Сумын Алдарт уяач Д.Алтангэрэл:Зүүн бүсэд айрагдсан бор азарга 8 түрүүлж, 13 айрагдсан адуу

Эзэн Чингис хаан Их Монгол улсаа тунхаглан зарласны 800 жилийн ойг тохиолдуулан Хан Хэнтий аймагт зүүн бүсийн хурдан морины уралдааныг зохион байгуулсан билээ. Газар газрын хурдан хүлгүүд чуулсан тэрхүү уралдаанд унаган бор азаргаа айргийн таваар хурдлуулсан хийморилог эрхэм өнөөдрийн зочин хойморт тухалж байна. Түүнийг Д.Алтангэрэл гэдэг. Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумнаа аж төрдөг тэрээр 1996 оноос хурдан хүлгийн уяа сойлго тааруулж байгаа гэнэ лээ.   
-Хурдан морьтой холбогдсон түүхээс яриагаа эхэлье.Хэзээнээс хурдан хүлгийн уяа тааруулах болов?
-1996 онд авсан Бөгөн угшилтай хул гүүний үр төлүүд намайг олон жил баярлуулсан. Анхны төл нь эр хээр алаг унага гарч, Гурванбаян болон Батширээтэд нэг түрүүлж, Хурхад нэг гурвалсан. Тэрний дүү хээр алаг  гүүнээс их олон хурд гарч, энэ хавиараа их сайн давхисан. Та бүхэн мэдэх байх. 2006 онд Хэнтий аймагт болсон зүүн бүсийн уралдаанд таваар давхисан бор азарга бол тэр хээр алаг  гүүний төл байгаа юм. Бор азарга шүдлэнгээсээ эхэлж уягдан, тэр жилээ Хурхын ойд аман хүзүүдэж амжилтын гараагаа эхэлж байлаа. Тэрнээс хойш ер нь айраг түрүү, тасраагүй. Найм түрүүлж, 13 айрагдсан адуу байгаа юм.Мэдээж хамгийн өндөр амжилт нь Хэнтийн Хөдөө Аралын наадам.
-Бат-Эрдэнэ Аваргын нэр дээр цоллогдож байсан юм байна шүү дээ?
-2004 онд Аваргыг УИХ-ын гишүүн болоход нь соёолон үрээ бэлгэнд өгсөн юм.Тэрнээс хойш Аваргын нэрийг олон удаа гаргасаан. 2006 онд гэхэд л сумынхаа наадамд түрүүлчихээд зүүн бүс рүү явсан. Мөн 2008 оны Алтан-Овооны их тахилгат очиж 11-т орж, 2007 оны “Их хурд-4”-д тархинд уралдаж байгаад сууж, 23-аар давхисан.
-2006 оны зүүн бүсэд алдарт Соёмбо хүрэн түрүүлж, Буган хүрэн аман хүзүүдэж байжээ?
-Тийм. Гуравт манай сумын Цэрэндоржийн шарга халзан, дөрөвт Ухнын Эрдэнэбилэгийн будан, тавд миний бор азарга орж байсан юм.
-Бор азаргандаа хэр найдлага тавьж байв?
-Сумандаа түрүүлчихсэн байсан болохоор горьдолгүй л яахав. Гэхдээ халхын хурдан буянгууд уралдаж байхад бас хэцүү шүү дээ.Тэгсэн халхын сайхан буянгуудтай уралдаж азарга маань айрагдчихаад магнай хагартал баярлаж байлаа. Уяач болсноос хойшхи хамгийн сайхан дурсамжтай наадам тэр л байх. Зүүн бүсэд би бас нэг морьтой очсон байсан нь 100 гарч давхисан юм.
-Бор азарга эх талаасаа Бөгөн угшилтай. Харин эцэг талаасаа?
-Галшарын Зогоо Даш гэдэг хүний адууны угшилтай хар бор азарганы төл байгаа юм. Тэр бор азаргыг бүрлээч ах маань надад бэлгэнд өгч байсан.
