад нөгөө тахих уулынхаа наахна очоод унтчихлаа. Нөгөөдөр нь тахилга наадам болж миний их морь, соёолон хоёр хоёулаа түрүүлж, тэгэхэд л их баярласан даа. Төрсөн буурин дээрээ хоёрхон морь хөтөлж очоод түрүүлгэх бас л сайхан юм билээ. Нөгөө өөрийн чинь хэлээд байгаа бахархлыг мэдэрсэн дээ. Манай сум чинь бас хөөрхөн зайтай 170-180 км явж байж очиж байгаа. Морьд ч их ирсэн байсан. Тэр наадмыг л ах нь дурсах дуртай байдаг юм.
-Алтанширээгийн адууг сонирхсон хүмүүс нарийн бичгийн даргад хандана биз? Танай нутгийн адууны дундаж ханш хэдтэй байна?
-Янз янз байх шив дээ. Битүү бага адуу дунджаар хоёр сая хавьцаа. Унагатай гүү хоёр сая  гарч байх шиг байна лээ. Манай нутгийн адууг сонирхсон хүмүүс цөөнгүй ирнээ. Ялангуяа Отгоннасан тэргүүтэй Өвөрхангайнхан  ирнэ. Гэхдээ би зуучилж сүйд болдоггүй ээ. Харин хувь хүнийхээ хувьд ганц нэг адуу зарсан нь арван хэд айрагдаж, эзнээ малгай өмсгөсөн гэнэ лээ.
-Хүүхэд багачуул уяаны ажилд тусалж байна уу? Таныг залгамжлан хурд ирлэх уяачаар хэн тодроод байна?
-Хоёр хүү маань айл гэр болоодтусдаа гарчихсан ч их тусалнаа. Мөн миний ах аймгийн Алдарт уяач Эрдэнэбаатарын хүүхдүүд нь морь сайн уяна. Тэд маань залгамжлах байлгүй дээ.
-Танай гэр бүлийг хурдан тууртын босоо цагаан хийморь өнө мөнх ивээх болтугай. Ярилцсанд баярлалаа.

"Тод магнай" сэтгүүл Дорноговь аймгийн тусгай дугаар