Аймгийн Алдарт уяач Х.Мөнх-Очир: Морь уях гэдэг мэргэжлийн шахуу ажил болж дээ

Дорноговь аймгийн Иххэт сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач Хайдавын.Мөнх-Очиртой ярилцсанаа уншигч танаа хүргэж байна. Тэрээр 1957 онд Баргын шивээ хэмээх газар төржээ.

-Их уяачдын хүй цөглөсөн Иххэт сум удамт уяачдаар баялаг юм. Мөнх-Очир Алдартын хурдан морьтой холбогдсон түүхийг нэхэн санагалзваас?
-Бор Тойгийн Жамъян гэж  манай ах болох буурал уяач байлаа. Тэр ах маань 1988 онд миний хүрэн азаргыг уяж хамгийн анх аймгийн наадамд тавд оруулж байсан. Түүнд би машид урамшин, хурдан удмын адуу цуглуулж эхэлсэн. Жамъян гуай тэр жил миний азарганаас гадна  их нас  түрүүлгэж, манай  сумын нэрт уяач Нарангэрэл гуай гурван түрүүг нь авч, Иххэтийнхэн таван түрүү хэд хэдэн айргийг нь авч байсан юм. Тийм сайхан бахдалт жил анх морь уяж эхэлсэндээ одоо хэр нь бэлгэшээж явдаг даа. Ний нуугүй хэлэхэд ах нь төрийн ажил алба гээд өөрөө морио гардаж уяж байсан нь бага. Миний багын найзууд Цагааны Бямбацогт, аймгийн Алдарт уяач Нууц нар уяж хурдлуулж байсан даа.
-Энд тэндээс хурдан адуу цуглуулсан гэсэн. Хаа хаанаас авав. Ер нь танай адууны гол цөм нь...?
-1973 онд манай аав Лхасүрэн гуайн адууны угшилтай гүү мөн Адилбиш гуайн болон Совдын Ухна гуайн адууны угшилтай хонгор азарга авсан байдаг. Хонгор азарганы маань төл хонгор халзан азарга болон ер нь түүний улбаатай адуунууд надад нэлээд бий. Би 1980 онд цэргээс халагдаж ирээд, 1988 онд анх морь уяж тэр нь айрагдаж байгаа нь тэр. Тэрнээс хойш улсад хоёр ч удаа очиж уралдсан.
-Хэд хэдэн оны наадмуудад вэ?
-Жамъян, Нарангэрэл нарын уяачидтай хамт  1989 оны улсын наадамд очиж азаргаа 30 хэдээр давхиулж байлаа. Түүний дараа 1997 онд очиж шүдлэн үрээ 11-д оруулсан. Мөн МНТ-ны 750 жилийн ойд азаргаа 13-аар давхиулсан.  Тухайн үедээ хамгийн өтгөн наадамд тооцогдож байсан 750 жилийн ойд манайхнаас Нарангэрэл гуай, Баяндэлгэр өвгөн гээд хэд хэдэн өвгөчүүл явж байсан юмдаг. Дээд тал нь Баяндэлгэр гуайн азарга зургаад орж, Совдын Ухна гуайн азарга наймаар, минийх 13-аар орж байлаа. Бас л дурсгалтай сайхан наадам шүү.
-Нарангэрэл Алдартын хонгор морь хоёр түрүүлээд та бүхэн одтой сайхан наадсан байх аа?
-Тэгсээн. Нутгийн буурлын их морь хоёр түрүүлж, бид өөрсдийн морь түрүүлсэн юм шиг л баярлаж байлаа.
-Засгийн газрын тогтоолт бүсийн уралдаануудад хурдан хүлгийн шандсыг сорих бас нэгэн боломж нээгдээд байгаа. Тэдгээрт оролцож амжиж байна уу?
-Өвгөн ноёны наадамд азарга, даага аман хүзүүдүүлж байсан. Өөрөө уралдахаас гадна миний зарж үрсэн адуунууд энд тэнд бас сайн давхиж байгаа. Улаанбаатар хотын Замын цагдаагийн  газрын орлогч дарга байсан Баасан хурандаад нэг үрээ өгсөн нь Төв аймгийн ойгоор түрүүлж байна лээ. Эрдэнэтэд нэг хүнд бас их морь өгсөн нь хэд хэд түрүүлж, олон айрагдсан дуулдана лээ. Манай Дорноговийн Газрын албаны дарга Цанаширт /Цацавшир начны төрсөн ах/ шүдлэн үрээ өгсөн, түрүүлнэ лээ. Дундговийн Эрдэнэдалайд Батдэлгэр гэдэг хүнд бас нэг үрээ өгсөн “Говьшанхын хурд-3”-д зургаалж байна лээ. Энэ мэтчилэн яриад байвал олоон олон. Миний өөрөө уяж хурдлуулж байсан хурдан адуу гэвэл зээрд азарга маань байна. Норовпүрэв угшилтай адуу гэлцдэг.
-Амжилтын оргил үе нь хэзээ байсан бэ?
-2001 онд аймаг байгуулагдсаны 70 жилийн ойгоор азарга аман хүзүүдүүлж байсан маань юм шив дээ. Намайг морь сонирхон уяж байх тэр үед одоогийнх шиг хүн болгон морь сонирхдоггүй байсан. Харин одоо бол бараг мэргэжлийн шахуу ажил болж дээ. Энэ тал дээр мэргэшсэн хүн бол өсч дэвжих бүрэн боломжтой. Нэг үгээр карьер амьжиргааны эх үүсвэр нь болж байна шүү дээ.
-Хэдэн оны аймгийн Алдарт вэ?
-Би 2010 онд авсан.
-Одоо хүүхдүүд залган уяж байна уу?
-Хүүхдүүд ажил төрөл, сургууль соёл гээд хөдөө гарах хүн олдохгүй л байна. Зун ч яахав ирээд дагаад гарцгаадаг л юм. Нууц найзын маань хүүхдүүд л харин гайгүй сайн уяж байна.
-Хурдан морь уях эзнээ өөрөө сонгодог гэдэг. Таны цуглуулсан хурдан хүлгэдийн уяа сойлгыг тааруулах хүн мундахгүй биз ээ. Ярилцсанд баярлалаа. Уясан хүлэг тань хурдан байх болтугай.
"Тод магнай" сэтгүүл Дорноговь аймгийн тусгай дугаар