-Хэд хүртлээ уралдсан бэ?
-11-тэй уралдсан. Хөл нь жаахан суларчихсан байх үед нь хулгайд алдчихсан юм.Манай энүүгээр малын хулгай ихтэй шүү. Одоо үр төлүүд нь  сайхан хурдалж байна.
-Сүүлийн үед Алдартын урмыг сэргээн хурдалж буй ямар хурдан хүлгүүд байна вэ?
-Цавьдар азарга байна. 2013 онд Биндэр суманд болсон аймгийн зүүн бүсийн уралдаанд соёолон азарга аман хүзүүдэж, Гурванбаян сумын наадамд гурвалж, Өмнөдэлгэрийн 90 жилийн ойд гурвалсан. Өнгөрсөн жил 2014 онд Гурванбаян сумандаа бас аман хүзүүдсэн.Ах нь угаасаа яриа хөөрөө муутай хүн.Морь уясан цагаасаа гаргасан амжилтаа бичээд ирсэн. Үүнийг л гаргачих./үзүүлэв/
Амжилтын цуваа:
1999 онд Гурванбаян суманд- Хээр алаг хязаалан тавд
2000 онд Гурванбаян суманд- Хээр алаг соёолон дөрөвт
2001 онд Батширээт суманд- Сартай хүрэн шүдлэн гуравт
2001 онд Гурванбаян суманд- Хээр алаг морь дөрөвт 
2002 онд Батширээт суманд-Хээр алаг морь түрүү
2002 онд Гурванбаян сумын 20 жилийн ойд- Бор шүдлэн аман хүзүү
2003 онд Гурванбаян суманд- Бор хязаалан гуравт
2004 онд Гурванбаян суманд- Бор соёолон гуравт
2005 онд Гурванбаян суманд- Бор азарга түрүү
2005 онд Гурванбаян суманд- Сартай хүрэн морь түрүү
2005 онд Гурванбаян суманд- Сартай хонгор хязаалан дөрөвт
2005 онд Дадал сум 80 жилийн ойд- Бор азарга дөрөвт
2005 онд Дадал сум 80 жилийн ойд- Сартай хүрэн морь дөрөвт
2005 онд Өмнөдэлгэр сумын Их хөвчийн наадамд- Бор азарга аман хүзүү
2006 онд Гурванбаян суманд- Бор азарга түрүү
2006 онд Засгийн газрын тогтоолт зүүн бүсийн наадамд-Бор азарга айргийн тав
2007 онд Гурванбаян сум 25 жилийн ойд- Бор азарга зургаад
2007 онд Батноров суманд- Бор азарга түрүү
2007 онд Өмнөдэлгэр суманд-Бор азарга түрүү
2008 онд Гурванбаян суманд-Бор азарга түрүү
2008 онд Гурванбаян суманд- Хүрэн морь дөрөвт
2008 онд Гурванбаян суманд- Халиун хязаалан дөрөвт
2008 онд Мөрөн суманд- Бор азарга түрүү
2009 онд Гурванбаян суманд- Бор азарга аман хүзүү
2009 онд Дэлгэрхаан суманд- Бор азарга түрүү
2009 онд Өмнөдэлгэр суманд-Бор азарга тав
2010 онд Гурванбаян суманд- Бор азарга аман хүзүү
2010 онд Гурванбаян суманд- Шарга соёолон түрүү
2011 онд Гурванбаян суманд -Сартай зээрд шүдлэн тав
2013 онд аймгийн зүүн бүсийн наадамд -Сартай зээрд соёолон аман хүзүү
2013 онд Гурванбаян суманд- Сартай зээрд соёолон гуравт
2013 онд Өмнөдэлгэр сум 90 жилийн ойд- Сартай зээрд гуравт
2014 Гурванбаян суманд- Сартай зээрд азарга аман хүзүү
2014 онд Гурванбаян суманд-Бор соёолон дөрөвт тус тус хурдлуулж байжээ.
Б.Долзодмаа